Όλα για την προπαγάνδα

Η δημοσιογραφία στην υπηρεσία της προπαγάνδας. Στην περίοδο του πολέμου στη

Βοσνία, η διεθνής κοινή γνώμη έπρεπε να πειστεί ότι οι Σέρβοι είναι απάνθρωποι

και τους αξίζει να βομβαρδιστούν. Στην κατεύθυνση αυτή επιστρατεύτηκε ένα

τηλεοπτικό συνεργείο του ΙΤΝ, το οποίο γύρισε ένα φιλμ που έδειχνε καθαρά πως

οι Σερβοβόσνιοι διατηρούσαν στρατόπεδα συγκέντρωσης, όπου οι Μουσουλμάνοι

λιμοκτονούσαν.

Το περιοδικό «Λίβινγκ Μαρξίσμ» απεκάλυψε την απάτη. Η υπόθεση οδηγήθηκε στα

αγγλικά δικαστήρια, όπου το ΙΤΝ τού υπέβαλε μήνυση για λίβελλο. Στη δίκη που

ακολούθησε το «Λίβινγκ Μαρξίσμ» καταδικάστηκε για τυπικούς λόγους σε μια

τεράστια αποζημίωση που το οδήγησε στη χρεοκοπία. Το δικαστήριο δεν

αμφισβήτησε ότι το ΙΤΝ παραπλάνησε το κοινό, αλλά καταδίκασε το περιοδικό

επειδή δεν μπόρεσε να αποδείξει ότι η παραπλάνηση της κοινής γνώμης υπήρξε

εσκεμμένη.

Το συρματόπλεγμα

Την «απόδειξη» για την ύπαρξη των «σερβικών στρατοπέδων συγκεντρώσεως» στη

Βοσνία προσέφερε η εικόνα ενός αποσκελετωμένου άνδρα πίσω από συρματοπλέγματα.

Η φωτογραφία από το βίντεο έκανε το γύρο του κόσμου. Σε κάποια πρωτοσέλιδα

φιγουράρισε μάλιστα δίπλα σε εικόνες από το Άουσβιτς, για να γίνει πιο άμεσος

ο παραλληλισμός.

Ποια είναι η αλήθεια; Το καλοκαίρι του 1992, το πρακτορείο ειδήσεων ΙΤΝ

έστειλε στη Βοσνία ένα τηλεοπτικό συνεργείο στη Βοσνία. Το συνεργείο αυτό, που

διηύθυνε η κ. Πένι Μάρσαλ, επέστρεψε στη Βρετανία με βιντεοταινίες από το

σερβικό «στρατόπεδο συγκεντρώσεως». Σε στρατόπεδα συγκεντρώσεως όμως δεν

βρέθηκε ποτέ η κ. Μάρσαλ.

Από τις έρευνες του Αμερικανού δημοσιογράφου Τζάρεντ Ίσραελ προκύπτει ότι το

ΙΤΝ είχε ζητήσει και είχε λάβει άδεια από τις γιουγκοσλαβικές αρχές να

επισκεφθεί δύο στρατόπεδα. Και δεν χρειάζεται μεγάλη ευφυΐα για να

συνειδητοποιήσει κανείς ότι ακόμα και αν οι Γιουγκοσλάβοι διατηρούσαν

στρατόπεδα συγκεντρώσεως, δεν θα έστελναν εκεί ένα δυτικό συνεργείο με πλήρη

εξοπλισμό, δεν θα το άφηναν να τραβήξει εικόνες και να επιστρέψει ανενόχλητο

στη βάση του. Δεν επρόκειτο άλλωστε για στρατόπεδα συγκεντρώσεως: Το πρώτο,

στην Ομάρσκα, ήταν στρατόπεδο αιχμαλώτων, το δεύτερο, στο Τερνοπόλιε, ένας

καταυλισμός προσφύγων. Ο Ίσραελ βασίζεται σε ένα βίντεο-ντοκουμέντο του

σερβικού τηλεοπτικού σταθμού RTS, συνεργείο του οποίου είχε επισκεφτεί το

Τερνοπόλιε ταυτόχρονα με το ΙΤΝ. Στο βίντεο φαίνονται οι Βρετανοί

δημοσιογράφοι να συνομιλούν με τους Γιουγκοσλάβους.

