Η οδύσσεια ενός Πούλιτζερ

Βρισκόμαστε πλέον πολύ μακριά από τη φιλολογία της θυματοποίησης ή της φροϊδικής αιτιοκρατίας που διέκρινε μεγάλο μέρος της γκέι λογοτεχνικής παραγωγής τις προηγούμενες δεκαετίες. Στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής, και ειδικότερα στην παγκόσμια πρωτεύουσα της ερωτικής ανεκτικότητας, το Σαν Φρανσίσκο, όλες οι συντεταγμένες της γκέι κοινότητας δείχνουν προς την κατεύθυνση της αφομοίωσης: κοινωνική ζωή, γάμοι και διαζύγια, οικογενειακοί σύμβουλοι και υιοθεσία παιδιών, πίστη και απάτη, ζήλεια και ερωτικό πάθος, όλα μα όλα είναι ξεπατικωμένα από τον ετεροφυλόφιλο κόσμο. Εδώ που τα λέμε, και αλλού οι τάσεις είναι παρόμοιες, αν όχι ταυτόσημες. Αν κάποιοι σοκάρονται ακόμη από την αποδοχή των γκέι πρακτικών, σε αυτό τουλάχιστον το βιβλίο θα σοκαρισθούν από το αντίθετο: την απόλυτη ταύτιση των συμπεριφορών με εκείνες του παλιού «φυσιολογικού» ετεροφυλόφιλου κόσμου, σε σημείο που  δεν οφείλεις να γνωρίζεις καν το φύλο των ζευγαριών. Συχνά σκέφτεσαι πως αν αλλάξεις τα ονόματα από αρσενικά σε θηλυκά, αν ο Τζον γίνει Μαίρη και ο Αρθουρ Πλην (ο κεντρικός ήρωας του βιβλίου) μεταβληθεί σε Τζοάνα Συν, τίποτα δεν θα αλλάξει. Αυτό μοιάζει να είναι και το συγγραφικό πρόταγμα του συγγραφέα: η απόλυτη κανονικοποίηση.

Ο Οδυσσέας στον Β' Παγκόσμιο

Σε κάποιο σημείο του βιβλίου ο ήρωάς μας, συγγραφέας με μέτρια επιτυχία, σε προσωπική κρίση και αναγκασμένος να αντιμετωπίσει την κοινωνική χλεύη για το ότι ο πρώην εραστής του παντρεύεται κάποιον άλλον, αντιμετωπίζει έναν ομότεχνό του. Αυτός λοιπόν τον αποκαλεί καλό συγγραφέα αλλά «κακό ομοφυλόφιλο», εννοώντας ότι δεν είναι στρατευμένος στον κοινό αγώνα της κοινωνικής επιβολής και ότι παράγει ήρωες κλαψιάρηδες, μεταμελημένους, παλινδρομούντες μεταξύ των σεξουαλικών επιλογών τους. «Δεν ανήκεις στον κανόνα της γκέι λογοτεχνίας» του λέει. «Στον κανόνα που διδάσκεται στα πανεπιστήμια, τον κανόνα που περιλαμβάνει τους Οσκαρ Ουάιλντ και Γερτρούδη Στάιν». Του φέρνει ως παράδειγμα το μυθιστόρημά του «Καλυψώ», μια μεταγραφή της «Οδύσσειας» με φόντο τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Σε αυτό ο στρατιώτης πρωταγωνιστής έχει ξεβραστεί στα τέλη του πολέμου σε κάποιο νησί του Ειρηνικού, όπου και τον ερωτεύεται αυτόχθονας φύλαρχος (η Καλυψώ). Περνούν πολλά χρόνια συμβίωσης και τότε ο πρώην στρατιώτης - Οδυσσέας  παρατάει τα πάντα και επιστρέφει στον πολιτισμό, στη γυναικούλα του και στα παιδάκια του. Ο κατήγορος καταλογίζει λοιπόν στον Αρθουρ ότι δεν προσκομίζει την ελπίδα στην γκέι κοινότητα, ότι με άλλα λόγια κατά βάθος θεωρεί τη σεξουαλική ταυτότητα κάτι επανορθώσιμο. Γι' αυτό και οι γκέι κριτικοί δεν γράφουν για το έργο του.

