Ενίοτε αναπαράγεται ως αξίωμα όσον αφορά την πολιτιστική πολιτική: ότι ο πολιτισμός δεν είναι μόνο μνήμη, δημιουργία και ψυχαγωγία, αλλά και μοχλός οικονομικής ανάπτυξης. Το στοίχημα πάντα είναι οι στρατηγικές που τον αναδεικνύουν ως τέτοιο μοχλό, απολύτως ταυτισμένο με την «ιθαγένεια» κάθε περιοχής στην Ελλάδα. Σε ένα ιδανικό επίπεδο μάλιστα το συγκριτικό πλεονέκτημα κάθε τόπου θα μπορούσε να λειτουργεί ως γέφυρα με τη μεγάλη οικονομία. Αυτό επιχειρούν να αποτυπώσουν τα πολιτιστικά masterplans, η «εργαλειοθήκη» δηλαδή που παρουσιάστηκε στο υπουργείο Πολιτισμού. Εκτός από την αποτύπωση και χαρτογράφηση των ήδη υπαρχουσών πολιτιστικών δράσεων, τα masterplans αποτελούν ένα στρατηγικό εργαλείο ανάπτυξης, έχοντας ως στόχο την ενσωμάτωση του πολιτισμού στον περιφερειακό και τοπικό σχεδιασμό, δημιουργώντας βάσεις για βιώσιμη πρόοδο.
Το πιλοτικό αυτό πρόγραμμα, όπως τονίστηκε τόσο από την υπουργό Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη όσο και από τον υφυπουργό αρμόδιο για τον Σύγχρονο Πολιτισμό Ιάσονα Φωτήλα, πραγματοποιήθηκε στη Θεσσαλονίκη και 14 πόλεις και νησιά στην Ανατολική Μακεδονία (Καβάλα, Δράμα), τη Θράκη (Ξάνθη, Κομοτηνή, Αλεξανδρούπολη, Σουφλί) και το Ανατολικό Αιγαίο (Ικαρία, Σάμος, Χίος, Λέσβος, Λήμνος, Λέρος, Κως, Ρόδος). Είναι οι περιοχές που έχοντας πια το δικό τους πολιτιστικό masterplan αποκτούν έναν στρατηγικό σχεδιασμό που συνδέει τον πολιτισμό με την ανάπτυξη.
Αξιοποιώντας τη συνεργασία μεταξύ πανεπιστημιακών ιδρυμάτων και τοπικών κοινοτήτων, το έργο χρηματοδοτήθηκε από το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας και το υπουργείο Πολιτισμού, μέσω της Διεύθυνσης Ανάπτυξης Σύγχρονης Δημιουργίας. Η μελέτη εκπονήθηκε από το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, το Πανεπιστήμιο Αιγαίου και το Ινστιτούτο Περιφερειακής Ανάπτυξης του Παντείου Πανεπιστημίου, με πλήρη επιστημονική ελευθερία, όπως τονίστηκε και οφείλουμε να το μεταφέρουμε. Ο συνολικός προϋπολογισμός του έργου ανήλθε σε 592.031,08 ευρώ, καλυπτόμενος από το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας.
Βιώσιμη ανάπτυξη
Τα πολιτιστικά masterplans, όπως τόνισε η υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη, εστιάζουν στον σύγχρονο πολιτισμό – που είναι πλέον και το μεγάλο ζητούμενο παράλληλα με την προστασία της αρχαίας κληρονομιάς – και ενσαρκώνουν τη βασική πολιτική, η οποία ακολουθείται από το 2019: της ώσμωσης της πολιτιστικής κληρονομιάς με τη σύγχρονη δημιουργία. «Ο πολιτισμός είναι ένα δημόσιο κοινωνικό αγαθό, ένα εργαλείο κοινωνικής συνοχής, συγχρόνως όμως είναι ένα εργαλείο οικονομικής βιώσιμης ανάπτυξης και εξωστρέφειας. Είναι ένα έργο το οποίο έχει σαφές αναπτυξιακό πρόσημο, ένα έργο στρατηγικής σημασίας με στόχο να συμβάλει στη δημιουργία ενός νέου προτύπου πολιτιστικής ανάπτυξης στο πλαίσιο της βιώσιμης ανάπτυξης», ανέφερε η υπουργός.
Στόχος του έργου, το οποίο φέρνει τη δημιουργικότητα και τις τοπικές κοινωνίες κοντά στην επιστημονική γνώση, είναι, μεταξύ άλλων, η ολοκληρωμένη χαρτογράφηση του πολιτιστικού τοπίου κάθε περιοχής, η διαμόρφωση ισχυρής ταυτότητας (brand), η ανάπτυξη στρατηγικών κατευθύνσεων, η αξιοποίηση των πολιτιστικών πόρων για τη βιώσιμη τοπική ανάπτυξη. Το έργο φιλοδοξεί να συνδέσει τον πολιτισμό και την οικονομία, ενισχύοντας την κοινωνική συνοχή μέσω της συμμετοχής των τοπικών κοινωνιών. Παράλληλα, δημιουργείται μια βάση δεδομένων και προτάσεων, η οποία θα αποτελέσει σημείο αναφοράς για μελλοντικές δράσεις, συνεργασίες και χρηματοδοτήσεις (παρεμπιπτόντως, αυτές θα αναπτυχθούν σε επόμενες ημερίδες). Με αυτόν τον τρόπο, ο πολιτισμός αναδεικνύεται ως καταλύτης για την ανάπτυξη, την καινοτομία και την εξωστρέφεια, πέρα από τη διάσταση της μνήμης και της δημιουργίας.
