Αναζήτηση
Αναμφίβολα, οι παγκόσμιες οικονομικές δομές και οι ενδοκρατικές οικονομικές
δομές είναι συγκοινωνούντα δοχεία. Αυτό, όμως, δεν προδικάζει πως όταν κάποιος
είναι ιδεολογικά φιλελεύθερος, όταν δηλαδή ευνοεί την ελεύθερη οικονομία στη
χώρα του, πρέπει υποχρεωτικά να είναι «διεθνιστής φιλελεύθερος», δηλαδή να
ευνοεί την αποδυνάμωση της εθνικής κυριαρχίας των μικροτέρων κρατών.
Αυτή η ουσιώδης και κρίσιμη διάκριση φαίνεται πως διαφεύγει τόσο μερικών οι
οποίοι ιδεολογικά ανήκουν στην ελληνική συντηρητική – φιλελεύθερη παράταξη όσο
και πολλών άλλων της πρώην αριστερής παράταξης που σήμερα όπως εξάλλου
επιτάσσει το ιδεολόγημα του «τρίτου δρόμου» στην Ευρώπη αρμενίζουν στα
(νεο)φιλελεύθερα πελάγη της εφήμερης αμερικανικής ηγεμονίας.
Η πιο ακραία μορφή φιλελευθερισμού και το κυρίαρχο ηγεμονικό δόγμα είναι ο
«νεοφιλελευθερισμός». Η ανάδειξη των ΗΠΑ σε παγκόσμια παρεμβατική δύναμη και
το συγκυριακό αμερικανικό στρατιωτικό πλεονέκτημα μετά τον Ψυχρό Πόλεμο,
ευνόησαν τη νεκρανάσταση ορισμένων φιλελεύθερων ιδεών υπέρ ενός «ήπιου
σταθεροποιητικού ηγεμονικού ρόλου» των Αγγλοαμερικανών. Αναμενόμενα, η
συζήτηση διολισθαίνει ολοένα και περισσότερο σε (ιδεολογική) προπαγάνδα υπέρ
θέσεων που διευκολύνουν την αποδυνάμωση της κρατικής κυριαρχίας ως θεμελιώδους
αρχής των διεθνών σχέσεων και που ευνοούν τη διείσδυση και ηγεμονία των
Αμερικανών στην «παγκοσμιοποιημένη» διεθνή οικονομία. Η «υπόσχεση» των
διεθνιστών (νεο)φιλελευθέρων όπως καταγράφεται στη βιβλιογραφία και στον
πολιτικό λόγο, συνοψίζεται στα εξής: «Αν μέσω «διεθνών επεμβάσεων» υπό την
αιγίδα των ΗΠΑ πειθαναγκαστούν οι διαφωνούντες θα προκύψει το «λιγότερο κακό
αποτέλεσμα», δηλαδή ένας «ήπιος αμερικανικός ηγεμονισμός». Ταυτόχρονα όλοι θα
ωφεληθούν, επειδή θα διαδοθούν η «δημοκρατία», η «αλληλεξάρτηση», τα
«ανθρώπινα δικαιώματα» και οι αγγλοαμερικανικές πολιτισμικές αξίες και
προσεγγίσεις κρατικής οργάνωσης».
Αναμφίβολα, η προπαγάνδα, η ιδεολογική διάβρωση και οι εφήμερες «επιτυχίες»
δημιουργούν λανθασμένη εικόνα μιας μοιραίας, δήθεν, ηγεμονίας. Στην τελεσίδικη
«νέα κατάσταση πραγμάτων» υποστηρίχθηκε, πρόσφατα σε ελληνικό κυριακάτικο
έντυπο, ότι όσοι τολμούν να προφέρουν ξανά τη λέξη «ιμπεριαλισμός» «θα
περιμαζευτούν από μελλοντικούς συντηρητές ιδεολογικών αρχαιοτήτων στο
φαντασιακό μουσείο της αρχαιότητας». Έλεος… Όχι μόνον ο
ηγεμονισμός-ιμπεριαλισμός δεν εξέλιπε, αλλά αναβιώνει εκμεταλλευόμενος την
αλληλεξάρτηση και τις προόδους στις επικοινωνίες. Ακόμη και στην ίδια την
Αμερική, πολλοί αντιδρούν και επισημαίνουν πως οι αναξιοπρεπείς και
ιμπεριαλιστικές (νεο)φιλελεύθερες εκλογικεύσεις ανήκουν σε μια παρωχημένη
εποχή που παραγνωρίζει τη διεθνή πολιτισμική και πολιτειακή ετερότητα και που
υπονομεύει την πορεία προς ισορροπία και ομαλοποίηση των διεθνών σχέσεων.
