Αυταπάτες μιας επανάστασης που έτρωγε τα παιδιά της

Ο Βίκτορ Σερζ (1890-1947), ψευδώνυμο του Βίκτορ Λβόβιτς Κίμπαλτσιτς, είναι ένας πραγματικός θρύλος της Ρωσικής Επανάστασης. Γέννημα των μεγάλων προσδοκιών για έναν καλύτερο κόσμο στον 20ό αιώνα. Ηταν παιδί ρώσων γονέων. Γεννήθηκε στις Βρυξέλλες και στη διάρκεια της σύντομης ζωής του περιπλανήθηκε στο Παρίσι, στη Βαρκελώνη, στις γαλλικές καπιταλιστικές φυλακές (1912-1917), στην Αγία Πετρούπολη, στο Βερολίνο, στη Βιέννη, ξανά στην Αγία Πετρούπολη και στη Μόσχα, στις σταλινικές φυλακές (1928) και στη σταλινική εξορία στα Ουράλια (1933-1936), στο Ορενμπουργκ, όπου 90 χρόνια πριν ήταν εξόριστος από τον τσάρο ο ουκρανός ποιητής Σεφτσένκο, και από εκεί πίσω στη Γαλλία, όπου κυνηγημένος πλέον από τους Ναζί καταφεύγει στο Μεξικό, για να πεθάνει στη χώρα όπου άφησε την τελευταία του πνοή και ο μέντοράς του Τρότσκι.

Ο Σερζ είναι «άπατρις» που αγαπά τη Ρωσία σαν πατρίδα του. Επαναστάτης που γράφει και μυθιστορήματα. Αναρχικός και ημιμαρξιστής. Ιστορικός που γράφει την «υπέροχη ιστορία» της Ρωσικής Επανάστασης, αποτέλεσμα της οποίας ήταν η εγκαθίδρυση ενός καθεστώτος όπου τα περισσότερα θύματα ήταν στην πλευρά των νικητών επαναστατών. Τα βιβλία του αποτελούν μια ιστορία προδομένων ιδανικών και αρχών, συνθέτουν μια εκ των έσω ματιά στην Οκτωβριανή Επανάσταση και τις αντιφάσεις της. Μια ιστορία αγώνων για την ελευθερία που κατέληξαν σε ακόμη μεγαλύτερη σκλαβιά. Πάνω απ' όλα όμως τα βιβλία του είναι η αφήγηση ενός ανιδιοτελούς αγωνιστή που τα έδωσε όλα για την Επανάσταση και την είδε να τρώει τα παιδιά της και τον ίδιο.

Ακριβώς τέτοιο είναι και το παρόν βιβλίο, ευσύνοπτη εκδοχή του εκτενούς τόμου με τίτλο «Η μοίρα μιας επανάστασης». Γραμμένα και τα δύο στα τέλη του 1936, τη χρονιά της απελευθέρωσής του, με τη βοήθεια δυτικών διανοουμένων όπως οι Μαλρό, Ζιντ, Ρολάν, από την εξορία στα Ουράλια. Δύο χρόνια πριν είχε πραγματοποιηθεί το 17ο συνέδριο του σοβιετικού κομμουνιστικού κόμματος που επιβεβαίωσε την κυριαρχία του Στάλιν. Με τη λατρεία προς τον Στάλιν που επικράτησε την ημέρα της «ψήφισης» του νέου σοβιετικού Συντάγματος το 1936 κλείνει αυτό το βιβλίο. Αυτή την ημέρα οι προσκεκλημένοι χειροκροτούσαν τον «νεκροθάφτη της επανάστασης» για δεκατρία λεπτά και είκοσι τέσσερα δευτερόλεπτα. Απλοί άνθρωποι και διανοούμενοι τραγουδούν παιάνες για τον Στάλιν. Ο κυρίαρχος δικτάτορας όμως την ίδια στιγμή βασανίζεται από την αίσθηση πως είναι μόνος, εντελώς μόνος, γράφει ο Σερζ. Είναι «ο τελευταίος των μπολσεβίκων», αφού ο ίδιος είχε φροντίσει για την πολιτική εξόντωση της «αριστερής αντιπολίτευσης» του Τρότσκι στο 15ο συνέδριο το 1927 και της «δεξιάς αντιπολίτευσης» των Μπουχάριν, Κάμενεφ, Ζινόβιεφ από το 1927 έως τις αρχές της δεκαετίας του 1930. Οι μαζικές εκκαθαρίσεις των παλιών συντρόφων συνεχίστηκαν και επιταχύνθηκαν μετά τη δολοφονία του μπολσεβίκου ηγέτη Σεργκέι Κίροφ (Δεκέμβριος 1934) και τις Δίκες της Μόσχας που ακολούθησαν. Τρία χρόνια μετά, στο 18ο συνέδριο που διεξήχθη τον Μάρτιο του 1939, τα 2/3 των αντιπροσώπων του 17ου συνεδρίου και τα 98 από τα 139 μέλη της ΚΕ του είχαν εκτελεστεί.

