Έντυπη Έκδοση
Το παρόν άρθρο, όπως κι ένα μέρος του περιεχομένου του tanea.gr, είναι διαθέσιμο μόνο σε συνδρομητές.
Αν είστε συνδρομητής μπορείτε να συνδεθείτε από εδώ:
Αν θέλετε να γίνετε συνδρομητής μπορείτε να αποκτήσετε τη συνδρομή σας εδώ:
Εγγραφή μέλους
Το 2021 έμοιαζε λίγο με τρενάκι του τρόμου, έτσι όπως ανέβαιναν και κατέβαιναν οι ελπίδες μαζί με τις στατιστικές της πανδημίας και τους μεταβαλλόμενους πολιτικούς ανέμους. Η νέα χρονιά μοιάζει λίγο από τα ίδια, με τη διαφορά ότι θα πραγματοποιηθούν εκλογές για την ανανέωση του Κογκρέσου στις ΗΠΑ τον Νοέμβριο - το διακύβευμα των οποίων δεν θα μπορούσε να είναι υψηλότερο.
Κατ' αρχάς, η Covid-19 επιτέλους θα τιθασευτεί, αν και δεν θα εξαλειφθεί. Αρκετοί άνθρωποι θα έχουν εμβολιαστεί σε αρκετές περιοχές του κόσμου ώστε να μπορέσουν οι περισσότεροι άνθρωποι στις περισσότερες περιοχές να ξεπεράσουν τον φόβο που μας έχει κυριεύσει τα τελευταία δύο χρόνια. Παρότι όμως η διαδικασία αυτή θα απελευθερώσει ένα κύμα «καταπιεσμένης» ενέργειας, η επανέναρξη της παγκόσμιας οικονομίας δεν θα είναι τόσο απλή όσο ήταν το κλείσιμο του μεγαλύτερου μέρους της.
Το σύστημα των τιμών μπορεί να προσφέρει αξιόπιστη καθοδήγηση για περιφερειακές αποφάσεις - η οικονομία χρειάζεται λίγο περισσότερο από αυτό, λίγο λιγότερο από αυτό - δεν είναι όμως εξίσου καλό στη διαχείριση μεγάλων δομικών μετασχηματισμών όπως η μετακίνηση από τη γεωργία στην παραγωγή, από την παραγωγή στις υπηρεσίες, και από την ειρήνη στον πόλεμο (ή το ανάποδο). Βλέπουμε ήδη πολλά προβλήματα, και θα μπορούσαν κάλλιστα να υπάρξουν περισσότερα. Πρέπει να είμαστε προετοιμασμένοι για μεγάλες αλλαγές στα μοτίβα παραγωγής και κατανάλωσης: περισσότερο Zoom και ηλεκτρονικό εμπόριο, λιγότερα αυτοπρόσωπα ψώνια σε καταστήματα λιανικής με τοίχους και ταβάνι. Η ζήτηση για εμπορικά ακίνητα μπορεί να μειωθεί, ενώ η ζήτηση σε άλλες ζώνες του τομέα των ακινήτων μπορεί να αυξηθεί.
Η αγορά εργασίας έχει αναστατωθεί όπως ποτέ άλλοτε, και κάποιες από τις αλλαγές ίσως αποδειχθούν μόνιμες. Πολλοί εργαζόμενοι αναρωτιούνται μάλιστα αν η δουλειά τους αξίζει τον κόπο. Γιατί να υπομένουν τόσο στρες υπό τόσο κακές συνθήκες για τόσο λίγα χρήματα; Οι ελλείψεις στην αγορά εργασίας στις ΗΠΑ επιμένουν ακόμα και μετά τη λήξη των ενισχυμένων επιδομάτων ανεργίας. Οι εργαζόμενοι ζητούν περισσότερα, και αυτό ίσως να γείρει επιτέλους την πλάστιγγα υπέρ της εργασίας έπειτα από τέσσερις δεκαετίες που το κεφάλαιο καταλάμβανε ολοένα και μεγαλύτερο μερίδιο της οικονομικής πίτας.
Οι νέες ελλείψεις θα αντικατοπτριστούν στις τιμές, και θα υπάρξουν δυστυχώς ασυμμετρίες σε αυτές τις προσαρμογές. Οι αυξήσεις τιμών λόγω ελλείψεων τείνουν να είναι δυσανάλογα μεγαλύτερες από τις μειώσεις τιμών λόγω πλεονασμάτων, που σημαίνει ότι ο πληθωρισμός είναι πιθανός, και όποιος βρίσκεται στην εξουσία θα κατηγορηθεί για αυτόν. Το πρόβλημα είναι πως, παρότι ξέρουμε πώς να ελέγξουμε τον πληθωρισμό όταν προκύπτει από υπερβολική ζήτηση, αυτό που βιώνουμε τώρα είναι διαφορετικό. Στο ισχύον πλαίσιο, η άνοδος των επιτοκίων θα αυξήσει τη ανεργία περισσότερο από ό,τι θα μειώσει τον πληθωρισμό, δίνοντας στους εργαζομένους έναν επιπλέον λόγο για να ανησυχούν.