Πολλοί φιλελεύθεροι στοχαστές προτάσσουν έναν αριθμό πειστικών αντιρρήσεων,
ιδιαίτερα όσον αφορά τις αναδιανεμητικές συνέπειες των «διεθνών» επεμβάσεων
και τους κινδύνους εξισορροπητικών κινήσεων άλλων δυνάμεων του πλανήτη. Στο
σύγχρονο διεθνές σύστημα, υποστηρίζεται, κανένα κράτος, όσο ισχυρό και αν
είναι, δεν θα μπορούσε να καταστεί απόλυτος ρυθμιστής του παγκόσμιου χώρου. Αν
υπάρχει κάτι νέο τις τελευταίες δεκαετίες σε σύγκριση με τον 17ο και 18ο
αιώνα, είναι οι ευκαιρίες που έχουν τα μικρότερα κράτη στην προσπάθεια
εμπέδωσης της εθνικής τους ανεξαρτησίας και διασφάλισης ισόρροπων σχέσεων με
τα ισχυρότερα κράτη.
Τα φαινόμενα εξαπατούν, η προπαγάνδα παραπλανεί αλλά η διεθνής πραγματικότητα
είναι διαφορετική: στις σύγχρονες διεθνείς σχέσεις, η εφήμερη εθελοντική
υποτέλεια και ο εφήμερος εξαναγκασμός μέσω επεμβάσεων αποτελούν την εξαίρεση
παρά τον κανόνα. Η ιστορική εξέλιξη των τελευταίων δεκαετιών δείχνει πως
εκατοντάδες μικρότερες κοινωνίες κατόρθωσαν να καταστούν ανεξάρτητες και να
εμπεδώσουν την κρατική τους κυριαρχία. Εξάλλου, παρά τις συχνές
οπισθοδρομήσεις, τα περισσότερα κράτη κατορθώνουν να αναπτύσσουν ισόρροπες
σχέσεις με τις ΗΠΑ και άλλα ισχυρά κράτη. Οι δυνατότητες αυτές, εξάλλου,
καθιστούν περιττές τις ζημιογόνες αυτιστικές ταλαντώσεις μεταξύ ρήξης –
απομόνωσης και υποτέλειας στις σχέσεις με τις ΗΠΑ ή με άλλες ισχυρές δυνάμεις.
Εν κατακλείδι, τόσο στις ΗΠΑ όσο και αλλού, δεν υπάρχουν μόνον οπαδοί της
διεθνιστικής – ηγεμονικής εκδοχής του (νεο)φιλελευθερισμού. Πλήθος εντίμων
κορυφαίων φιλελευθέρων ενώνουν τις φωνές τους με στοχαστές άλλων ιδεολογικών
καταβολών για να αναδείξουν με πειστικότητα τις αδυναμίες των ύστερων
αγγλοαμερικανικών (νεο)ιμπεριαλιστικών δογμάτων που δεν συνάδουν με
θεμελιώδεις κατακτήσεις του ανθρώπινου πολιτισμού, όπως η ελευθερία, η
αξιοπρέπεια και η ισοτιμία μεταξύ των κυρίαρχων κρατών.
Ο Παναγιώτης Ήφαιστος είναι καθηγητής Διεθνών Σχέσεων και Στρατηγικών
Σπουδών , Παντείου Πανεπιστημίου & Έδρας Jean Monnet για την Ευρωπαϊκή
Πολιτική Ολοκλήρωση
