FΕLΑ ΚUΤΙ «Η μουσική είναι το όπλο του μέλλοντος»

Είναι αλήθεια ότι ο όρος Afrobeat χρησιμοποιείται σήμερα για να

κατηγοριοποιήσει όσο πιο γενικόλογα γίνεται τη νέα αφρικανική μουσική, που ο

δυτικός κόσμος άρχισε να γνωρίζει μετά την έκρηξη της World Music στα μέσα της

δεκαετίας του ’80.

Με αυτή τη γενικολογία συντελούνται δύο αποκρύψεις: πρώτον, ότι η

αφρικανική μουσική δεν είναι μία, αλλά ένα τεράστιο και πολύχρωμο ψηφιδωτό και

μόνο σαν τέτοια μπορεί να κατανοηθεί και, δεύτερον, ότι τον όρο Afrobeat

χρησιμοποίησε πρώτος, στις αρχές του ’70, ο Νιγηριανός μουσικός Fela Kuti,

ονομάζοντας έτσι τη δική του μουσική ιδιομορφία, μια πραγματικά ιδιοφυή μείξη

ανάμεσα σε διάφορους αφρικάνικους μουσικούς ιδιωματισμούς όπως το juju, το

highlife και τις εκφάνσεις της αφροαμερικάνικης μουσικής όπως η jazz (ή μήπως

καλύτερα η free jazz) και η soul. Το Afrobeat στα χέρια του Fela Kuti έγινε

ένα πολιτιστικό και πολιτικό όπλο που στράφηκε κατ’ αρχήν ενάντια στη διαφθορά

του νιγηριανού καθεστώτος, που ξεπουλούσε τον φυσικό πλούτο της χώρας για να

εκφράσει πολύ γρήγορα το κομμάτι εκείνο της απανταχού αφρικάνικης ψυχής, που

απαιτεί τη χαμένη της αξιοπρέπεια.

Αυτός ο αδύνατος, νευρώδης, προκλητικά επαναστατημένος, διονυσιακά

λυτρωτικός Αφρικανός σαξοφωνίστας για μια εικοσαετία δεν σταμάτησε να ενοχλεί,

να γοητεύει, να αμφισβητεί και να διώκεται. Ο ιμπρεσιονιστικός λυρισμός της

μουσικής του Fela Kuti δεν γίνεται να διαχωριστεί, όπως επίμονα επιχείρησε να

κάνει η δυτική show biz, από τις πολιτικές του θέσεις για την Αφρική. Πόσες

και πόσες φορές η δισκογραφική βιομηχανία δεν του μήνυσε να λειάνει τον

μουσικό του λόγο. Όλες οι πόρτες θα άνοιγαν αμέσως, τον διαβεβαίωναν

εκπρόσωποί της και «καλοθελητάδες» συμπατριώτες του. Αρνήθηκε ακόμα και να

παραλάβει τα μηνύματα. Προτίμησε με τη μουσική του να εκφράσει την πίκρα και

την αγανάκτηση τής πιο πολυπληθούς αφρικανικής χώρας (η Νιγηρία αριθμεί πάνω

από 100 εκατομμύρια κατοίκους) και να γίνει με τη στάση ζωής του η πηγή

έμπνευσης ενός μαχόμενου παναφρικανισμού.

Ο Kuti γεννήθηκε στην Abeokuta της Νιγηρίας το 1938 από πατέρα ιερέα,

που του έδωσε τα πρώτα μουσικά μαθήματα. Η μητέρα του ήταν ιδρυτικό μέλος της

Ένωσης Γυναικών Νιγηρίας. Σε ηλικία 20 ετών θα φύγει για σπουδές στο Λονδίνο.

Εκεί θα γνωρίσει τη μουσική των μεγάλων Αφροαμερικανών τζάζμεν. Το 1962 θα

επιστρέψει στη Νιγηρία και το πρώιμο Afrobeat θα ακουστεί για πρώτη φορά στα

κλαμπ του Lagos.