Ο γύρος του κόσμου

Ετσι κι αλλιώς βρισκόμαστε πια μακριά από τις εποχές του AIDS και των κοινωνικών αγώνων. Ο απολύτως ενταγμένος κοινωνικά ήρωάς μας αντιμετωπίζει το γεγονός ότι σύντομα θα γίνει πενήντα, με μια φυγή και ένα ταξίδι γύρω από τον κόσμο. Προκειμένου να αποφύγει τον γάμο του πρώην αγαπημένου του, αποδέχεται όλων των ειδών τις προσκλήσεις με συχνά βλακώδεις (κατά τον ίδιο) αφορμές και φτιάχνει ένα πρόγραμμα ονειρεμένο για τους περισσότερους θνητούς αυτού του πλανήτη - τα έξοδα πληρωμένα. Μια συνομιλία στη Νέα Υόρκη με κάποιο διάσημο συγγραφέα επιστημονικής φαντασίας. Μια διάλεξη στην Πόλη του Μεξικού για το έργο του πρώην εραστή του, υπερήλικου και άρρωστου τώρα ποιητή Ρόμπερτ, κατόχου του βραβείου Πούλιτζερ (ιδού μια ενορατική προαναγγελία του Γκρίερ για τη δική του βράβευση με το πολύφερνο έπαθλο). Επίσκεψη στο Τορίνο για μια αστεία τελετή βράβευσης από μαθητές λυκείου, όπου παρά τις γκρίνιες του θα τσιμπήσει το βραβείο. Ενα διάστημα διδασκαλίας δημιουργικής γραφής στο Βερολίνο, όπου και θα επανερωτευθεί. Ενα σύντομο κατά λάθος πέρασμα από το Παρίσι, όπου επίσης θα ερωτευθεί σε ένα πάρτι πάνω από τις στέγες της Αιώνιας Πόλης και θα αναστοχασθεί το ζήτημα των χαμένων δυνατοτήτων στον σύγχρονο κόσμο. Ενα γκραν τουρ της ερήμου στο Μαρόκο, όπου θα καβαλήσει καμήλα, θα πέσει σε αμμοθύελλα και θα ανακαλύψει με έκπληξη ότι η μοναδική ελκυστική γυναίκα που εμφανίζεται στο βιβλίο, η Ζόρα, είναι και αυτή μια απογοητευμένη λεσβία. Σε ένα παραδείσιο συγγραφικό ησυχαστήριο στη Νότια Ινδία θα χάσει το αγαπημένο του κοστούμι, ενώ τα πάντα θα αντιβαίνουν στην προσπάθειά του να ξαναγράψει το αποτυχημένο τελευταίο του μυθιστόρημα που, σημειωτέον, το έχει απορρίψει ο εκδότης του. Στο Κιότο θα εντρυφήσει στα μυστικά της γιαπωνέζικης κουζίνας και εν γένει κουλτούρας με το πρόσχημα ενός άρθρου, ενώ θα επανασυνδεθεί με τις παιδικές του αναμνήσεις.

Και μερικά κλισέ

Οι περιηγήσεις αυτές γίνονται με τη συνοδεία εύστοχων παρατηρήσεων για τις ανά τον κόσμο κουλτούρες, στον αντίποδα των συνήθων βιβλίων ταξιδιωτικών εντυπώσεων. Ο Γκρίερ επιλέγει δευτερεύοντα στιγμιότυπα και συμπεριφορές, αποφεύγοντας τις κοινοτοπίες, αν και όχι πάντα, δυστυχώς. Σε στιγμές αμηχανίας  του ήρωα (ή ίσως του ίδιου του συγγραφέα) καταφεύγει στα αρχέτυπα: στον Πύργο του Αϊφελ και τον Γκογκέν, στους μιναρέδες του Μαρακές και στην ινδική θρησκοληψία, στην ιταλική μόδα και τη βερολινέζικη κουλτούρα της μεταμοντέρνας νοσταλγίας για τον Ψυχρό Πόλεμο εν μέσω κατασκοπικών μεταμφιέσεων και μουσικής τέκνο. Ο Αρθουρ διασχίζει τον κόσμο σε στυλ «τραβάτε με κι ας κλαίω», λοιδορώντας τα πάθη του, οικτίροντας τον εαυτό του, κάνοντας γλωσσικές γκάφες, αδυνατώντας να επικοινωνήσει με τους ντόπιους, κυρίως όμως συνδιαλεγόμενος με την αποτυχημένη κατ' αυτόν (πολλοί θα τη ζήλευαν πάντως) καριέρα του. Βασικά ωστόσο επιστρέφει συχνά στο παρελθόν κάνοντας ανασκοπήσεις της ερωτικής ζωής του.

