Η μεταρρύθμιση της κοινωνικής ασφάλισης

Το ερώτημα που εύλογα απασχολεί τους πολίτες δεν είναι εάν θα πρέπει να

γίνει ή να μη γίνει η μεταρρύθμιση της κοινωνικής ασφάλισης, αλλά εάν τα

αποτελέσματα θα συνθέτουν ένα καλύτερο ή χειρότερο πακέτο παροχών σε σχέση με

το υφιστάμενο σύστημα συντάξεων.

Αποτελεί πλέον κοινή διαπίστωση ότι το σύστημα συντάξεων της χώρας δεν είναι

βιώσιμο μακροπρόθεσμα, όπως άλλωστε συμβαίνει με όλα τα αντίστοιχα διανεμητικά

(Pay-As-You-Go) συστήματα σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Εάν δεν αλλάξει τίποτα

στο υφιστάμενο σύστημα συντάξεων, εκτιμάται ότι οι συνολικές δαπάνες θα

διπλασιαστούν μετά το 2040, σε σχέση με τις τρέχουσες δαπάνες. Αυτό

συνεπάγεται ότι, με σταθερό τον αριθμό των εργαζομένων (όπως προβλέπουν τα

δημογραφικά στοιχεία της Eurostat) οι ασφαλιστικές εισφορές θα πρέπει να

αυξάνονται συνεχώς μέχρι να διπλασιαστούν (ή να καλυφθούν οι επιπλέον δαπάνες

από τον κρατικό προϋπολογισμό). Όμως, περαιτέρω αύξηση των ασφαλιστικών

εισφορών θεωρείται ανεδαφική, διότι ήδη η Ελλάδα έχει από τις υψηλότερες

εισφορές στην Ευρώπη, με δυσμενή αποτελέσματα στην ανταγωνιστικότητα της

οικονομίας. Εξίσου ανεπιθύμητες και ασυμβίβαστες με το επίπεδο ανάπτυξης της

χώρας, κρίνονται και οι υπόλοιπες επιλογές στα πλαίσια του υφιστάμενου

συστήματος, όπως: αυστηροποίηση των προϋποθέσεων συνταξιοδότησης, αύξηση της

ηλικίας συνταξιοδότησης, μείωση παροχών κ.λπ.

Διεθνώς, οι αναπροσαρμογές των συστημάτων συντάξεων άρχισαν από το δεύτερο

μισό της δεκαετίας του ’70, σαν συνέπεια των πετρελαϊκών κρίσεων. Όσο γίνονταν

εμφανείς όμως οι δημογραφικές εξελίξεις, αρκετές χώρες άρχισαν να μειώνουν την

έκταση των αναδιανεμητικών συστημάτων (Pay-As-You-Go) και να προωθούν

συμπληρωματικά συστήματα επικουρικών συντάξεων με πλήρη κεφαλαιοποίηση (Fully

Funded Pensions). Χώρες όπως η Μεγάλη Βρετανία και η Ολλανδία έχουν

ολοκληρώσει την πλήρη κεφαλαιοποίηση των συστημάτων συντάξεων, κάνοντας χρήση

των ισχυρών μηχανισμών ιδιωτικής ασφάλισης που διαθέτουν. Οι ΗΠΑ και οι

περισσότερες χώρες της Ευρώπης χρησιμοποιούν μεικτά συστήματα τα οποία

αποτελούν συνδυασμούς συστημάτων Pay-As-You-Go και συμπληρωματικών συστημάτων

επικουρικών συντάξεων με πλήρη κεφαλαιοποίηση. Και τα δύο συστήματα βρίσκονται

κάτω από τον έλεγχο του κράτους, είτε άμεσα (όπως τα συστήματα Pay-As-You-Go)

είτε έμμεσα (άσκηση ισχυρής κρατικής εποπτείας στα επικουρικά συστήματα).

Τέλος, υπάρχει και μια ομάδα χωρών, όπως ορισμένες χώρες της Λατινικής

Αμερικής και της Ανατολικής Ευρώπης, όπου έχουν θεσπιστεί (κυρίως κατ’

απαίτηση του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου) αποκλειστικά συστήματα συντάξεων

με πλήρη κεφαλαιοποίηση.

Η ανάγκη για μια ευρεία μεταρρύθμιση του συστήματος συντάξεων και στη χώρα

μας, αποτελεί πλέον κοινή συνείδηση. Όμως η κρισιμότητα, το μέγεθος και η

πολυπλοκότητα των απαιτούμενων αλλαγών προκαλούν παραλυτικές καταστάσεις στην

πολιτική διαδικασία. Είναι απαραίτητο να απαντηθούν δύο στρατηγικά ερωτήματα:

1 ποια θα είναι η αρχιτεκτονική του νέου συστήματος, και

2 πρέπει να τεκμηριωθεί η εφικτότητα της σχεδιαζόμενης μεταρρύθμισης.

