Eνστάσεις

H ΛΕΞΗ ΤΗΣ ΕΒΔΟΜΑΔΑΣ: 25η Μαρτίου. Κανονικά η παρέλαση δεν έπρεπε να

είχε γίνει χθες, αλλά τη μεθεπόμενη Τρίτη, αφού η «25η» αφορούσε το παλαιό

ημερολόγιο. H αντίστοιχή της σήμερα είναι η 6η Απριλίου. Σε ανάλογες

περιπτώσεις τηρήθηκε η μεταφορά της επετείου. Π.χ. η Οκτωβριανή Επανάσταση

έγινε τέλη Οκτωβρίου, αλλά γιορτάζεται τον Νοέμβριο (όσο ακόμη…).

Θεωρίες συνωμοσίας και ’21…

Ο SUKRU ILICAK έχει στα χέρια του έναν θησαυρό. Αποτελείται από 4.532

σελίδες ιστορίας. Προέρχονται από το Σουλτάν Αχμέτ της Πόλης, όπου φυλάσσονται

τα οθωμανικά αρχεία. Δισεκατομμύρια εγγράφων που τηρούσαν για αιώνες οι

γνωστοί για τη σχολαστικότητά τους Οθωμανοί. Ο Sukru Ilicak προετοιμάζει το

διδακτορικό του στο Χάρβαρντ και το υλικό από την έρευνά του αφορά την άλλη

πλευρά του 1821. Πώς είδε την Ελληνική Επανάσταση η Υψηλή Πύλη. Τα έγγραφα που

έχει συγκεντρώσει καλύπτουν την περίοδο από τις 2 Ιουνίου του 1821 μέχρι και

τις 28 Φεβρουαρίου του 1835. Το πρώτο είναι επιστολή προς τον πασά στο Αϊβαλί

για την αποστολή πεζικού στον Μοριά.

Από τα ίδια αρχεία φαίνεται (σημειώνει η Σία Αναγνωστοπούλου, επίκουρος

καθηγήτρια στο Πάντειο) ότι οι Οθωμανοί ήρθαν για πρώτη φορά ουσιαστικά μέσα

από κείμενα των επαναστατών σε επαφή με την αρχαία Ελλάδα. H επαναστατική

προκήρυξη του Υψηλάντη και αλληλογραφία μεταξύ των επαναστατών βρίσκεται

μεταφρασμένη στα αρχεία με χαρακτηριστική τη δυσκολία απόδοσης των αρχαίων

ονομάτων «Εμπαμενόντα» (Επαμεινώνδας) και «Τιράσμπουλο» (Θρασύβουλος).

«Οι Οθωμανοί», λέει ο Sukru Ilicak, «είχαν την εντύπωση ότι επρόκειτο για μία

διεθνή συνωμοσία. Είναι χαρακτηριστικό ότι πολύ σπάνια βλέπουμε στα έγγραφα

αναφορές για τη «Φιλική Εταιρεία», αφού οι Οθωμανοί την αποκαλούσαν είτε απλώς

ως «εταιρεία» είτε ως «τσέτε» (συμμορία) και πίστευαν ότι πίσω της κρυβόταν ο

τσάρος Αλέξανδρος. Έτσι εξηγούν στα έγγραφα την εντολή να παρακολουθούνται όλα

τα πλοία με ρωσική σημαία που ελλιμενίζονταν στην

αυτοκρατορία». Αλλά η συνωμοσιολογία για τη Φιλική Εταιρεία ούτε περιορίστηκε

στους Οθωμανούς ούτε και τερματίστηκε με την επικράτηση της Επανάστασης.