Σημείωση: Στο φύλλο της 10ης-11ης Αυγούστου ο Μιχάλης Μοδινός παρουσίασε την «Πυρά της ματαιοδοξίας», που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Μέδουσα - Σέλας. Ο αναγνώστης του «Βιβλιοδρομίου», σκηνοθέτης Δημήτρης Κοτσέλης, μας επισημαίνει ότι το 1989 είχε κυκλοφορήσει από τις εκδόσεις Aquarius ως «Στον βωμό της ματαιοδοξίας», σε μετάφραση Λίνας Σταματιάδη.

Ο συγγραφέας

Οσο το λιγότερο τόσο το καλύτερο

Η αφήγηση μας δίνεται με μπρίο και τρυφερές ματιές από έναν αρχικά ανώνυμο αφηγητή που περί το τέλος του βιβλίου θα αποκαλυφθεί απρόσμενα. Μαζί με αυτή την αποκάλυψη θα επέλθει και η λύτρωση του ήρωά μας. Η ερωτική επανασύνδεση και η αποκατάσταση των καλών της αιώνιας πίστης και συμβίωσης είναι το ένα σκέλος. Το άλλο είναι το ξαναγράψιμο του απορριφθέντος μελαγχολικού βιβλίου του, για την ακρίβεια το απόλυτο αναποδογύρισμά του. Γιατί ο απογοητευμένος μεσήλικος ομοφυλόφιλος που περιδιαβάζει αυτοοικτιρόμενος στους δρόμους του Σαν Φρανσίσκο μετατρέπεται σε έναν θετικό ήρωα που μαθαίνει να διακρίνει τα ελπιδοφόρα σήματα της ζωής και να αναγνωρίζει την καλή του τύχη. Επιτέλους! Ο τυχερός αυτός, απολύτως προνομιούχος άνθρωπος (όπως τον περιγράφουν οι άλλοι) θα πάψει να γλείφει τις πληγές του. Και θα τσιμπήσει το Πούλιτζερ.

Ο Αντριου Σον Γκρίερ είναι ένας διαβολεμένα έξυπνος συγγραφέας που αξιοποιεί πλήρως τους ούριους ανέμους της ανεκτικότητας και της ενοχής / ανοχής των στρέιτ πρώην αντιπάλων. Ουδεμία σημασία έχει από μυθοπλαστική σκοπιά ο σεξουαλικός προσανατολισμός των ηρώων, παρά μόνο ως στρατηγική επιβολής του νέου κανόνα. Ουδεμία σημασία έχει που ο ετεροφυλόφιλος έρωτας δεν υφίσταται στο βιβλίο ούτε καν ως υπόμνηση. Ουδεμία ακόμη σημασία έχει το «ολονένα περισσότερο» που πρεσβεύει η σύγχρονη υπερκαταναλωτική κοινωνία: γι' αυτό ο ήρωάς μας ακούει στο επίθετο Λιγότερος («Less» είναι ο αγγλικός τίτλος του βιβλίου) που στα ελληνικά αποδόθηκε μάλλον εύστοχα από την έμπειρη και ικανή μεταφράστρια Παλμύρα Ισμυρίδου ως Πλην. Γι' αυτό και η ακροτελεύτια φράση του βιβλίου παίζει με αυτή την έννοια, υπονοώντας την επικείμενη αυτάρκεια του Αρθουρ ή, αν το θέλετε, την περιχαράκωσή του στα δεδομένα και στα χειροπιαστά. Η Καλυψώ έγινε βέβαια καθ' οδόν φύλαρχος και ο Οδυσσέας γκέι. Ε και; Στον μεταμοντέρνο μας κόσμο όλα είναι δυνατά, αρκεί να μη συγκροτούν αντιτιθέμενους πόλους.

Αντριου Σον Γκρίερ
Πλην
Μτφ. Παλμύρα Ισμυρίδου
Εκδόσεις Δώμα, σελ. 318
Τιμή: 16 ευρώ