Όσον αφορά το πρώτο θέμα, σε πανευρωπαϊκό επίπεδο, και άσχετα από τις

επιμέρους ρυθμίσεις, οι βασικές συνιστώσες των σχετικών σχεδιασμών κινούνται

στους εξής τέσσερις άξονες:

Α. Το Σύστημα της Κύριας Σύνταξης θα παραμείνει στην ευθύνη του κράτους

και θα λειτουργεί με βάση το διανεμητικό τρόπο χρηματοδότησης (Pay-As-You-Go).

Β. Το Σύστημα των Επικουρικών Συντάξεων θα νομοθετηθεί από την αρχή, θα

βρίσκεται κάτω από την αυστηρή εποπτεία του κράτους, αλλά θα επιτρέπει τη

μεγαλύτερη διαχειριστική ανάμειξη των εργαζομένων και των εργοδοτών, οι οποίοι

θα αναλάβουν και τη χρηματοδότηση με πλήρη κεφαλαιοποίηση.

Γ. Την εξασφάλιση Κατώτερης Σύνταξης, σε όσους δεν έχουν καθόλου ή

έχουν ανεπαρκές ιστορικό αποδοχών, με χρηματοδότηση από τον κρατικό

προϋπολογισμό.

Δ. Συμπληρωματικές Παροχές Ιδιωτικής Ασφάλισης, με κατάλληλα φορολογικά

κίνητρα, για τις μεσαίες και υψηλές εισοδηματικές ομάδες.

Οι δυσκολίες του σχεδιασμού επιτείνονται από τις μακροοικονομικές απαιτήσεις

για την ελαχιστοποίηση των αρνητικών επιδράσεων του συστήματος στη συσσώρευση

κεφαλαίου, στην απασχόληση και την ανταγωνιστικότητα. Έχει όμως αποδειχθεί

(βλ., μεταξύ άλλων, Μιλτ. Νεκτάριου: «Η Εφικτότητα της Μεταρρύθμισης στην

Κοινωνική Ασφάλιση», «ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΣ ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ», 30 Δεκεμβρίου 1999) ότι είναι

εφικτή η επιτυχία της μεταρρύθμισης. Με τον κατάλληλο συνδυασμό των

προγραμμάτων κύριας και επικουρικής σύνταξης μπορεί να επιτευχθεί:

* Η εξασφάλιση ενός πληρέστερου πακέτου παροχών, σε σχέση με την

υφιστάμενη κατάσταση.

* Η φερεγγυότητα του συστήματος συντάξεων μακροπρόθεσμα.

* Η δυνατότητα μείωσης του κόστους της ασφάλισης μακροπρόθεσμα, με

ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας της οικονομίας.

* Η ενίσχυση της διαδικασίας συσσώρευσης κεφαλαίου.

Κρίσιμη σημασία για την επιτυχία της μεταρρύθμισης θα έχει η συμβολή του

κρατικού προϋπολογισμού κατά τη μεταβατική περίοδο, που μπορεί να διαρκέσει

1-2 δεκαετίες. Αυτός ο ρόλος του κράτους όμως διευκολύνεται πλέον από το

γεγονός ότι έχει συντελεστεί η εξυγίανση των δημόσιων οικονομικών και ήδη

δημιουργούνται τα πρώτα σημαντικά πρωτογενή πλεονάσματα. Μάλιστα, μπορεί να

επιτευχθεί η συντομότερη μείωση του κόστους της ασφάλισης, με την κατάλληλη

χρησιμοποίηση σύγχρονων χρηματοοικονομικών εργαλείων εκ μέρους του υπουργείου

Οικονομικών, κατά τη μεταβατική περίοδο.

Το τελικό συμπέρασμα είναι ότι έχουν ωριμάσει πλέον οι συνθήκες για την

υλοποίηση της μεγαλύτερης μεταρρύθμισης στο σύστημα κοινωνικής προστασίας της

χώρας. Η πολιτική βούληση αποτελεί την αναγκαία συνθήκη για τη μεταρρύθμιση.

Αλλά ο διορατικός σχεδιασμός και η συστηματική υλοποίηση αποτελούν την ικανή

συνθήκη για την επιτυχία της μεταρρύθμισης.

Ο Μιλτιάδης Νεκτάριος είναι Διοικητής του ΙΚΑ