Το 1964 ο καθηγητής…

… Ιστορίας Βασίλης Παναγιωτόπουλος αποδεικνύει με ντοκουμέντα τη μύηση του

Εμμανουήλ Ξάνθου (της αρχικής τριάδας των Φιλικών) στην τεκτονική στοά της

Λευκάδας, το 1813 (έναν χρόνο πριν από την ίδρυση της Φιλικής), από τον

ελευθεροτέκτονα Παναγιωτάκη Καραγιάννη (επίσης μετέπειτα «φιλικό» και αγωνιστή

του ’21). «Οι αναφορές του Ξάνθου στην τεκτονική του ιδιότητα, αλλά και η

αποκάλυψη του προσώπου που τον μύησε υποκρύπτουν καταφανώς», σημειώνει ο B.

Παναγιωτόπουλος, «την πρόθεσή του να συνδέσει την τεκτονική του ιδιότητα με τη

μεταγενέστερη δράση του – ίδρυση της Φιλικής Εταιρείας κ.λπ.». Αλλά εκείνο που

μάλλον δεν περίμενε ο ιστορικός ήταν η αντίδραση. Λίγα χρόνια μετά – μεσούσης

της δικτατορίας των συνταγματαρχών – ο νυν Μητροπολίτης Αιγιαλείας (και

Χρυσοπηγίτης) Αμβρόσιος εκδίδει βιβλίο για τη μασονία στην Ελλάδα. Εκεί

χαρακτηρίζει περίπου ως αρχιμασόνο τον καθηγητή, επειδή απέδειξε τη σχέση του

Ξάνθου με τον τεκτονισμό!

H αλήθεια είναι πως αν ο Ιεράρχης είχε απλώς γυμνασιακή παιδεία είχε κάθε λόγο

να αντιδράσει, αφού στα ελληνικά σχολικά βιβλία δεν γίνεται καμία αναφορά στη

σχέση των ελευθεροτεκτονικών στοών της Ευρώπης του 18ου και του 19ου αιώνα με

τα επαναστατικά κινήματα, π.χ. των «καρμπονάρων» στην Ιταλία ή (ακόμη και) των

«ιακωβιτών» της Γαλλίας. Σαφώς και δεν υπάρχουν σχετικές αναφορές, ούτε για

τον Ξάνθο ούτε για τον Τσακάλωφ (για τον οποίο πιστεύεται ότι είχε μυηθεί σε

«παρα-τεκτονική» οργάνωση στο Παρίσι) ούτε και για τους αποδεδειγμένα τέκτονες

αδελφούς Αλέξανδρο και Δημήτριο Υψηλάντη.

Επίσης εκφράζεται επιφυλακτικότητα αν ο όρκος των Φιλικών δινόταν παρουσία

ιερέα (από τη γνωστή ελαιογραφία του Διονυσίου Τσόκου), επειδή και οι κανόνες

εχεμύθειας ήταν αυστηροί, αλλά και διότι οι ιερείς ήταν το μικρότερο κομμάτι

της Φιλικής Εταιρείας (σύμφωνα με τον Πασχάλη Κιτρομηλίδη μόλις το 9% των

μελών).

