Ο καπιταλισμός απέκτησε ανθρώπινο πρόσωπο;

Ίσως είναι μία μικρή υπερβολή να πούμε ότι κανείς άλλος δεν ωφελήθηκε

περισσότερο από την παγκοσμιοποίηση από τον Τζορτζ Σόρος, που κέρδισε

δισεκατομμύρια δολάρια κερδοσκοπώντας στις χρηματοπιστωτικές αγορές όλου του

κόσμου και αναγκάζοντας ορισμένες από τις μεγαλύτερες οικονομίες του πλανήτη

να γονατίσουν.

Ωστόσο, ο ίδιος βρισκόταν την προηγούμενη εβδομάδα ανάμεσα σε κορυφαίους

τραπεζίτες από τον όμιλο Σίτικορπ και τη γερμανική Ντόιτσε Μπανκ σε ένα πάνελ

καταδικάζοντας τις υπερβολές της νέας παγκοσμιοποιημένης οικονομίας.

«Είναι προς το συμφέρον μας να εξασφαλίσουμε ότι οι χαμένοι σε αυτό το

παγκόσμιο σύστημα ­ και τώρα υπάρχουν δισεκατομμύρια από αυτούς ­ θα έχουν μια

πιθανότητα να συμμετάσχουν», είπε ο Σόρος. «Γιατί; Διότι αυτοί που δεν

συμμετέχουν θα χρησιμοποιήσουν την πολιτική τους ισχύ για να πλήξουν το

σύστημα».

Δύο ημέρες αργότερα την ίδια προειδοποίηση έκανε ένας νεαρός που συμμετείχε

στις διαδηλώσεις της Πράγας καθώς εκτόξευε μια πέτρα στο κεφάλι ενός Τσέχου

αστυνομικού που φρουρούσε την είσοδο του κτιρίου που γινόταν η ετήσια σύνοδος

του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου και της Παγκόσμιας Τράπεζας. Σε ένα κοντινό

κτίριο ένας από τους συντρόφους του κραύγασε: «Σκοτώστε τον καπιταλισμό, πριν

ο καπιταλισμός μας σκοτώσει».

Ο διαδηλωτής και ο μεγαλοεπιχειρηματίας διαφέρουν φυσικά σε πολλά επίπεδα και

μέσα έκφρασης των απόψεών τους. Και οι δύο, ωστόσο, αντανακλούν μια γενικότερη

αίσθηση ότι κάτι δεν πάει καλά στην πορεία δημιουργίας ενός πλανήτη χωρίς

σύνορα. «Η πορεία οικονομικής παγκοσμιοποίησης δεν συμβαδίζει με την ανάπτυξη

μιας παγκόσμιας πολιτικής», υποστήριξε ο Μαρκ Μάλοχ- Μπράουν, επικεφαλής του

προγράμματος ανάπτυξης των Ηνωμένων Εθνών. «Γι’ αυτό το λόγο έχουμε

αντιδράσεις στους δρόμους. Και γι’ αυτό το λόγο παρατηρήσαμε ένταση στις

αίθουσες συσκέψεων του Σιάτλ και της Πράγας».

Ενώ η ανάπτυξη μιας παγκόσμιας πολιτικής βρίσκεται ακόμη σε βρεφικό στάδιο,

στην Πράγα εμφανίστηκαν τα πρώτα αχνά σημάδια μιας συναίνεσης, η οποία είναι

σίγουρο ότι θα δοκιμαστεί στις μελλοντικές συναντήσεις των ιθυνόντων της

παγκόσμιας οικονομικής πολιτικής.

Η διαπίστωση

Είναι σίγουρο ότι η πιο προφανής εξέλιξη είναι ότι οι υπουργοί Οικονομικών, οι

κεντρικοί τραπεζίτες και οι μεγαλοεπιχειρηματίες δεν πανηγυρίζουν πλέον για

την απελευθέρωση των αγορών χωρίς να παραδέχονται την ανάγκη θέσπισης νέων

παγκόσμιων κανόνων για την καταπολέμηση των υπερβολών του παγκόσμιου

καπιταλισμού. Στις επίσημες ομιλίες και μελέτες η δικαιοσύνη έχει αποκτήσει

μια ισότιμη θέση δίπλα στις λέξεις οικονομική ανάπτυξη και σταθερότητα.

