Στις 18 Οκτωβρίου 1981 το ΠΑΣΟΚ κερδίζει τις εκλογές με το πρωτοφανές – για σοσιαλιστικό κόμμα που αυτοπροσδιοριζόταν ως αριστερό – ποσοστό 48,1%. Η ιστορία για την πορεία και τη συνεισφορά του ΠΑΣΟΚ στην Ελλάδα της Μεταπολίτευσης έχει γραφτεί. Παρά τις όποιες διαφοροποιήσεις στις προσεγγίσεις, το συνολικό αποτύπωμα για τη συνεισφορά του στην πορεία της χώρας υπήρξε θετικό. Η παρουσία του συνδέθηκε απόλυτα με την αποκατάσταση των συνθηκών για οικονομική, κοινωνική και πολιτική ανοδική κινητικότητα. Στη χώρα εδραιώθηκε ένα πνεύμα ελευθερίας μετά την εκλογή του ως συνέχεια της πολιτισμικής άνοιξης της δεκαετίας του 1960 και σηματοδοτήθηκε η ήττα της συντήρησης και του παρακράτους.
Η εκλογή του ΠΑΣΟΚ εμπέδωσε στην ελληνική κοινωνία την αντίληψη ότι ένα σοσιαλιστικό κόμμα οφείλει από τη φύση του να είναι δημοκρατικό, ανοικτό, προοδευτικό και να μην ταυτίζει τα συμφέροντά του και της ηγεσίας με αυτά του κράτους. Αντίληψη κυρίαρχη τότε στα κομμουνιστικά κόμματα.
Είναι προφανές ότι η Ιστορία δεν γράφεται με τα «αν», καθώς είναι βασισμένη σε πραγματικά γεγονότα, αποδεικτικά στοιχεία και ερμηνεία. Επικεντρώνεται στο τι πραγματικά συνέβη. Εχει όμως πρακτικό ενδιαφέρον, για να κατανοήσουμε καλύτερα αυτά που συνέβησαν, να εξετάσουμε εναλλακτικά υποθετικά σενάρια. Τι θα είχε συμβεί αν αντί για το ΠΑΣΟΚ κέρδιζε τις εκλογές η ΝΔ.
Η νίκη του ολοκλήρωσε τη διαδικασία αποκατάστασης της δημοκρατίας που ξεκίνησε το 1974. Χωρίς τη νίκη του δεν θα είχε διαμορφωθεί η αρχιτεκτονική του διπολικού δικομματισμού και η δημοκρατία θα ήταν ελλειμματική στον βαθμό που δεν θα υπήρχε αντίπαλο δέος στη ΝΔ. Κάτι που χαρακτηρίζει την πολιτική σκηνή της χώρας από τις εκλογές του 2019 και του 2023.
Το ΚΚΕ που υπερίσχυσε του ΚΚΕ εσωτ. δεν θα μπορούσε να αναλάβει αυτόν τον ρόλο, ενώ η ΕΔΗΚ είχε ήδη αποδυναμωθεί στις εκλογές του 1977 και έχανε συνεχώς πολιτικό δυναμικό μετά τις εκλογές αυτές είτε προς τη ΝΔ και το ΠΑΣΟΚ είτε με τη δημιουργία νέων κομμάτων (ΚΟΔΗΣΟ, Κόμμα Φιλελευθέρων).
Μία από τις σημαντικές συνεισφορές του ΠΑΣΟΚ ήταν η οικοδόμηση του κοινωνικού κράτους. Δημιουργήθηκε το ΕΣΥ με πλήρη και αποκλειστική απασχόληση των γιατρών. Επεκτάθηκε η κοινωνική ασφάλιση σ’ όλη την Ελλάδα. Καθιερώθηκαν η πενθήμερη εργασία και το σαραντάωρο στον ιδιωτικό τομέα. Καθιερώθηκε η Αυτόματη Τιμαριθμική Αναπροσαρμογή που μετά καταργήθηκε. Αυτές δεν ήταν τυχαίες επιλογές. Η έμφαση στον ρόλο της κοινωνικής πολιτικής ήταν ισχυρή καθ’ όλη τη διάρκεια της πορείας προς τις εκλογές του 1981.
Η ΝΔ δεν είχε συγκεκριμένη προγραμματική πρόταση στο ζήτημα της κοινωνικής πολιτικής. Πρακτικά αυτό σημαίνει ότι αν κέρδιζε τις εκλογές δεν θα υπήρχαν το ΕΣΥ και πολλές από τις κοινωνικές παροχές που κατοχυρώθηκαν από την κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ. Οι κοινωνικές δαπάνες θα ήταν πολύ μικρότερες, η ευημερία θα ερχόταν με πιο αργούς ρυθμούς και θα είχαμε την περαιτέρω διεύρυνση των κοινωνικών ανισοτήτων.