Γύρω στα 1860 ο Καρλ Μαρξ…

… αναφέρεται στη Φιλική Εταιρεία σε κείμενό του για το Ανατολικό Ζήτημα,

σημειώνει μεταξύ άλλων – εκτός από τη βεβαιότητα ότι «η Ρωσία έχει βάλει το

χεράκι της» – την «καθοδηγήτρια δύναμη της Φιλικής Εταιρείας, την αρχή

(στα ελληνικά)», αλλά και τη «συνθηματική γλώσσα, στους απεσταλμένους που

ονομάζονταν απόστολοι και στις περίτεχνες τελετουργίες των ελευθεροτεκτονικών

στοών». Σαράντα χρόνια πριν, στην Τρίπολη, ο προεστός τού Μυστρά Αναγνώστης

Κοπανίτζας ορκίζεται φιλικός με τον βαθμό του Ιερέα (ανώτερος βαθμός, μετά

ήταν του Ποιμένα) «εις την αγάπην της Φιλικής Εταιρείας και την υπεράσπιση των

μεγάλων ιερέων των Ελευσινίων», φράση προερχόμενη από τις ελευθεροτεκτονικές

δοξασίες…

Την τελευταία δεκαετία του 18ου αιώνα ιδρύθηκαν στην Κωνσταντινούπολη, τη

Σμύρνη, τα Ιόνια Νησιά, τις ελληνικές κοινότητες της Ρωσίας και αλλού

τεκτονικές στοές. Ένα υπόγειο δίκτυο ήταν έτοιμο. Με συνωμοτικούς κανόνες, με

βαθμούς και κώδικες, χρησιμοποιήθηκε, όπως και σε όλη την Ευρώπη, ως το άρμα

των ιδεών του Διαφωτισμού. Ο φιλελευθερισμός της εποχής έβρισκε πλήρη

ανταπόκριση στον συνωμοτισμό των στοών χωρίς να ταυτίζεται κατ’ ανάγκην με το

ευρύτερο πνεύμα τους. Δεν ήταν καθόλου τυχαία η μίμησή τους από τη Φιλική

Εταιρεία. «Ήταν η εποχή των «Εταιρειών», πολιτιστικών ή άλλου χαρακτήρα», λέει

ο B. Παναγιωτόπουλος, «οι οποίες λειτούργησαν ως αντίβαρο στην απολυταρχία».

Στην Ελλάδα, η διαμόρφωση συγκεκριμένης εικόνας για τον ελευθεροτεκτονισμό

έγινε σχετικά πρόσφατα και πάντως δεν οφείλεται στη δράση των Ελλήνων

ελευθεροτεκτόνων τον 18ο και τον 19ο αιώνα, οι οποίοι είχαν ως δόγμα εκείνη

την περίοδο της πρώτης τους ακμής ότι «είναι ελεύθεροι άνθρωποι».

Και ήταν μάλλον σύνηθες στις μεγάλες ελληνικές κοινότητες αυτό που έγραψε στα

1927 ο μεγάλος δημοτικιστής Ψυχάρης για τον πατέρα του: «Θρήσκος ο πατέρας

μου, μέρα νύχτα στο Φανάρι. Ωστόσο είτανε τι θαρρείτε; Φραμασόνος!».

Το νέο ελληνικό κράτος…

… φαίνεται να αγνοεί τη Φιλική Εταιρεία. Να έχει εκπέσει σχεδόν ήδη μετά την

αποτυχία στη Μολδοβλαχία. Ο Τσακάλωφ παίρνει τον δρόμο ξανά προς τη Μόσχα, ενώ

ο Ξάνθος φυτοζωεί στην Αθήνα. Ούτε αυτά περιγράφονται στα σχολικά βιβλία. Εδώ

κλείνει και ο κύκλος της συνωμοσιολογίας του ’21. Άλλωστε, όπως εξηγεί ο

Βασίλης Παναγιωτόπουλος, δεν υπήρχε άλλος δρόμος: «Ευτυχώς κάποιοι σοφοί τότε

σκέφτηκαν ότι δεν μπορεί ένα κράτος να είναι προϊόν συνωμοσίας αλλά

εξέγερσης».

Και οι στοές ήταν ακόμη νωπές στη μνήμη όλης της Ευρώπης…

Info

Δημήτρη Κοπανίτσα «Ένας προεστός του Μυστρά στην Επανάσταση», Αθήνα

1998, M.I.E.T

Κωστή Παπαγιώργη «Εμμανουήλ Ξάνθος-ο Φιλικός», Αθήνα 2005,

ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ

Σίας Αναγνωστοπούλου «H τουρκική οπτική για τους Έλληνες και την

Ελλάδα», άρθρο στον ΠΟΛΙΤΗ

Douglaς Daikin «H ενοποίηση της Ελλάδας», Αθήνα 1982, M.I.E.T

Αλκη Αγγέλου «Των Φώτων», Αθήνα 1988, ΕΡΜΗΣ

K. Μαρξ-Φρ. Ένγκελς «H Ελλάδα, η Τουρκία και το Ανατολικό Ζήτημα»,

Αθήνα 1985, ΓΝΩΣΗ