Εξίσου ανησυχητικό, η φθίνουσα δράση προγενέστερων φορολογικών μέτρων που εφαρμόστηκαν ανά τον κόσμο προκειμένου να μετριαστούν οι οικονομικές συνέπειες της πανδημίας μπορεί να οδηγήσει σε μία αποδυνάμωση της ανάπτυξης. Πολλά θα εξαρτηθούν από τη μοίρα των σχεδίων ανάκαμψης που έχουν προταθεί σε πολλές χώρες. Για παράδειγμα, μεσοπρόθεσμα (και πιθανόν ακόμα και βραχυπρόθεσμα) τα μέτρα από την πλευρά της προσφοράς που έχουν ενσωματωθεί στο πρόγραμμα Build Back Better του Τζο Μπάιντεν αναμένεται να βοηθήσουν στη διατήρηση της ανάπτυξης. Περισσότεροι και καλύτεροι ημερήσιοι παιδικοί σταθμοί θα επιτρέψουν σε περισσότερες γυναίκες να ενταχθούν στο εργατικό δυναμικό· ο αυξημένος έλεγχος της πανδημίας θα μειώσει τους φόβους για την εργασία και την επαναλειτουργία των σχολείων· και οι επενδύσεις σε καλύτερες υποδομές θα μειώσουν το κόστος της μεταφοράς αγαθών και της μετακίνησης ανθρώπων.
Δυστυχώς, δύο μαύρα σύννεφα καραδοκούν στον ορίζοντα. Το πρώτο είναι πολιτικό: το αμερικανικό Ρεπουμπλικανικό Κόμμα έχει πουλήσει την ψυχή του στον Ντόναλντ Τραμπ, εγκαταλείποντας κάθε λογική και όποια δέσμευση είχε κάποτε με τη δημοκρατία. Εχοντας εγκαταλείψει τον σεβασμό για την αλήθεια, τους προϋπολογισμούς, τη δημοκρατική λογοδοσία και τον πλουραλισμό, εκπροσωπεί έναν ξεκάθαρο και άμεσο κίνδυνο τόσο για τις ΗΠΑ όσο και για τον υπόλοιπο κόσμο. Η σύνεση επιτάσσει να λάβουν υπόψη τους οι επενδυτές την παγκόσμια οικονομική αβεβαιότητα που προκαλεί αυτή η πολιτική δυναμική. Ομως, όπως είδαμε το 2008, οι αγορές συχνά δεν αναγνωρίζουν τους μεγάλους κινδύνους που παραμονεύουν παρά μόνον όταν είναι ήδη πολύ αργά. Το κατά πόσο θα το κάνουν το 2022 απομένει να φανεί. Εξίσου πιθανό είναι να επικεντρωθούν οι επενδυτές περισσότερο σε λεπτομέρειες, όπως η προοπτική αύξησης του συντελεστή φορολογίας των επιχειρήσεων κατά μία-δύο ποσοστιαίες μονάδες.
Το δεύτερο μαύρο σύννεφο είναι γεωπολιτικό: η Κίνα και οι ΗΠΑ βρίσκονται σε μία κλιμακούμενη αντιπαλότητα, και άλλες χώρες βρίσκονται ολοένα και περισσότερο στα διασταυρούμενα πυρά. Βέβαια, η διαμάχη μοιάζει σήμερα σημαντικά διαφορετική από ό,τι πριν από μόλις έναν χρόνο, στην εποχή του Τραμπ, όταν όλα όσα ωφελούσαν την Κίνα θεωρούνταν εις βάρος της Αμερικής, και όταν επιδεικνυόταν λιγοστό ενδιαφέρον για τα ανθρώπινα δικαιώματα και τη δημοκρατία. Παρ' όλα αυτά, αυτοί που χαράσσουν την αμερικανική πολιτική παραμένουν κολλημένοι στον οικονομικό ανταγωνισμό και τα ζητήματα εθνικής ασφάλειας έναντι της Κίνας. Αξίζει να σημειωθεί πως η κυβέρνηση Μπάιντεν εξακολουθεί να μην έχει άρει τους δασμούς της περιόδου Τραμπ.
Κάποιοι σχολιαστές έχουν επίσης εκφράσει ανησυχία για την απώλεια της τεχνογνωσίας που προκύπτει από την υπερβολική εξωχώρια ανάθεση σε χώρες όπως η Κίνα. Αλλά ο πολιτικός υπολογισμός στις ΗΠΑ πιθανότατα δεν βασίζεται σε λεπτούς υπολογισμούς οικονομικού κόστους και οφέλους. Επιπλέον, οι δυναμικές οικονομικές συνέπειες είναι περίπλοκες. Για παράδειγμα, οι βιομηχανικές πολιτικές που υιοθετούν τώρα οι ΗΠΑ ως απάντηση σε αυτό που βλέπουν ως τη νέα τους ανταγωνιστική απειλή μπορεί να αποδειχθούν κίνητρο ανάπτυξης τόσο βραχυπρόθεσμα όσο και μακροπρόθεσμα.
Οι πολιτικές που επιλέγουμε τώρα θα έχουν συνέπειες για δεκαετίες ολόκληρες. Ισως να καταφέραμε να βάλουμε ένα τέλος στο πανδημικό τρενάκι του τρόμου, όμως το 2022 πρέπει να δράσουμε εξίσου συνετά και εξίσου γρήγορα ώστε να εφαρμόσουμε στρατηγικές που θα μας οδηγήσουν σε ένα καλύτερο μετα-πανδημικό μέλλον.
