Αναζήτηση
|
|
Πρόσωπα που σημάδεψαν την ελληνική πολιτική, κοινωνική και πνευματική ζωή
του αιώνα που φεύγει, αυτού του αιώνα που στάθηκε άλλοτε σκληρός και άλλοτε
ανοιχτοχέρης και φιλικός για την Ελλάδα και τους Έλληνες. Πρόσωπα του μύθου,
πρόσωπα της Ιστορίας. Θέλω να πω, πρόσωπα μυθοποιημένα – αδιάβροχα και
απρόσιτα στην κριτική της Ιστορίας, και, τουναντίον, πρόσωπα διάτρητα και
διαπερατά από την πιο αυστηρή κρίση, πρόσωπα στα όρια της κατεδάφισης. Ας μη
νομιστεί όμως ότι πρόκειται για ένα πραγματικό δίπολο, για κάποια κατανομή,
έστω ανισοκατανομή, προσώπων και ένταξή τους στη μια ή την άλλη πλευρά της
διχοτομικής αυτής ταξινομίας. Όχι· πρόκειται για την πρόσληψη των ίδιων
προσώπων από ένα διχοτομημένο δημόσιο αίσθημα, όπου ο χρόνος δεν έχει ακόμη
λειτουργήσει καταπραϋντικά, και η κοινή συνείδηση δεν έχει αποστασιοποιηθεί
αναλόγως. Αντίθετα μάλιστα. Αποθέτει τη δική της σφραγίδα στα πρόσωπα που
συγκροτούν το ελληνικό πάνθεον του 20ού αιώνα, τις δικές της αποδοχές και απορρίψεις.
Αν ο βίος και το έργο των προσώπων που σημάδεψαν τον 20ό αιώνα είναι ένα
κομμάτι της Ιστορίας, η πρόσληψή τους, η αποδοχή ή η απόρριψή τους είναι ένα
άλλο αναπόσπαστο προς το προηγούμενο κομμάτι της ίδιας Ιστορίας, είναι και τα
δύο δηλαδή, τα πρόσωπα και οι εικόνες τους, η καθ’ αυτό γνήσια Ιστορία της
Ελλάδας του 20ού αιώνα.
Τα πρόσωπα
|
|
Η επιλογή των βιογραφουμένων αυτής της σειράς δεν είναι ούτε εντελώς αυθαίρετη
ούτε επαρκώς πρωτότυπη. Ανεξάρτητα προς τις επιμέρους κρίσεις, ένας ικανός
αριθμός πρωταγωνιστών του αιώνα μας έχουν πάρει μια αυτονόητη θέση στο ιδεατό
πάνθεον της δημόσιας γνώμης και κανείς δεν θα μπορούσε να τους παραμερίσει. Σ’
αυτούς τους κοινά αποδεκτούς, σκεφτήκαμε να προσθέσουμε κάποιους ακόμη, με
υψηλά ποσοστά εκτίμησης και αποδοχής σε μικρότερης ευρύτητας χώρους, αυτούς
τους λιγότερο γνωστούς, που με άλλα λόγια θα λέγαμε «οικοδόμους» της σύγχρονης
Ελλάδας και του πολιτισμού της. Όλοι όσοι συμπεριελήφθησαν σ’ αυτή τη σειρά
πιστεύουμε ότι το αξίζουν.
Υπάρχουν ωστόσο και άλλοι. Πολλές φορές ισότιμοι με τους προηγούμενους, κατά
την κρίση κάποιων ίσως και αξιότεροι. Οι ανάγκες της δημοσιοποίησης, ωστόσο,
επέβαλαν τους δικούς τους περιορισμούς. Ο αριθμός δεν είναι απεριόριστος, το
ίδιο και η έκταση των κειμένων.
Απευθυνθήκαμε στους ειδικότερους μελετητές που πρόθυμα ανταποκρίθηκαν, παρά
τις προφανείς δυσκολίες που παρουσιάζει το εγχείρημα: συγγραφή ενός κειμένου
περιορισμένου αριθμού λέξεων, όπου πάνω σ’ ένα ελλειπτικό βιογραφικό δομείται
μια κριτική αποτίμηση της ίδιας της ζωής και του έργου των προσώπων. Χωρίς
προκαταβολικούς ενθουσιασμούς, τα δημοσιεύματά μας είναι, πιστεύουμε, στον
ορθό δρόμο ελευθερία στην έκφραση, στην κριτική και σεβασμός στην
αφηγηματική επιλογή του συνεργάτη.
Ένα κρίσιμο ερώτημα: είναι οι βιογραφίες ιστορία; Ομολογώ ότι το ερώτημα θα
είχε νόημα αν η σειρά αυτή έλεγε ότι είναι ένα μάθημα ιστορίας. Όπως
αναφέρθηκε παραπάνω, εμείς πιστεύουμε ότι εδώ, οι βιογραφούμενοι και οι
βιογράφοι τους, είναι ένα κομμάτι ιστορίας.
