Η Γέφυρα και ο νεοφιλελευθερισμός

Στην αρχική διακήρυξή της η Γέφυρα τόνισε πως αυτοί που την υπογράφουν εναντιώνονται στον λαϊκισμό από τη μια μεριά και στον νεοφιλελευθερισμό από την άλλη. Πολλοί που είναι αντίθετοι με αυτή την προσπάθεια είτε επιχειρούν να τη γελοιοποιήσουν είτε την παρερμηνεύουν. Οι πρώτοι υποστηρίζουν πως η Γέφυρα είναι ένας εύκολος τρόπος για τον Αλέξη Τσίπρα να διαλύσει το ΚΙΝΑΛ και να «καπελώσει» όσους είναι δυσαρεστημένοι με τη στροφή της Φώφης Γεννήματα προς τη ΝΔ. Οσο για τη δεύτερη κατηγορία, αυτοί απλώς παρερμηνεύουν τη διακήρυξη. Από αυτή την κατηγορία, επιλέγω το κείμενο του Γιώργου Παγουλάτου: «Η αβάσταχτη ελαφρότητα του αντι-νεοφιλελευθερισμού» (Η Καθημερινή, 3/3/19).

Παρερμηνεία. Στο άρθρο του ο συγγραφέας τονίζει πως είναι εναντίον του λαϊκισμού αλλά υπέρ του νεοφιλελευθερισμού. Στη συνέχεια ο ΓΠ υποστηρίζει πως στη διακήρυξη της Γέφυρας ο νεοφιλελευθερισμός χαρακτηρίζει και την Ελλάδα: «Είναι η Ελλάδα ένας παράδεισος του laissez-faire και του παγκόσμιου καπιταλισμού για να φοβάται τον νεοφιλελευθερισμό;». Πουθενά όμως στη διακήρυξη της Γέφυρας δεν υπάρχει απίθανη/παράλογη ιδέα πως η Ελλάδα έχει μια νεοφιλελεύθερη οικονομία. Η χώρα μας είχε μια κρατικιστική, αναποτελεσματική οικονομία και παραμένει σε αυτή την κατάσταση σήμερα. Πρόκειται για μια προφανή παρερμηνεία ενός σημαντικού αναλυτή και φίλου που εξηγείται από το ότι ο ΓΠ είναι εναντίον του ΣΥΡΙΖΑ καθώς και κάθε προσπάθειας μιας συνεργασίας μεταξύ Κεντροαριστεράς και ριζοσπαστικής Αριστεράς. Σίγουρα όλοι αυτοί που υπέγραψαν τη διακήρυξη, σε ό,τι αφορά τη χώρα μας, χαρακτηρίζουν όχι την ελληνική οικονομία αλλά τη ΝΔ σαν κόμμα πως είναι κυρίως αλλά όχι μόνο νεοφιλελεύθερο. Αφού έχει και ένα σημαντικό παραδοσιακό «φιλολαϊκό» κομμάτι, καθώς και ένα μικρότερο ημι-ακροδεξιό.

Μονομέρεια. Εχω και μια δεύτερη διαφωνία με το άρθρο του ΓΠ. Είναι η μονομέρεια που δείχνει σε ό,τι αφορά την έννοια του νεοφιλελευθερισμού. Παρ' όλο που δέχεται τις τεράστιες και εντεινόμενες ανισότητες που χαρακτηρίζουν τη νεοφιλελεύθερη οικονομία, δεν τις συνδέει με τον λαϊκισμό. Είναι όμως οι ανισότητες και η απίστευτη συγκέντρωση πλούτου (στην Ελλάδα, την ΕΕ και παγκοσμίως) που, κυρίως μετά το άνοιγμα των παγκόσμιων αγορών στη δεκαετία του '80, οδήγησαν στη φτωχοποίηση και κοινωνική περιθωριοποίηση ενός μεγάλου κομματιού του πληθυσμού, κυρίως στις δυτικές κοινωνίες. Αυτό το φαινόμενο εξηγεί την άνοδο του Ντόναλντ Τραμπ στην προεδρία, καθώς και την άνοδο του λαϊκισμού στην ΕΕ. Με δύο λόγια, η νεοφιλελεύθερη παγκοσμιοποίηση μέσω της μη ελεγχόμενης επέκτασης και διείσδυσης των πανίσχυρων πολυεθνικών σε όλες τις χώρες του κόσμου δημιουργεί βέβαια τεράστιο πλούτο. Αλλά παρ' όλο που βλέπουμε την ανάπτυξη των «αναδυόμενων οικονομιών», υπάρχει μια πρωτοφανής συγκέντρωση του παραγόμενου πλούτου στο περίπου 1% του παγκόσμιου πληθυσμού. Με αποτέλεσμα την αδυναμία της ολικής εξάλειψης της παγκόσμιας φτώχειας (πράγμα που λόγω των νέων τεχνολογιών είναι εφικτή σήμερα) - καθώς και της αδυναμίας αντιμετώπισης των οικολογικών κινδύνων της ανθρωπότητας.

Συμπέρασμα. Ο Γιώργος Παγουλάτος όχι μόνο παρερμηνεύει τη διακήρυξη της Γέφυρας αλλά με το να μη συνδέει τις τεράστιες ανισότητες που ο νεοφιλελευθερισμός δημιουργεί δεν μπορεί να εξηγήσει τη θεαματική εκτίναξη του λαϊκιστικού φαινομένου κυρίως μετά την κρίση του 2007-8 μέχρι σήμερα. Κατά τη γνώμη μου ο λαϊκισμός δεν μπορεί να καταπολεμηθεί στην Ευρώπη και αλλού χωρίς συγχρόνως να καταπολεμηθεί και ένας νεοφιλελευθερισμός που είναι εναντίον της ισχυροποίησης μηχανισμών που να ελέγχουν πιο αποτελεσματικά τις παγκόσμιες αγορές και κυρίως τη χρηματοπιστωτική αγορά που κυριαρχεί σήμερα στον λεγόμενο «καπιταλισμό-καζίνο». Είναι η έλλειψη σοβαρών ελέγχων της παγκόσμιας οικονομίας που είναι, όχι ο μόνος, αλλά ο βασικός παράγοντας της ανόδου του λαϊκισμού - κυρίως μετά το άνοιγμα των αγορών στη δεκαετία του '80.

Ο Νίκος Μουζέλης είναι ομότιμος καθηγητής Κοινωνιολογίας LSE