«Η πρόκλησή μας είναι να κάνουμε την παγκοσμιοποίηση ένα εργαλείο ευκαιρίας

και συμμετοχής, όχι φόβου και αβεβαιότητας», τόνισε στην Πράγα ο Τζέιμς

Γουόλφεσνον, πρόεδρος της Παγκόσμιας Τράπεζας. Ένα αναλόγου περιεχομένου

μήνυμα έστειλε ο Λόρενς Σάμερς, υπουργός Οικονομικών των Ηνωμένων Πολιτειών.

Σε μια σειρά ομιλιών και συνεντεύξεών του απέρριψε αυτό που χαρακτηρίζεται ως

«λανθασμένη επιλογή» μεταξύ του αδίστακτου παγκόσμιου καπιταλισμού από τη μια

πλευρά και τον προστατευτισμό και στην αυτάρκεια από την άλλη.

«Αν θέλουμε μια ζωντανή, πραγματικά συμμετοχική παγκόσμια οικονομία, τότε δεν

υπάρχουν εναλλακτικές λύσεις» για την εξεύρεση της χρυσής μέσης οδού. Παρά το

γεγονός ότι η αναζήτηση αυτού του «τρίτου δρόμου» έχει μόλις αρχίσει, υπάρχουν

περιοχές όπου οι απόψεις για σκληρή πολιτική γραμμή υπεράσπισης της

παγκοσμιοποίησης έχουν ήδη μαλακώσει.

Στον απόηχο, για παράδειγμα, της ασιατικής χρηματοπιστωτικής κρίσης, οι

Ηνωμένες Πολιτείες, το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, ακόμη και ιδιώτες πιστωτές

εγκατέλειψαν την κάποτε δογματική θέση τους περί απελευθέρωσης της ροής

κεφαλαίων από και προς τις αναπτυσσόμενες χώρες.

Αξιωματούχοι, όπως ο Στάνλεϊ Φίσερ, αναπληρωτής γενικός διευθυντής του

Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου, παραδέχονται πλέον ότι οι πολιτικές τους

οδήγησαν στην αποσταθεροποίηση των χρηματοπιστωτικών αγορών. Τώρα πλέκουν το

εγκώμιο χωρών όπως η Κίνα και η Ινδία για το γεγονός ότι προχώρησαν με αργά

βήματα στο άνοιγμα των αγορών κεφαλαίων τους και παραδέχονται ότι οι ελεύθερες

ροές επενδύσεων δεν πρόκειται να φέρουν το επιθυμητό αποτέλεσμα εκτός εάν

υπάρχουν ισχυρές κυβερνήσεις και νομικά και χρηματοπιστωτικά ιδρύματα για να

διευθύνουν αυτές τις ροές.

«Για το μεγαλύτερο μέρος της Ασίας, το άσχημο πρόσωπο της παγκοσμιοποίησης

ήταν η καταστροφική μεταβλητότητα στις αγορές», δήλωσε ο Ρόμπερτ Χόρματς,

αντιπρόεδρος του διεθνούς επενδυτικού οίκου Γκόλντμαν Σαξ Ιντερνάσιοναλ κατά

τη διάρκεια ενός διαλείμματος στη σύνοδο του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου και

της Παγκόσμιας Τράπεζας. «Πιστεύουν ότι η ελεύθερη ροή επενδυτικών κεφαλαίων

σημαίνει ότι ο μικρός χάνει ενώ ο πλούσιος έχει τη δυνατότητα να στείλει άμεσα

το μεγαλύτερο μέρος των κεφαλαίων του στη Γενεύη. Και κατά κάποιο τρόπο έχουν

δίκιο».