Η βιογραφία εξωραΐζει. Όλοι έχουμε συνείδηση της εμπλοκής τού μελετητή με το
αντικείμενό του και ακόμη περισσότερο όταν αυτό είναι ένα ενεργό υποκείμενο
ένας άνθρωπος της δράσης ή της δημιουργίας. Οι συνεργάτες της σειράς έχουν
επίγνωση οι αναγνώστες ας κρατήσουν τις αποστάσεις τους· είναι δική τους
ευθύνη. Η κριτική στάση, εν τέλει, είναι ευθύνη όλων μας. Πάντως, ούτε η
εφημερίδα ούτε ο επιμελητής τής σειράς θέλησαν να συγκροτήσουν ένα επίσημο
εθνικό πάνθεον των διασημοτήτων του αιώνα μας. Πρόσωπα της δράσης, πρόσωπα της
δημιουργίας, αποδεκτά ή απαράδεκτα, θα εμφανιστούν εδώ, γιατί σημάδεψαν
κάποιες μεγάλες στιγμές ή κάποιες σπουδαίες όψεις της κοινωνικής ζωής του 20ού
αιώνα.
Η σειρά της δημοσίευσης δεν οφείλεται σε αξιολογικά κριτήρια. Το ίδιο ισχύει
και για τις αναλογίες των βιογραφουμένων κατά κλάδους και ιδιότητες. Και κάτι
ακόμη. Πρωταγωνιστές σπουδαίων έργων των τελευταίων δεκαετιών, ακμαίοι και
δημιουργικοί ακόμη, δεν κρίθηκε πρέπον να συμπεριληφθούν σε μια σειρά
μεταθανάτιων αποτιμήσεων. Τους ευχόμαστε μακροημέρευση και συνέχιση του
δημιουργικού τους έργου.
* Ο Βασίλης Παναγιωτόπουλος είναι ιστορικός, διευθυντής του Κέντρου
Νεοελληνικών Ερευνών του ΕΙΕ
Τα γεγονότα
ΑΙΩΝΑΣ τών μεγάλων επιτεύξεων καί της ασύλληπτης τεχνολογικής προόδου, ο
ΕΙΚΟΣΤΟΣ, αποτυπώνεται στιγμή τη στιγμή, σ’ όλο τό φάσμα τής ανθρώπινης
δραστηριότητας, στίς στήλες των εφημερίδων.
Στην ανατολή του, ο ελληνικός Τύπος διαισθάνεται ότι ένας ολοκληρος κόσμος, μέ
τά πάθη, τίς αντιλήψεις του, τά πιστεύω του, πεθαίνει. Τό καινούργιο έρχεται.
Οι εφημερίδες τής πρώτης εικοσαετίας τού αιώνα μας, με την πρωτοπορία τής
«Ακροπόλεως» τού Βάσση Γαβριηλίδη, άλλοτε κραυγάζει «έξω τα μηδενικά», άλλοτε
στηρίζει τις ελπίδες του σέ «φερέλπιδας πολιτευομένους», και άλλοτε ακουμπά
στούς «εισαγωγείς ιδεών». Τό σημαντικό είναι ότι οι εφημερίδες καί εκείνης τής
μακρινής εποχής, αποτυπώνουν την πράξη, την καθημερινή ζωή, χωρίς νά αγνοούν
καί τόν κόσμο των ιδεών.
Τό ρεπορτάζ άμεσο καί φορτισμένο μέ τόν συναισθηματισμό τής στιγμής καταγράφει
την ένταση πού ζει η κοινωνία τής εποχής. «Η φοβερά μάχη με τον λήσταρχον
Σκαρτσώραν», συνυπάρχει με τήν ανταλλαγή επιστολών μεταξύ τού «στρατηγού
Ριτσιόρτι Γαρβάλδι μέ τόν κ. Καζάζην», πρόεδρο τής «εταιρείας Ελληνισμός» για
τό Μακεδονικό.
Ενημέρωση καί Γνώση πλάι-πλάι. Παράδοξα καί περίεργα. «Ο κόσμος εν τοις
ελαχίστοις μέγιστος» κατά τη φρασεολογία τής εποχής.
Τό πορτρέτο τού αιώνα πού δύει θά γίνει προσπάθεια νά σκιαγραφηθεί από τα
«ψιλά τών εφημερίδων». Εκείνα που η επίσημη Ιστορία τα αγνοεί…
Τα βιβλία
Αρθρογράφοι και συνεργάτες των «ΝΕΩΝ» επιλέγουν τα πιο σημαντικά ελληνικά
βιβλία του αιώνα.
Στο ΠΑΝΟΡΑΜΑ, σελίδα 3