Εικόνες από την Ομάρσκα δεν δόθηκαν ποτέ στη δημοσιότητα. Το στρατόπεδο

αιχμαλώτων στεγαζόταν στα κτίρια διοίκησης μιας μεταλλευτικής εταιρείας. Οι

Βρετανοί δεν βρήκαν τίποτε το επιλήψιμο. Οι Μουσουλμάνοι αιχμάλωτοι ήταν

καλοντυμένοι και η διοίκηση του στρατοπέδου τούς μεταχειριζόταν πολύ καλά.

Απογοητευμένοι, οι Βρετανοί πήγαν στο Τερνοπόλιε. Μίλησαν με τον γιατρό του

καταυλισμού, στο οποίο βρισκόταν ταυτόχρονα και το σερβικό συνεργείο. Από

διάφορες περιοχές έφταναν Βόσνιοι Μουσουλμάνοι με τις οικογένειές τους. Ο

καταυλισμός δεν είχε περίφραξη. Κοντά στον καταυλισμό όμως υπήρχε μια παλιά

αποθήκη με περίφραξη από αγκαθωτό συρματόπλεγμα. Το συνεργείο μπήκε στον

περιφραγμένο χώρο, κάλεσε τους πρόσφυγες και άρχισε να κινηματογραφεί πίσω από

τα συρματοπλέγματα. Κάποιος μιλούσε αγγλικά.

Ήταν… ευγενικοί

Η Πένι Μάρσαλ τον ρώτησε αν τον κακομεταχειρίζονται. Όχι, απάντησε ο άνδρας

που τον έλεγαν Μεχμέντ. «Μας μεταχειρίζονται πολύ ευγενικά». Η Μάρσαλ επέμενε:

«Πολύ ευγενικά;». «Ναι πάρα πολύ ευγενικά», ήταν η απάντηση. Δεν ήταν αυτό που

χρειαζόταν η κ. Μάρσαλ. Οι Βρετανοί ρώτησαν τους πρόσφυγες αν υπήρχαν λεπτοί

άνδρες στον καταυλισμό. Ύστερα από λίγο εμφανίστηκε ο Φικρέτ Άλιτς. Στην

παιδική του ηλικία είχε περάσει μια αρρώστια που είχε παραμορφώσει τα πλευρά

του. Έμοιαζε αποσκελετωμένος. Η Πένι Μάρσαλ είχε επιτέλους το υλικό που

αναζητούσε.

Η «απόδειξη των σερβικών εγκλημάτων»

Οι εικόνες που πήραν οι Βρετανοί πίσω από το συρματόπλεγμα ρετουσάρονται και

κάνουν τον γύρο του κόσμου σαν τρανή απόδειξη των σερβικών εγκλημάτων. Οι

Σέρβοι παρομοιάζονται με τους ναζί, ο υποψήφιος ακόμα Μπιλ Κλίντον ζητάει από

τον τότε πρόεδρο Τζωρτζ Μπους να τους βομβαρδίσει.

Αποφασίζοντας να δημοσιεύσει το άρθρο του Γερμανού δημοσιογράφου Τόμας

Ντάιχμαν με τον τίτλο «Μια φωτογραφία που ξεγέλασε τον κόσμο», το 1997, το

«Λίβινγκ Μαρξίσμ» τα έβαλε με έναν κολοσσό.

Λίβελλος

Και για πρώτη φορά το Λονδίνο, η Μέκκα των μηνύσεων για λίβελλο,

χρησιμοποιήθηκε από μια επιχείρηση ΜΜΕ για να εκμηδενίσει μια άλλη. Αν και το

δικαστήριο παραδέχτηκε μεν πως ο καταυλισμός δεν είχε περίφραξη και πως οι

δημοσιογράφοι και όχι οι πρόσφυγες βρίσκονταν πίσω από το συρματόπλεγμα,

απεφάνθη όμως ότι το «Λίβινγκ Μαρξίσμ» δεν απέδειξε ότι οι δημοσιογράφοι του

ΙΤΝ είχαν σκοπό να παραπλανήσουν την κοινή γνώμη, όπως επέβαλλε ο αγγλικός

νόμος και το καταδίκασε σε αποζημιώσεις άνω του ενός εκατομμυρίου δολαρίων.

Μαθαίνοντας την απόφαση, η κ. Μάρσαλ ξέσπασε σε κλάματα και δήλωσε ότι αυτή η

«απόφαση ήταν σημαντική για τους ανθρώπους που βρίσκονταν στο στρατόπεδο».