Έντυπη Έκδοση
Το παρόν άρθρο, όπως κι ένα μέρος του περιεχομένου του tanea.gr, είναι διαθέσιμο μόνο σε συνδρομητές.
Αν είστε συνδρομητής μπορείτε να συνδεθείτε από εδώ:
Αν θέλετε να γίνετε συνδρομητής μπορείτε να αποκτήσετε τη συνδρομή σας εδώ:
Εγγραφή μέλους
To 1969 ήταν ένα εξαιρετικό έτος για τη μουσική. Ολόκληρο το ύφος της δεκαετίας θα κλειστεί μέσα σε μια σειρά από αριστουργηματικές παραγωγές που είναι αποτέλεσμα τόσο της υψηλής μουσικής παιδείας των προηγούμενων 20 χρόνων όσο και του γενικότερου χαρακτήρα της επανάστασης. Το Φεστιβάλ του Γούντστοκ, το καλοκαίρι του 1969, χαρακτηρίζει αυτό το ορόσημο της μουσικής και καλλιτεχνικής επανάστασης που πέρασε από το κίνημα των beat και την ψυχεδέλεια, στο Βιετνάμ και τον Γαλλικό Μάη. Οι Beatles βγάζουν το «Abbey Road», τον τελευταίο τους ηχογραφικά δίσκο που ακόμη συζητείται ως στίγμα της εποχής και της αλλαγής. Ο Frank Zappa βγάζει το «Hot Rats», μια μείξη ροκ και τζαζ που χαρακτηρίζει την progressive ροκ σκηνή, οι Crimson Tide βγάζουν το «In the Court of the Crimson King», οι Pink Floyd βγάζουν το «Umaguma», ενώ ο μοναδικός Captain Beefheart θα κλείσει για οκτώ μήνες τους μουσικούς του σε ένα κοινόβιο για να βγάλει τον Μάρτιο του 1969 το αμφιλεγόμενο «Trout Mask Replica». Αυτή ακριβώς είναι η εποχή που ο Γουίλιαμ Χ. Γκας θα ξεκινήσει να γράφει το magnum opus του, «Το τούνελ».
Ακούγοντας το «Trout Mask Replica» και διαβάζοντας «Το τούνελ», οι πιο συχνές αντιδράσεις είναι: α) η απόλυτη απέχθεια για το έργο, β) ο σεβασμός για τον δημιουργό που κατάφερε να δημιουργήσει κάτι τόσο ξεχωριστό, έξω από το στενό πλαίσιο του κομφορμισμού της τέχνης του. Αν και παράδοξο, οι δύο αυτές αντιδιαμετρικές αντιδράσεις είναι αναμενόμενες για έργα τόσο ριζοσπαστικά διαφορετικά όσο «Το τούνελ» και το «Trout Mask Replica».
Ο Γκας θα χρειαστεί ακριβώς 25 χρόνια για να τελειώσει «Το τούνελ» και γύρω από το 1995 που εκδόθηκε θα βρούμε μια σειρά από άλλες εκδόσεις που σμιλεύουν ένα σημείο - ορόσημο στην αμερικανική λογοτεχνία, το οποίο σαφώς προέρχεται από την παράδοση των 60s που οδήγησε τους νέους συγγραφείς της εποχής στα πιο ώριμα έργα της καριέρας τους. Ο Τόμας Πίντσον θα εκδώσει το 1997 το «Mason & Dixon» (εκδ. Χατζηνικολή, μτφ. Γιώργος Κυριαζής), o Ντον ΝτεΛίλο θα εκδώσει τον «Υπόγειο κόσμο» (εκδ. Εστία, μτφ. Εφη Φρυδά), ενώ λίγα χρόνια πιο πριν, το 1987, ο Τζόζεφ ΜακΕλροϊ θα εκδώσει το «Women and Men». Αν και παιδί της επόμενης γενιάς, ο σαφώς οριζόμενος από τα 60s Ντέιβιντ Φόστερ Γουάλας θα εκδώσει το 1996 το «Infinite Jest». Το πατισερί αυτών των βιβλίων θα φτάσει τα όρια της αμερικανικής λογοτεχνίας με τρόπο που οι επόμενοι δύσκολα θα μπορέσουν να αγγίξουν αργότερα, αλλά ταυτόχρονα θα ορίσει και τον ιστορικό και ψυχογραφικό χαρακτήρα τόσο του Αμερικανού αλλά γενικότερα του δυτικού ανθρώπου.
Ομως, «Το τούνελ» του Γκας μπορεί να ανήκει σ' αυτό το μωσαϊκό υψηλών επιδόσεων, μα φαίνεται να ξεχωρίζει απ' όλα τα υπόλοιπα. Ο λόγος δεν είναι μόνο η γλώσσα και η ροή που φαίνονται προσεκτικά μελετημένες και επιλεγμένες από τον Γκας αλλά και η ίδια η οπτική της πλοκής που αντί να ορίζει το παρελθόν του δυτικού ανθρώπου χαράσσει το μέλλον του. Ο Γκας είναι ένας «φιλόσοφος της γλώσσας» και η οπτική του γωνία πάνω στη λογοτεχνία ορίζει το συνειδητό και το υποσυνείδητο των ηρώων να οργανώνονται πίσω από το προσεκτικά κατασκευασμένο υπόστρωμα της γλώσσας, του ύφους και της έκφρασης του κειμένου. Τίποτε στο κείμενο δεν είναι περιττό και τίποτε άλλο δεν χωράει.