Είναι ένα εγχείρημα που, όπως τόνισε η Λ. Μενδώνη, «προσφέρει στις συγκεκριμένες τοπικές κοινωνίες ένα εργαλείο στρατηγικής για τη χάραξη πολιτικών, τη διεκδίκηση χρηματοδοτήσεων, την ανάπτυξη συνεργασιών και την ενίσχυση της πολιτιστικής ταυτότητας, που αφενός μας δίνει μια εκτεταμένη και τεκμηριωμένη εικόνα της πολιτιστικής δημιουργίας σε τοπικό επίπεδο και αφετέρου μας προσφέρει ένα αναπτυξιακό εργαλείο για το μέλλον».
Η επόμενη φάση
Η φιλοδοξία, όπως τόνισε ο Ι. Φωτήλας, είναι ότι μέσα από αυτά τα πολιτιστικά masterplans «δημιουργούνται οι προϋποθέσεις για την οργάνωση πολιτιστικών πολιτικών με τεκμηρίωση, με όραμα, έχοντας βάση τις συνεργασίες. Δείχνουν συνέχεια και συνέπεια σ’ ένα πεδίο που συχνά λειτουργούσε αποσπασματικά. Το υπουργείο Πολιτισμού δίνει το εργαλείο, αλλά η αξιοποίησή του εναπόκειται στα χέρια των φορέων – δήμοι, περιφέρειες». Αυτό, στην ουσία, συνιστά την επόμενη φάση, η οποία αποτελεί σημείο κομβικής σημασίας για την όλη προσπάθεια. Μέσα από αυτή την επίμονη και ενδελεχή έρευνα κάθε τόπος αποκτά τον δικό του πολιτιστικό χάρτη, με ευρήματα τα οποία θα τον βοηθήσουν να σχεδιάσει με τον ιδανικότερο τρόπο τις επόμενες δράσεις του. Ομως, όπως εξήγησε ο υφυπουργός, «το έργο αυτό δεν περιορίζεται στη στείρα αποτύπωση και χαρτογράφηση του πολιτιστικού τοπίου. Στην πραγματικότητα δημιουργούμε και θέτουμε στην υπηρεσία της κοινωνίας ένα εργαλείο σχεδιασμού, μια βάση δεδομένων και προτάσεων, πάνω στην οποία μπορούν να στηριχθούν δράσεις, συνεργασίες και χρηματοδοτήσεις στο μέλλον. Ο πολιτισμός αντιμετωπίζεται εδώ όχι μόνο ως δημιουργία και μνήμη, αλλά και ως παράγοντας ανάπτυξης». Ξεκαθάρισε επίσης ότι τα πολιτιστικά masterplans δεν συνιστούν υπόσχεση χρηματοδότησης, αλλά είναι μια ισχυρή βάση για να τη στηρίξουν. «Αυτή είναι η μεγαλύτερη παρακαταθήκη αυτού του έργου».
Νησιωτικότητα και περιθώριο για άλλες περιφέρειες
Σε ερώτηση των «ΝΕΩΝ» με ποια κριτήρια επιλέχθηκαν οι συγκεκριμένες περιοχές για να αναπτυχθεί η υλοποίηση του έργου η κυρία Μενδώνη ξεκαθάρισε: «Πρώτον, η νησιωτικότητα. Θέλουμε να δώσουμε ιδιαίτερη έμφαση στα νησιά μας. Επιλέξαμε, λοιπόν, το Ανατολικό Αιγαίο, καθώς, με βάση καθαρά οικονομικά και αναπτυξιακά δεδομένα, παρουσιάζει καθυστέρηση σε σχέση με τις Κυκλάδες και τα Δωδεκάνησα. Τα στοιχεία μιλούν από μόνα τους. δεν πρόκειται για προσωπική εκτίμηση, αλλά για πραγματική ανάγκη. Τα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου, παρά τις δυσκολίες, έχουν έντονη αναπτυξιακή δυναμική, τόσο στον τομέα της πολιτιστικής κληρονομιάς όσο και στη σύγχρονη δημιουργία. Για παράδειγμα, πριν από 25 χρόνια, στη Μυτιλήνη διοργανωνόταν ένα εξαιρετικό φεστιβάλ ερασιτεχνικών θεατρικών θιάσων, με υψηλό επίπεδο και ενεργή συμμετοχή σημαντικών συντελεστών, πολλοί από τους οποίους ήταν εθελοντές. Ανάμεσα σε αυτούς βρίσκονταν σημαντικά ονόματα του θεατρικού χώρου.
Στην Ανατολική Μακεδονία και Θράκη πήγαμε σε περιοχές που διαθέτουν πλούσιο πολιτιστικό απόθεμα, σημαντικές υποδομές και έντονη δραστηριότητα στον σύγχρονο πολιτισμό. Μέσω της Πολιτιστικής Χάρτας Ανάπτυξης και Ευημερίας, το υπουργείο Πολιτισμού συνδυάζει υφιστάμενα έργα με νέες πολιτικές για να ενισχύσει αυτές τις περιοχές. Η επιλογή αυτή δεν αποκλείει άλλες πόλεις ή περιφέρειες. Ηδη σχεδιάζεται η επόμενη φάση, η οποία θα περιλαμβάνει και άλλες περιοχές της χώρας».
