H χαμένη αξιοπιστία των HΠA

Οι ειδικοί προσπαθούν τώρα να ερμηνεύσουν το αποτέλεσμα των αμερικανικών

εκλογών. Μήπως το αποτέλεσμα αυτό – και η ενίσχυση των Ρεπουμπλικάνων στο

Κογκρέσο – αποτελεί αποδοχή των θέσεων Μπους; Μήπως το αμερικανικό εκλογικό

Σώμα μετακινήθηκε προς τα δεξιά; Μήπως οι Αμερικανοί ανησυχούν πλέον

περισσότερο για «αξίες»;

Όπως και η έννοια της τιμής στα οικονομικά, μία απόφαση του εκλογικού Σώματος

περιέχει πολλές πληροφορίες. Είναι μία περίληψη του γιατί, λαμβάνοντας πολλά

πράγματα υπόψη, ένας πολίτης προτιμά έναν υποψήφιο από κάποιον άλλο.

Χρειάζεται έρευνα για να καταλάβουμε τι σημαίνει η απόφαση αυτή για τις ΗΠΑ –

και τον κόσμο. Ωστόσο, εκείνο που είναι ξεκάθαρο, είναι ότι η εμπιστοσύνη στην

οικονομική πολιτική του Μπους είναι περιορισμένη. H τυπική αμερικανική

οικογένεια γνωρίζει ότι σήμερα βρίσκεται σε χειρότερη θέση από ό,τι πριν από

τέσσερα χρόνια και δεν φαίνεται να έχει πεισθεί πως οι περικοπές στη

φορολογία, οι οποίες ευνοούν τα υψηλότερα εισοδήματα, είχαν τα οφέλη που

διατυμπάνιζε η κυβέρνηση Μπους.

Ακόμη χειρότερα

Ο Μπους δεν σταμάτησε να προωθεί την οικονομική ατζέντα του και με την

υποστήριξη που φαίνεται ότι απολαμβάνει τώρα, μπορεί να προωθήσει την πολιτική

αυτή με ακόμη μεγαλύτερο σθένος – όπως να κάνει τις περικοπές στη φορολογία

μόνιμες και να ιδιωτικοποιήσει μερικώς την κοινωνική ασφάλιση. Αν τα μέτρα

αυτά υιοθετηθούν, η κακή οικονομική κατάσταση της Αμερικής θα γίνει χειρότερη.

Για τον υπόλοιπο κόσμο, αυτά είναι προβλήματα των ΗΠΑ. Είναι γεγονός ότι τα

τεράστια ελλείμματα μπορεί κάπως να συνεισφέρουν σε μία διεθνή οικονομική

αστάθεια. Τα πραγματικά επιτόκια μπορεί να αυξηθούν, καθώς η Αμερική

δανείζεται όλο και περισσότερα. Αν η συνεχώς μειούμενη εμπιστοσύνη προς τη

δημοσιονομική πολιτική των ΗΠΑ οδηγήσει σε ασθενέστερο δολάριο, η Ευρώπη και η

Ασία μπορεί να δυσκολευθούν στις εξαγωγές τους – και αν τα ελλείμματα

αποδειχθούν πρόβλημα για την αμερικανική οικονομία, η παγκόσμια ανάπτυξη

μπορεί να φρενάρει. Για το μεγαλύτερο μέρος του κόσμου, όμως, η πραγματική

ανησυχία είναι η αμερικανική μονομέρεια. Ο κόσμος χρειάζεται συντονισμό και

συλλογική προσπάθεια.

Χαμένη αξιοπιστία

Ιστορικά, οι ΗΠΑ έχουν παίξει ηγετικό ρόλο, σε υπερβολικό βαθμό, σε έναν

πλανήτη που πιστεύει ότι κανένα κράτος δεν πρέπει να υπαγορεύει αποφάσεις, οι

οποίες πρέπει να λαμβάνονται συλλογικά. Δυστυχώς, τα προηγούμενα τέσσερα

χρόνια ο πρόεδρος της Αμερικής έχασε την αξιοπιστία που είναι απαραίτητη για

να ασκεί ηγεσία. Ακόμη και αν 59 εκατομμύρια ψήφοι υπέρ του Μπους σημαίνουν

αποδοχή της πολιτικής του στο Ιράκ, αυτό δεν αποκαθιστά τη διεθνή αξιοπιστία

της Αμερικής.

Πιστεύω ότι οι περισσότεροι Αμερικανοί απορρίπτουν, τόσο τη μονομέρεια τού

Μπους όσο και την οικονομική πολιτική του. Πριν από την εισβολή στο Ιράκ, οι

ΗΠΑ ήθελαν να κινηθούν μέσω του ΟΗΕ και σήμερα αναγνωρίζουν ότι μόνη της η

Αμερική δεν μπορεί να διατηρήσει την τάξη στη Μέση Ανατολή.

Όσοι ψήφισαν Μπους, μπορεί να μην είναι τόσο εξαγριωμένοι με τους βασανισμούς

ή τα παραπλανητικά στοιχεία για τα όπλα μαζικής καταστροφής του Ιράκ και τις

διασυνδέσεις με την Αλ Κάιντα, όσο είναι οι ξένοι. Δεν θέλουν, όμως, η Αμερική

να αναλάβει μόνη της τα βάρη της διεθνούς ειρήνης και αρχίζουν σταδιακά να

καταλαβαίνουν ότι η συνεργασία και η σωστή ηγεσία δεν έρχονται αυτομάτως, μόνο

και μόνο επειδή η Αμερική είναι μοναδική υπερδύναμη.