Υπάρχει, επίσης, επίσημη αναγνώριση ότι στις μελλοντικές χρηματοπιστωτικές

κρίσεις οι διεθνείς οικονομικοί οργανισμοί δεν πρέπει να προσπαθούν να

αποκαθιστούν την αξιοπιστία των αγορών αναγκάζοντας ολόκληρους κλάδους της

οικονομίας να χρεοκοπήσουν και στέλνοντας μεγάλα μερίδια του πληθυσμού στη

φτώχεια, όπως συνέβη με αρκετές ασιατικές οικονομίες κατά τη διάρκεια της

χρηματοπιστωτικής και νομισματικής κρίσης της περιόδου 1997-98.

Αναπόφευκτη απελευθέρωση

Από την άλλη, πολλοί επικριτές της παγκοσμιοποίησης φαίνονται να έχουν

συμβιβαστεί με την ιδέα ότι η απελευθέρωση του εμπορίου είναι μονόδρομος. Η

έγκριση την προηγούμενη εβδομάδα της συμφωνίας εμπορικών σχέσεων μεταξύ των

Ηνωμένων Πολιτειών και της Κίνας από το Κογκρέσο αντανακλά την συναίνεση

μεταξύ των επικριτών του ελεύθερου εμπορίου ότι χρειάζεται βελτίωση των όρων

του διεθνούς εμπορίου και όχι μείωσή του.

Την ίδια στιγμή υπάρχει μια έμμεση παραδοχή από την πλευρά των υποστηρικτών

της παγκοσμιοποίησης, ότι ενώ το ελεύθερο εμπόριο προάγει την οικονομική

ανάπτυξη, υπάρχουν και άλλες αξίες που πρέπει να ενσωματωθούν στο σύστημα. Οι

αξιωματούχοι των ανεπτυγμένων χωρών, που ασχολούνται με τα εμπορικά θέματα,

νιώθουν την πίεση να διαπραγματευθούν συμφωνίες που εκτός των άλλων θα

προβλέπουν όρους προστασίας του περιβάλλοντος και προστασία των δικαιωμάτων

των εργαζομένων στις αναπτυσσόμενες χώρες.

Και πολλές από τις μεγαλύτερες πολυεθνικές εταιρείες του πλανήτη έχουν ήδη

αρχίσει διαπραγματεύσεις με διάφορες οργανώσεις για την δημιουργία νέων

κανόνων πραγματοποίησης του παγκόσμιου εμπορίου, εκτός των νομικών πλαισίων

των εθνικών νομοθεσιών και των διεθνών συνθηκών.

Ο Τζέφρι Γκάρντνερ, πρόεδρος της σχολής επιχειρηματικής διοίκησης του

αμερικανικού Πανεπιστημίου Γέιλ, τονίζει ότι παρατηρείται δραματική αλλαγή στη

νοοτροπία των στελεχών μεγάλων πολυεθνικών επιχειρήσεων.

Οι τελευταίοι αντιλαμβάνονται ότι οι επιχειρήσεις πρέπει να αρχίσουν να

συμπεριφέρονται διαφορετικά αν θέλουν να κτίσουν ισχυρά εμπορικά σήματα όχι

μόνο στους καταναλωτές αλλά και στους εργαζομένους», λέει ο Γκάρντνερ.

Ωστόσο, υπάρχει πάντα ο φόβος να γυρίσει πίσω το ποτάμι. Ο Άλαν Γκρίνσπαν,

διοικητής της Ομοσπονδιακής Τράπεζας των Ηνωμένων Πολιτειών, έχει παραδεχθεί

ότι η αντιπάθεια προς την παγκοσμιοποίηση είναι τόσο μεγάλη που μια παγκόσμια

οικονομική ύφεση μπορεί να επιβάλει μια υποχώρηση της βούλησης για εφαρμογή

οικονομικών πολιτικών απελευθέρωσης και επιστροφής στον προστατευτισμό, ακόμη

και στις Ηνωμένες Πολιτείες.