Η λατρεία των ηγετών

Και όμως, κατά τον Σερζ, η ιστορία άρχισε πολύ ωραία. Ο αναρχικός και μπολσεβίκος Σερζ - υπήρχε σε αφθονία αυτό το δείγμα αυτή την εποχή - ούτε για μία στιγμή δεν αμφισβητεί την προσωπικότητα των Λένιν και Τρότσκι ως μεγάλων επαναστατών. Γράφει ενδεικτικά «έρχονται στιγμές που ένας λαός χρειάζεται μόνον έναν άνδρα και μερικούς γύρω του…» (σ. 15). Και αυτός ο άνδρας είναι ο Λένιν και οι μερικοί άνδρες είναι οι άλλοι μπολσεβίκοι ηγέτες και κυρίως ο Τρότσκι. Και ο Σερζ σαν τον Λένιν δεν έχει εμπιστοσύνη στο αυθόρμητο των μαζών. Ισως γι' αυτόν τον λόγο αυτός ο αναρχικός ποτέ δεν έφτασε, όπως έκαναν σχεδόν συλλήβδην και από την αρχή οι αξιολάτρευτοι για εμένα ρώσοι αναρχικοί, να θεωρήσει τον Λένιν ως πρωτεργάτη του ολοκληρωτισμού (βλ. και Γκριγκόρι Π. Μαξίμοφ «Η γκιλοτίνα επί το έργον Οι αναρχικοί στη Ρωσική Επανάσταση και η λενινιστική αντεπανάσταση», μτφ. Γιώργος Μερτίκας, Πανοπτικόν). Ο ευγενής Σερζ πιστεύει πως η λενινιστική αντίληψη «ένα κόμμα, ένα πνεύμα, μια βούληση» είναι η κατάλληλη «συνταγή» για μια επιτυχημένη επανάσταση. Ποτέ δεν συνειδητοποίησε πως ακριβώς πάνω σ' αυτό το τρίπτυχο θεμελιώθηκε ο κομμουνιστικός ολοκληρωτισμός. Δεν κατανόησε πως ακριβώς ήταν αυτός ο λενινιστικός μονισμός - στηριγμένος και σε μια εξαθλιωμένη «φιλοσοφική» βάση - που οδήγησε στον Στάλιν. Ο τελευταίος δεν ήταν η εξαίρεση του κανόνα που κατόρθωσε να γίνει κανόνας, αλλά ήταν εξαρχής ο κανόνας στον οποίο δεν χωρούσε καμία εξαίρεση. Ο Σερζ επιμένει πως ο Λένιν και ο Τρότσκι μεταφράζοντας τη σκέψη και τις πράξεις εκατομμυρίων ανθρώπων εξέφραζαν τη βούλησή τους για χειραφέτηση. Γι' αυτό και ενώ είναι συγκλονιστικός στην περιγραφή των εγκλημάτων του σταλινισμού, δεν ξεφεύγει από την πεπατημένη να θεωρεί τα χρόνια από το 1917 έως τον θάνατο του Λένιν τον Ιανουάριο του 1924 ως «χρόνια μεγαλείου». Βλέπει τις παλινωδίες και τους οπορτουνισμούς του Στάλιν, αλλά δεν διακρίνει τους οπορτουνισμούς του Λένιν καθώς και τον βαθύτατα αντιδημοκρατικό χαρακτήρα και κοσμοαντίληψη τόσο του Λένιν όσο και του Τρότσκι. Ο τελευταίος μάλιστα, όπως γράφει ο ίδιος ο Σερζ, ως αρχηγός του Κόκκινου Στρατού ζητούσε τη θανάτωση κάθε πολιτικού κομισάριου, η μονάδα του οποίου είχε υποχωρήσει.

Η εγκατάλειψη της Κινεζικής Επανάστασης του 1927, οι διωγμοί των τροτσκιστών του POYMA και των ισπανών αναρχικών το 1936-1939, η περιγραφή της ζωής των σοβιετικών πολιτών που εκτελούνταν για την «κλοπή», για να ζήσουν, ακόμη και ενός δεματιού σταριού, η σκληρή πάταξη κάθε απόπειρας για απεργία, τα βασανιστήρια, η εξαφάνιση ανθρώπων στη φυλακή, οι διώξεις γυναικών, η οικογενειακή ευθύνη, οι λιμοί, η καρατόμηση όλων των περί τον Λένιν μπολσεβίκων ηγετών, οι ομολογίες τους λόγω αφοσίωσης στο κόμμα, για να μη το βλάψουν, οι επιστολές τους και ο φόβος είναι σκηνές από το έργο ενός από τους μεγαλύτερους ολοκληρωτισμούς που γνώρισε η ανθρωπότητα. Και εδώ κυριαρχούν τα δίδυμα που συναντά κανείς σ' όλο το έργο του Σερζ: ηρωισμός / προδοσία, απογοήτευση / ελπίδα, γνώση / αυταπάτη, μεγαλείο ψυχής / δειλία. Εκείνο όμως που μένει πάνω απ' όλα είναι η πίστη του Σερζ στο πρωτείο της ηθικής έναντι της πολιτικής και της οικονομίας. Η μετάφραση της Αλεξάνδρας Αδαμτζίλογλου μεταφέρει με ακρίβεια τον στακάτο ρυθμό της γραφής του Σερζ.

{1BSYG}Victor Serge {1BSYG}{2BTIT}Από τον Λένιν στον Στάλιν {2BTIT}{3BEKD}Μτφ. Αλεξάνδρα Αδαμτζίλογλου Εκδ. Θύραθεν, 2022, σ. 207{3BEKD}{4BTIM}Τιμή 13 ευρ{4BTIM}ώ