Πήραν ένα μάθημα

Κάποιοι ανησυχούν επειδή ο Μπους θα χρησιμοποιήσει το εκλογικό αποτέλεσμα για

να εμπλακεί σε νέες περιπέτειες. Όπως είπε ο ίδιος, «κέρδισα κεφάλαιο στην

εκστρατεία… και τώρα σχεδιάζω να το ξοδέψω». Αν η περιπέτεια στο Ιράκ

είχε… μεγαλύτερη επιτυχία, οι ανησυχίες αυτές θα δικαιολογούνταν. Είναι

κοινό μυστικό ότι υπήρξαν συζητήσεις σχετικά με το Ιράν, αλλά το δόγμα τού

προληπτικού πολέμου αμαυρώθηκε και εξακολουθώ να ελπίζω ότι το Κογκρέσο και οι

Αμερικανοί πήραν ένα καλό μάθημα. H ειρήνη δεν θα αποκατασταθεί σύντομα στο

Ιράκ και είναι δύσκολο να σκεφθεί κάποιος ότι θα ανοίξει δεύτερο μεγάλο

«μέτωπο», σε μια στιγμή κατά την οποία η Αμερική μόλις που μπορεί να

διαχειρισθεί ό,τι έχει αναλάβει.

Άλλοι, βέβαια, πρέπει να συνεχίσουν να πληρώνουν για τα λάθη στο Ιράκ. H

αστάθεια στη Μέση Ανατολή θα εξακολουθήσει να περιορίζει τα αποθέματα

πετρελαίου, αποτρέποντας την αύξηση της παραγωγής. Οι υψηλές τιμές του

πετρελαίου θα μειώσουν την παγκόσμια ανάπτυξη για το υπόλοιπο του 2004 και το

2005. Βραχυπρόθεσμα, η μόνη απάντηση είναι η μεγαλύτερη εξοικονόμηση ενέργειας

και οι σύμμαχοι των ΗΠΑ πρέπει να πιέσουν τη χώρα να καταναλώνει λιγότερο.

Τα καλά νέα

Οι πρόεδροι επηρεάζουν τις εξελίξεις, αλλά κάθε πρόεδρος λειτουργεί σε

συγκεκριμένο πλαίσιο περιορισμών. Τα καλά νέα είναι ότι οι περιορισμοί που θα

αντιμετωπίσει τα επόμενα τέσσερα χρόνια η κυβέρνηση Μπους, σχεδόν στα σίγουρα

θα μειώσουν τη ζημιά. H κακή στάση, η υπεροψία, η έλλειψη ανάληψης ευθυνών για

τα ανθρώπινα δικαιώματα ή τη δημοκρατία μπορεί – και πρέπει – να προκαλούν

ανησυχία, αλλά τουλάχιστον θα είναι περισσότερο λόγια και λιγότερο πράξεις.

H Αμερική ίσως συνεχίσει να ακολουθεί τον δρόμο της μονομέρειας, αλλά η στάση

άλλων χωρών μπορεί να κάνει τη διαφορά. Κάποιοι λένε ότι το Αμερικανικό

Σύνταγμα δεν θέτει παρά ελάχιστους περιορισμούς στην άσκηση εξωτερικής

πολιτικής από τον πρόεδρο, επειδή η κατάσταση θα εξισορροπείτο από τις

υπερδυνάμεις της εποχής, τη Βρετανία και τη Γαλλία. Σήμερα, που οι ΗΠΑ είναι η

μοναδική υπερδύναμη, είναι ακόμη πιο σημαντικό οι χώρες αυτές να σταθούν στο

ύψος τους, να εκφράσουν τις απόψεις τους και να εμμείνουν σε αυτές, όταν

πιεσθούν.

Το ίδιο παιχνίδι

Κάποιοι ανησυχούν ότι κάτι τέτοιο θα χειροτερέψει τις σχέσεις με τις ΗΠΑ.

Ωστόσο, οι μακροχρόνιες σχέσεις βασίζονται στη φιλία και τον σεβασμό. Θέσεις

με επιχειρήματα κερδίζουν αυτόν τον σεβασμό. Σήμερα, πολλοί Αμερικανοί, κυρίως

νέοι, τρέφουν πολύ μεγαλύτερο σεβασμό για χώρες που αναγνώρισαν την έλλειψη

στοιχείων για τα όπλα μαζικής καταστροφής του Ιράκ, παρά για εκείνες που

συντάχθηκαν με τις αμερικανικές θέσεις. Το να υπερασπίζει κάποιος την πολυμερή

πολιτική και το Διεθνές Δίκαιο, δεν είναι κάτι που πρέπει να γίνει μόνο για

λόγους ηθικής. Είναι, επιπλέον, προς το συμφέρον των συμμάχων της Αμερικής και

– τελικά – προς το συμφέρον της ίδιας της Αμερικής.

Project Syndicate, Νοέμβριος 2004.

O Joseph Stiglitz είναι κάτοχος του βραβείου Νόμπελ Οικονομικών 2001,

καθηγητής Οικονομικών στο αμερικανικό Πανεπιστήμιο Κολούμπια, μέλος της

Επιτροπής για τις Κοινωνικές Επιπτώσεις τής Παγκοσμιοποίησης

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΔΙΕΘΝΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΘΕΜΑΤΩΝ: ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΑΝΕΛΛΟΠΟΥΛΟΣ