Η πλέον τοξική σύγκρουση που θα αντιμετωπίσει ο κόσμος και ιδιαίτερα η Ευρώπη μέσα στο νέο έτος θα είναι αυτή που θα μπορούσε να συνοψιστεί ως η «σύγκρουση ανάμεσα σε δύο κυριαρχίες»: τη συλλογική / ευρωπαϊκή αφενός και την εθνική κυριαρχία αφετέρου. Θα είναι η μείζων σύγκρουση πάνω στην οποία θα κριθούν (και) οι ευρωκλογές του Μαΐου 2019. Το τέλος του 2018 βρήκε τις τρεις μεγάλες χώρες – μέλη της Ενωσης (ΕΕ), Γαλλία, Βρετανία, Ιταλία, ταυτόχρονα σε βαθιά πολιτική κρίση. Τα «πράσινα γιλέκα» ανέδειξαν τις βαθιές γαλλικές παθογένειες, το Brexit (αποχώρηση Ηνωμένου Βασιλείου από την ΕΕ) το αδιέξοδο στο οποίο περιήλθε η χώρα στην προσπάθειά της «να πάρει πίσω – υποτίθεται – την κυριαρχία της», η εθνολαϊκίστικη κυβέρνηση στη Ρώμη δοκιμάζει τις αντοχές των πολιτικών συστημάτων Ιταλίας και ΕΕ. Ολα αυτά ως φαινόμενα έχουν εντούτοις ένα κοινό σημείο στο υπόβαθρό τους: τη διεκδίκηση της εθνικής κυριαρχίας, την αναστήλωση του εθνικού κράτους. Πριν από περίπου είκοσι χρόνια πιστέψαμε ότι είχε έλθει το τέλος του εθνικού κράτους και κυριαρχίας. Το 1995, π.χ., είχαν εκδοθεί ταυτόχρονα δύο βιβλία με τον πανομοιότυπο τίτλο «Το τέλος του εθνικού κράτους» (K. Chmae, «The end of the nation state», J.-M. Guehenno, «Τhe end of the nation-state»), ενώ την ίδια σχεδόν περίοδο ο Φράνσις Φουκουγιάμα ανήγγειλε και το «Τέλος της Ιστορίας». Σήμερα ολοένα και περισσότερα βιβλία, άρθρα και μελέτες μιλούν για την «εκδίκηση του εθνικού κράτους και την επιστροφή της εθνικής κυριαρχίας» (π.χ. J. Bew, «The revenge of the nation state», New Statesman, 9/11). Ο δε Φουκουγιάμα στο τελευταίο βιβλίο του «Ταυτότητα» («Identity») ουσιαστικά παραδέχεται ότι έκανε λάθος: ούτε το τέλος της Ιστορίας ούτε του εθνικού κράτους ήλθαν. Οπως λέει, ιδεολογίες όπως ο εθνικισμός, ο λαϊκισμός αλλά και η θρησκεία παραμένουν ισχυρές δυνάμεις διαμόρφωσης της πολιτικής πραγματικότητας.

Αλλά την ίδια ακριβώς ώρα Εμανουέλ Μακρόν, Ζαν – Κλοντ Γιούνκερ (πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής) και πολλοί άλλοι τονίζουν την ανάγκη οικοδόμησης της ευρωπαϊκής κυριαρχίας ως συλλογικής κυριαρχίας για την αντιμετώπιση των σύγχρονων προκλήσεων. Καθώς κρίνουν ότι προβλήματα όπως κλιματική αλλαγή, ψηφιακή ενοποίηση, τέταρτη βιομηχανική επανάσταση, τεχνητή νοημοσύνη (ΑΙ), απειλές και αστάθειες, εθνιστική Ρωσία και ασυνάρτητες ΗΠΑ δεν μπορούν να αντιμετωπιστούν στο πλαίσιο του εθνικού κράτους και με όπλο την εθνική κυριαρχία. Χρειάζονται συλλογικές ενέργειες και δράσεις (πολυμέρεια). Η προσέγγιση αυτή εμφανίζεται να συγκρούεται ολομέτωπα με την τάση για επιστροφή στο εθνικό κράτος. Η έννοια της ευρωπαϊκής κυριαρχίας ως συλλογικής κυριαρχίας δεν σημαίνει βέβαια την ολοσχερή κατάλυση της εθνικής κυριαρχίας. Το αντίθετο. Σημαίνει όμως τον «διαμοιρασμό της κυριαρχίας» ανάμεσα στο εθνικό κράτος και την Ενωση. Τα όρια του «διαμοιρασμού» αυτού, αν και αναποφεύκτως δυσδιάκριτα, ουσιαστικά υπαγορεύονται από την ένταση και έκταση των προκλήσεων και προβλημάτων.

Παρά ταύτα, οι εθνολαϊκιστές κάθε απόχρωσης έχουν διαμορφώσει και επικοινωνήσει μάλλον επιτυχώς την ψευδαίσθηση ότι το εθνικό κράτος από μόνο του μπορεί να προσφέρει τις λύσεις. Φενάκη. Στις ευρωεκλογές θα κριθεί τελικά ποιο αφήγημα θα κυριαρχήσει.

Ο Π.Κ. Ιωακειμίδης, ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών,

π. πρεσβευτής – σύμβουλος ΥΠΕΞ, είναι μέλος του Επιστημονικού

Συμβουλίου του FEPS