To 1966 o πόλεμος της Biafra θα τον κάνει να συνειδητοποιήσει για πρώτη

φορά τα τεράστια προβλήματα που μαστίζουν την Αφρική. Τρία χρόνια αργότερα,

στη Νέα Υόρκη, θα έρθει σε επαφή με τους αγώνες της αφροαμερικάνικης

κοινότητας και θα συνδεθεί με το κίνημα των Μαύρων Πανθήρων. Το ’70

επιστρέφοντας στη Νιγηρία θα αρχίσει έναν ανοιχτό αγώνα ενάντια στη διαφθορά

του καθεστώτος. Με το γκρουπ του «Africa ’70» θα παίξει το πιο ώριμο και

στρατευμένο Afrobeat.

Το 1977 θα δημιουργήσει τη Δημοκρατία των Kalakuta (Kalakuta στη γλώσσα

των Yorumba σημαίνει «αλιτήριοι»), ένα κοινόβιο στο οποίο θα εγκατασταθεί με

την πολυμελή ορχήστρα του, τις δεκάδες χορεύτριες – συζύγους του και τη μητέρα

του. Ο στρατός του καθεστώτος θα καταλύσει με τον πιο βίαιο τρόπο τη

δημοκρατία του σκοτώνοντας και βιάζοντας τα μέλη της. Ο Fela Kuti θα διαφύγει

στην Γκάνα για να επιστρέψει στις εκλογές του ’81 στη Νιγηρία θέτοντας

υποψηφιότητα για πρόεδρος. Ο Black Predident θα ηττηθεί πανηγυρικά. Έκτοτε το

Afrobeat δεν θα αποτελέσει το μοναδικό όπλο του Νιγηριανού επαναστάτη αλλά και

το soundtrack μιας ζωής γεμάτης διώξεις φυλακίσεις και εξορίες. Ο Fela Kuti

πεθαίνει στις 3 Αυγούστου του 1997 νικημένος από το AIDS αρνούμενος

οποιαδήποτε φαρμακευτική αγωγή, αφού, όπως έλεγε, η ασθένεια αυτή είναι μια

«υπόθεση των Λευκών».

Πολιτικός λόγος

Οι ζωντανές εμφανίσεις του Fela Kuti δεν ήταν ποτέ απλώς μια συναυλία, αλλά

μια μουσική πράξη σε συνεχή μεταμόρφωση: ένα σκηνικό δρώμενο που κατέληγε σ’

έναν ελεύθερο τζαζ αυτοσχεδιασμό, ή ένας ξέφρενος soul funk ρυθμός που έδινε

τη θέση του σε μια μυστική τελετουργία των Yorumba (η πλέον πολυπληθής φυλή

της Νιγηρίας στην οποία ανήκε και ο ίδιος). Η μουσική γι’ αυτόν δεν νοείται

χωρίς την κίνηση. Ποτέ από τις πολυμελείς μπάντες του δεν έλειψαν οι χορευτές.

Ποτέ στα τεράστιας διάρκειας κομμάτια του ο μουσικός του λόγος δεν έπαψε να

είναι βαθιά και ευθέως πολιτικός. Τα αρχικά της πολυεθνικής ΙΤΤ σημαίνουν γι’

αυτόν «International Thief Thief» («διεθνής ληστής»), ένα κομμάτι που μαζί με

το «Colonial Mentality» καταγγέλλει την νεοαποικιακή πολιτική της Δύσης. Με το

«Authority Stealing» ή το «Upside Down» χλευάζει τις αφρικανικές δικτατορίες.

Με το περίφημο «Unknown soldier» καλεί σε ενότητα τους λαούς μιας ηπείρου πολύ διχασμένης.

INFO

Κυκλοφορεί από την Universal μια τριπλή κασετίνα με τίτλο «Fela», που

περιλαμβάνει τα πιο σημαντικά κομμάτια που έγραψε ο μεγάλος Νιγηριανός

μουσικός. Ένα πραγματικά σπουδαίο ηχητικό ντοκουμέντο.