Αναζήτηση
«Το δόγμα της (διεθνούς) αρμονίας συμφερόντων και της διεθνούς ηθικής είναι
μεταμφίεση του εθνικού συμφέροντος των ηγεμονικών δυνάμεων για να το επιβάλουν
στους υπολοίπους».
Αυτή είναι μια μόνο φράση από τον τεράστιο πλούτο ιδεών που περιέχει το
κλασικό βιβλίο του Edward Η. Carr, το οποίο μόλις κυκλοφόρησε σε μια άψογη
απόδοση στα ελληνικά από την Ηρακλεία Στροίκου, με πρόλογο από τον
πανεπιστημιακό Κ. Αρβανιτόπουλο και σπάνιο φαινόμενο στην ελληνική
βιβλιογραφία με ευρετήριο επιστημονικών όρων και εννοιών 40 σελίδων. (Edward
Η. Carr, «Η Εικοσαετής Κρίση, Εισαγωγή στη Μελέτη των Διεθνών Σχέσεων»,
Εκδόσεις Ποιότητα, Αθήνα 2000, 346 σελίδες).
Στην Ελλάδα, κράτος με μεγάλα και χρόνια προβλήματα εξωτερικής πολιτικής, η
δημοσίευση της «Εικοσαετούς Κρίσης» θα μπορούσε να αποτελέσει σταθμό στην
προσπάθεια σοβαρής συζήτησης των προβλημάτων της ελληνικής διπλωματίας. Εκτός
του ότι θεωρείται σταθμός στην ιστορία των ιδεών, αποτέλεσε την αφετηρία της
επιστημονικής ανάπτυξης του κλάδου των διεθνών σχέσεων. Ανάλυση αναφοράς των
μεγάλων έργων που θεμελίωσαν τις διεθνείς σχέσεις ως διακριτό επιστημονικό
κλάδο, η «Εικοσαετής Κρίση» συνεχίζει να κυριαρχεί στην αιχμή των
διεθνολογικών συζητήσεων ως η μεγάλη δεξαμενή πρωταρχικών ιδεών για τη μορφή,
τον χαρακτήρα και τη φύση του συγχρόνου διεθνούς συστήματος.
Γραμμένο απλά και κατανοητά, με λόγια που ηχούν επίκαιρα σε κάθε ιστορική
εποχή, η μεγάλη αξία του κλασικού αριστουργήματος του Carr, έγκειται στο
γεγονός ότι στηρίζεται όπως κάθε επιστημονικό έργο υψηλών προδιαγραφών
στην ιστορική θεμελίωση και όχι στις συνωμοσιολογικές ερμηνείες και στις
δαιμονοποιήσεις παραγόντων του διεθνούς συστήματος. Αναμενόμενα, επίσης, δεν
προσφέρει «συνταγές εξωτερικής πολιτικής», αλλά το στοχαστικό πλαίσιο βαθιάς
κατανόησης των σταθερών χαρακτηριστικών του συγχρόνου διεθνούς συστήματος. Σ’
αυτό ακριβώς έγκειται και η μεγάλη χρησιμότητά του όχι μόνον ως
πανεπιστημιακού συγγράμματος, αλλά και ως δεξαμενής βαθυστόχαστων, διαυγών και
άψογα θεμελιωμένων εκτιμήσεων που χρησιμεύουν στον διπλωμάτη, στον πολιτικό
ηγέτη, αλλά και στον απλό ψηφοφόρο να κάνει τις επιλογές του. Ανάλυση αυτού
του είδους, επιπλέον, είναι και στοχαστικό αντίδοτο κατά «διανοητικών
ασθενειών» στην ανάλυση των διεθνών σχέσεων, όπως η ουτοπία, η πολιτική
αφέλεια, ο ευσεβής πόθος, η πολιτική φαντασία, τα εφήμερα ευτελή συμφέροντα
ποικίλων εξαρτήσεων και η ιταμή προπαγάνδα των ισχυρών δυνάμεων (η οποία
είτε ευθέως είτε μέσω στρατευμένων νεροκουβαλητών υποτιμά τη νοημοσύνη με
ψευδολογίες και εκλογικεύσεις). Η ανάλυση των σταθερών χαρακτηριστικών κάθε
«διεθνούς τάξης πραγμάτων» από τον Carr, εξάλλου, αποτελεί μόνιμη απάντηση
στις αφελείς εκτιμήσεις που κατά καιρούς ακούονται για τη φύση και εξέλιξη του
συγχρόνου διεθνούς συστήματος (και ιδιαίτερα την εξέλιξη της ευρωπαϊκής τάξης
πραγμάτων των τελευταίων δεκαετιών).
Ο Edward Η. Carr, μεταξύ άλλων, αντιδιαστέλλει την ουτοπική με τη ρεαλιστική
σκέψη, προχωρεί σε εξαντλητική ανάλυση του ρόλου του διεθνισμού και του
εθνικού συμφέροντος, επεκτείνεται στο δύσβατο γνωστικό πεδίο που συναρτά
έννοιες όπως «διεθνισμός», «ηγεμονισμός», «τάξη», «ηθική», και «δίκαιο» στις
διεθνείς σχέσεις, και χωρίς ιδεολογικές παρωπίδες εξετάζει τη θέση των
«αριστερών» και «δεξιών» ιδεών στο πλαίσιο αυτό. Διερευνά, επίσης, τον ρόλο
της οικονομικής ισχύος, της στρατιωτικής ισχύος και της προπαγάνδας στις
διακρατικές σχέσεις, ενώ η συζήτηση για τη φύση του Διεθνούς Δδικαίου, των
Διεθνών Συνθηκών και των προϋποθέσεων δικαστικής διευθέτησης των διακρατικών
διαφορών είναι αναμφίβολα κλασική και απαράμιλλη.
Τόσο για τους φιλελεύθερους αγγλοσάξονες όσο και για τους ναζιστές και
φασίστες, ο Carr επισημαίνει ότι οι δήθεν απόλυτες και «οικουμενικές αρχές»
τους, δεν συνιστούσαν «αρχές», αλλά «υποσυνείδητες σκέψεις μιας εθνικής
πολιτικής, βασισμένες σε μια συγκεκριμένη ερμηνεία του εθνικού συμφέροντος σε
μια συγκεκριμένη στιγμή» (σελ. 127). Οι «εκκλήσεις για διεθνή αλληλεγγύη και
παγκόσμια ένωση προέρχονται από εκείνα τα κυρίαρχα έθνη που μπορούν να
ελπίζουν να ασκήσουν έλεγχο σ’ έναν ενοποιημένο κόσμο» (σ. 125). «Η διεθνής
τάξη πραγμάτων και η διεθνής αλληλεγγύη θα είναι πάντοτε τα συνθήματα εκείνων
που αισθάνονται αρκετά ισχυροί ώστε να τα επιβάλουν στους άλλους» (σελ. 127).
Ο Παναγιώτης Ήφαιστος είναι καθηγητής Διεθνών Σχέσεων και Στρατηγικών
Σπουδών , Πάντειο Πανεπιστήμιο & Έδρας Jean Monnet για την Ευρωπαϊκή
Πολιτική Ολοκλήρωση