Η ΝΔ είχε διασφαλίσει την ένταξη της χώρας στην ΕΟΚ, αλλά δεν την είχε προετοιμάσει για τη συμμετοχή. Η αφήγησή της ήταν να μάθουν να κολυμπούν. Ο Ανδρέας Παπανδρέου πάλεψε για την κατοχύρωση των ΜΟΠ που βοήθησαν τη χώρα να αντιμετωπίσει ως έναν βαθμό τις συνέπειες από τη συμμετοχή στην ΕΟΚ. Αν δεν είχε εκλεγεί το ΠΑΣΟΚ, η ΝΔ που ακολουθούσε μια φιλευρωπαϊκή στάση – σε σχέση με την ευρωσκεπτικιστική στάση του ΠΑΣΟΚ – δύσκολα θα έβαζε ζήτημα για την εξασφάλιση των ΜΟΠ. Αυτό θα είχε ως συνέπεια την έξαρση των περιφερειακών και ενδοπεριφερειακών ανισοτήτων και την ερήμωση της περιφέρειας.
Αν κάτι χαρακτηρίζει ειδικά την πρώτη κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ, αυτό είναι η άρση των αποκλεισμών της μετεμφυλιακής περιόδου, η κοινωνική απελευθέρωση και η οικοδόμηση της κοινωνικής συμμαχίας των μη προνομιούχων και των μικρομεσαίων. Τα πιστοποιητικά φρονημάτων καταργήθηκαν. Με την αναγνώριση της Εθνικής Αντίστασης διασφαλίστηκε η εθνική ενότητα, καθιερώθηκε το δικαίωμα ψήφου στα 18, νομοθετήθηκε η χρηματοδότηση των κομμάτων από τον κρατικό προϋπολογισμό. Δημιούργησε το υφυπουργείο Νέας Γενιάς. Αλλαξε κατά καθοριστικό τρόπο τη λειτουργία των κομμάτων, θέτοντας σε πράξη τη λαϊκή συμμετοχή, θεσπίζοντας τις οργανώσεις βάσης.
Αναμορφώθηκε το οικογενειακό δίκαιο που κατοχύρωσε την αρχή της ισότητας των δύο φύλων. Προβλέφθηκαν η κατάργηση της προίκας, η θέσπιση του συναινετικού διαζυγίου, η αποποινικοποίηση της μοιχείας και η δυνατότητα της γυναίκας να κρατάει το επίθετό της μετά τον γάμο. Οι παραπάνω αλλαγές καθώς και η θεσμοθέτηση του πολιτικού γάμου επηρέασαν σε μεγάλο βαθμό την ελληνική κοινωνία και διαδραμάτισαν καθοριστικό ρόλο στην πρόοδο και στην εξέλιξή της.
Αν δεν είχε εκλεγεί το ΠΑΣΟΚ, οι γυναίκες δεν θα είχαν τα ίδια δικαιώματα, αφού το ζήτημα της κοινωνικής ισότητας δεν ήταν στις προτεραιότητες της ΝΔ.
Κάποια στιγμή ύστερα από αρκετά χρόνια οι συνθήκες θα ωρίμαζαν και για τη ΝΔ και πολλές από τις κοινωνικές κατακτήσεις που δρομολόγησε το ΠΑΣΟΚ – λειτουργώντας ως επιταχυντής της Ιστορίας – θα υιοθετούνταν και από τη ΝΔ. Το γεγονός όμως ότι υιοθετήθηκαν πριν από σαράντα χρόνια είχε ως αποτέλεσμα δύο τουλάχιστον γενιές να τις θεωρήσουν ως προοδευτικές κοινωνικές κατακτήσεις που δύσκολα θα αμφισβητηθούν πλέον. Αυτό έχει ιδιαίτερη σημασία στη σημερινή περίοδο, στην οποία η εκλογή του Τραμπ στις ΗΠΑ αλλά και πολλών ηγετών με παρόμοιες αντιλήψεις στην ΕΕ μπορεί να οδηγήσει σε οπισθοδρόμηση, αναιρώντας πολλές κοινωνικές κατακτήσεις των προηγούμενων δεκαετιών.
Συμπερασματικά, αν δεν εκλεγόταν το ΠΑΣΟΚ τον Οκτώβριο του 1981, η αποκατάσταση της δημοκρατίας δεν θα είχε ολοκληρωθεί. Οι πολιτικές διακρίσεις θα ήταν για μεγάλο διάστημα ζωντανές. Το κοινωνικό κράτος δεν θα είχε θεμελιωθεί έγκαιρα. Τα κοινωνικά αιτήματα θα υιοθετούνταν με μεγάλη καθυστέρηση, διατρέχοντας τον κίνδυνο να αποτελούσαν σήμερα αντικείμενο αμφισβήτησης και αντιπαραθέσεων.
Ο Φίλιππος Σαχινίδης είναι πρώην υπουργός