Αφηγητής είναι ο ιστορικός Γουίλιαμ Κόλερ, ο οποίος στο υπόγειο του σπιτιού του γράφει μια εισαγωγή για το βιβλίο του «Ενοχή και αθωότητα στη χιτλερική Γερμανία». Η εισαγωγή αυτή σιγά σιγά ξεφεύγει σε κείμενο και σκοπό για να περιγράψει ολόκληρη το δικό του παρελθόν, απ' τα καταπιεσμένα παιδικά του χρόνια ως την αποτυχία του ως καθηγητή πανεπιστημίου, ως ιστορικού, συζύγου και ανθρώπου. Ο Κόλερ με εντελώς φυσιολογικό τρόπο κατακρίνει τα εγκλήματα του ναζισμού, μα τα δικαιολογεί με τρόπο που ταιριάζει επακριβώς στη μικρότητά του και την τραγική του καθημερινότητα.
Στο πλαίσιο αυτό η αφήγηση του «Τούνελ» δεν αποτελεί ένα σκιαγράφημα της Αμερικής ως το 1995, όπως σκαριφείται από τα υπόλοιπα βιβλία, μα ένα προφητικό κείμενο που προβλέπει την άνοδο του καθαρού τραμπισμού και του λαϊκισμού σε παγκόσμιο επίπεδο, ως φυσικό επακόλουθο όχι του ναζισμού, μα της κοινοτοπίας του Κακού - με τα λόγια της Αρέντ - που οδηγεί την κοινωνία στο άκρο, το μίσος και τον διχασμό.
Αναμφισβήτητα σε ένα τόσο συμβολικό και πυκνό κείμενο τα επίπεδα ανάγνωσης μπορεί να διαφέρουν από αναγνώστη σε αναγνώστη, μα το κοινό στοιχείο σε όλους δεν μπορεί παρά να είναι η παραφωνία της στρυφνότητας του κειμένου που, κακά τα ψέματα, έχει οδηγήσει πολλούς, ακόμα και έμπειρους αναγνώστες, στο να το εγκαταλείψουν.
Η ελληνική μετάφραση
Σε ένα τέτοιο έργο είναι φυσιολογικό η μετάφραση να είναι κάτι παραπάνω από δύσκολη. Η ελληνική μετάφραση του «Τούνελ» από τον Γιώργο Κυριαζή είναι πραγματικός άθλος. Ο Κυριαζής, έμπειρος μεταφραστής δύσκολων έργων, φαίνεται να είχε σαν αρωγό σ' αυτήν τη μετάφραση τη μουσική του παιδεία - εργάζεται ως τενόρος στη χορωδία της ΕΡΤ. Η μουσικότητα που απέκτησε στα ελληνικά το κείμενο του Γκας βοήθησε τη ροή του κειμένου να αποκτήσει τον δικό της χαρακτήρα. Ταυτόχρονα ξεκλείδωσε το αγγλικό κείμενο από τις ιδιοτροπίες και τις στρυφνότητές του δημιουργώντας ένα αποτέλεσμα για το οποίο ακόμα και ο Γκας θα ήταν περήφανος. Είναι κρίμα που οι εκδόσεις Καστανιώτη δεν συνηθίζουν να γράφουν το όνομα του μεταφραστή στο εξώφυλλο, μια που για το συγκεκριμένο έργο πραγματικά θα άξιζε ο Κυριαζής να αναφέρεται εκεί.
Το ουσιαστικό όμως στο έργο αυτό όπως και στα προηγούμενα που ανέφερα είναι πως αποτελούν μια άμεση καταγραφή σκέψεων, προβληματισμών και χαρακτήρων του δυτικού ανθρώπου και ορίζουν το απόλυτο παράδειγμα για την «condition humaine» του 20ού αιώνα (με την επιφύλαξη σε όλα τα έργα της έλλειψης δυνατών γυναικείων χαρακτήρων). Απ' όλα αυτά, «Το τούνελ» είναι το πιο στρυφνό, το πιο βαθύ και το πιο διεισδυτικό, ενώ παράλληλα είναι το πιο προφητικό.
Οπως όμως είχε πει ο αμερικανός δημιουργός των «Simpsons», σεναριογράφος και καρτουνίστας Ματ Γκρέινινγκ, για το «Trout Mask Replica», όσο περισσότερο ακούς τον δίσκο, όσο περισσότερο μπαίνεις στο κείμενο του Γκας, τόσο αρχίζεις να ανακαλύπτεις τους ρυθμούς και την αρμονία πίσω από τον τραχύ λόγο που σε οδηγεί από την απόλυτη δυσφορία στην αποκάλυψη μιας αισθητικά διαφορετικής ομορφιάς που αρχικά δεν την περίμενες.
Ο Βασίλειος Δρόλιας είναι συγγραφέας. Το νέο του βιβλίο «Ταξίδια με λάθος ανθρώπους» μόλις κυκλοφόρησε απ' τις εκδόσεις Κέδρος
{1BSYG}William H. Gass{1BSYG}{2BTIT}Το Τούνελ{2BTIT}{3BEKD}Μτφ. Γιώργος ΚυριαζήςΕκδ. Καστανιώτης, 2021, σελ. 944{3BEKD}{4BTIM}Τιμή 29 ευρ{4BTIM}ώ
