H «κατάρα» των χωρών με πλούσιους φυσικούς πόρους

Πολλές αναπτυσσόμενες χώρες που έχουν πλούσιους φυσικούς πόρους είναι πιο

φτωχές από άλλες λιγότερο προικισμένες. Αυτό συμβαίνει επειδή πολλοί θέλουν να

εκμεταλλευθούν τους πόρους αυτούς. Πολλές χώρες με υπέδαφος πλούσιο σε

μεταλλεύματα ή αξιόλογες σοδειές, ελέγχονται από καταπιεστικά ή διεφθαρμένα

καθεστώτα ή αντιμετωπίζουν σημαντικά προβλήματα λόγω εμφυλίων πολέμων. Αυτό το

πρόβλημα έχει γίνει γνωστό ως «η κατάρα των πόρων».

Τώρα πια υπάρχει ένα ευρύ κίνημα, με στόχο την αντιμετώπιση της «κατάρας των

πόρων». Ένας μη κυβερνητικός οργανισμός, ο βρετανικός Global Witness, ήταν

πρωτοπόρος στην καμπάνια για να κλείσουν τα σύνορα Ταϊλάνδης και Καμπότζης για

τους Ερυθρούς Χμερ, οι οποίοι εξήγαν ξυλεία, βάζοντας τέλος στο παράνομο

εμπόριο του τικ και άλλων ακριβών ξύλων. Οι απώλειες εσόδων από το εμπόριο

αυτό διαδραμάτισαν καθοριστικό ρόλο στην κατάρρευση της οργάνωσης αυτής, η

οποία είχε κατηγορηθεί για γενοκτονία.

«Δημοσιεύστε τι πληρώνετε»

H οργάνωση Global Witness στράφηκε έπειτα στο πρόβλημα των διαμαντιών στην

Αγκόλα και οδήγησε στην καθιέρωση πιστοποίησης για την προέλευση των

διαμαντιών. Πέρυσι, η Global Witness μαζί με περισσότερες από 60 οργανώσεις

από ολόκληρο τον κόσμο, ξεκίνησε το πρόγραμμα «Δημοσιεύστε τι πληρώνετε», μια

καμπάνια με στόχο να αναγκάσει εταιρείες που διαχειρίζονται φυσικούς πόρους να

αποκαλύπτουν τα ποσά που καταβάλλουν σε κυβερνήσεις αναπτυσσόμενων χωρών. H

προσπάθεια αυτή υποστηρίχθηκε από τη βρετανική κυβέρνηση, ενώ πολλές

πετρελαϊκές εταιρείες και εταιρείες ορυκτών αντέδρασαν θετικά.

Είμαι υπερήφανος που σχετίζομαι με την Global Witness και την καμπάνια

«Δημοσιεύστε τι πληρώνετε». Όμως η καμπάνια αυτή είναι μόλις το πρώτο βήμα για

την αντιμετώπιση της «κατάρας των πόρων». Οι κυβερνήσεις πρέπει να αποκαλύψουν

τι λαμβάνουν και – ακόμη πιο σημαντικό – να είναι υπόλογες για τον τρόπο με

τον οποίο χρησιμοποιούν τα έσοδά τους. Αυτό προσπαθεί να πετύχει η οργάνωση

Caspian Revenue Watch, την οποία επίσης υποστηρίζω.

H Caspian Revenue Watch έχει στόχο την παρακολούθηση της συγκέντρωσης και της

διάθεσης κυβερνητικών εσόδων από τα νέα κράτη που βρίσκονται γύρω από την

Κασπία Θάλασσα.

Αποτελεσματικά

Μια καλή απόδειξη ότι τα κινήματα αυτά μπορούν να φέρουν αποτέλεσμα, αποτελεί

ο αγωγός πετρελαίου από το Τσαντ στο Καμερούν. H Παγκόσμια Τράπεζα

χρηματοδότησε τον αγωγό υπό τον όρο ότι θα υπάρχει πλήρης διαφάνεια στις

δαπάνες του Τσαντ και πως τα έσοδα από τον αγωγό θα διατεθούν για την

καταπολέμηση της φτώχειας. Για τον λόγο αυτό δημιουργήθηκε ένας μηχανισμός

αυστηρού ελέγχου, με τη συμμετοχή διαφόρων φορέων. Σχεδόν αμέσως διαπιστώθηκε

ότι η κυβέρνηση του Τσαντ προσπάθησε να διαθέσει 25 εκατομμύρια δολάρια για

αγορές όπλων. Δυστυχώς, όμως, αυτός ο μηχανισμός ελέγχου θα πάψει να υφίσταται

όταν το πετρέλαιο αρχίσει να ρέει. Προφανώς, ο μηχανισμός ελέγχου πρέπει να

επεκταθεί.

Ο Βρετανός πρωθυπουργός Τόνι Μπλερ ανακοίνωσε μια πρωτοβουλία με την ονομασία

Extractive Industries Transparency Initiative (ΕΙΤΙ), για μεγαλύτερη διαφάνεια

στον χώρο των επιχειρήσεων που εκμεταλλεύονται φυσικούς πόρους. H ανάγκη αυτή

υπογραμμίστηκε και στη συνάντηση των οκτώ οικονομικά πιο ισχυρών κρατών στον

πλανήτη (G8), τον Ιούνιο, στο Εβιάν. Ακολούθησε συνάντηση υψηλού επιπέδου με

οικοδεσπότη τη βρετανική κυβέρνηση και καλεσμένους πετρελαϊκές εταιρείες,

εταιρείες ορυχείων και διεθνείς χρηματοοικονομικές εταιρείες.

Εθελόντριες χώρες

H συντριπτική πλειοψηφία των 59 συμμετασχόντων στη συνάντηση έδωσε ψήφο

εμπιστοσύνης στην πρωτοβουλία EITI. Κάποιες χώρες – παραγωγοί προθυμοποιήθηκαν

να αποτελέσουν μοντέλα προς εξέταση και οι κυβερνήσεις να ανακοινώσουν τα

έσοδά τους από τις εταιρείες που εκμεταλλεύονται τους φυσικούς τους πόρους. Οι

εθελόντριες χώρες ήταν το Ανατολικό Τιμόρ, η Γκάνα, η Μοζαμβίκη και η Σιέρα

Λεόνε.

Πρόκειται για ένα ελπιδοφόρο βήμα προς τα εμπρός, αν και υπάρχει πάντοτε ο

κίνδυνος η προσπάθεια αυτή να αποδειχθεί παραπλανητική. H κοινή γνώμη πρέπει

να κινητοποιηθεί για να κρατήσουν τις υποσχέσεις τους οι εταιρείες και οι

κυβερνήσεις. Οι κοινωνικοί φορείς που υποστήριξαν μέχρι τώρα την προσπάθεια

πρέπει να προσπαθήσουν ακόμη περισσότερο, ιδιαίτερα στις αναπτυσσόμενες χώρες,

ώστε να εξασφαλιστεί ότι το κίνημα θα επιτύχει στην προσπάθειά του να εκλείψει

η «κατάρα των πόρων» για πάντα.

© Project Syndicate, Ιούλιος 2003

Επιμέλεια διεθνών οικονομικών θεμάτων: Γ. Κανελλόπουλος