Όταν το χιονοδρομικό κέντρο Céüze 2000, στις νότιες γαλλικές Άλπεις, έκλεισε το 2018, κανείς δεν πίστευε ότι αυτό θα ήταν το οριστικό τέλος. Οι χάρτες των πιστών έμειναν στους τοίχους, τα ωράρια των εργαζομένων καρφιτσωμένα στον πίνακα, σαν να επρόκειτο όλα να ξαναρχίσουν τον επόμενο χειμώνα.
Έξι χρόνια αργότερα, μια παλιά εφημερίδα ξεθωριάζει πάνω σε ένα τραπέζι και ένα μισοάδειο μπουκάλι νερό θυμίζει ότι εδώ κάποτε υπήρχε ζωή. Το Céüze, με ιστορία 85 ετών, είναι σήμερα ένα από τα δεκάδες «θέρετρα-φαντάσματα» της Γαλλίας.
Περισσότερα από 186 χιονοδρομικά κέντρα έχουν κλείσει οριστικά στη χώρα, καθώς η άνοδος της θερμοκρασίας σπρώχνει τη γραμμή του χιονιού όλο και ψηλότερα. Αυτό που κάποτε θεωρούνταν παροδική κακοτυχία, εξελίσσεται σε μόνιμη αλλαγή. Για να είναι βιώσιμο, ένα μικρό θέρετρο χρειάζεται τουλάχιστον τρεις μήνες λειτουργίας. Στο τελευταίο του έτος, το Céüze κατάφερε να ανοίξει μόλις για ενάμιση μήνα. Τα δύο προηγούμενα χρόνια δεν άνοιξε καθόλου.
Το κόστος, ωστόσο, παρέμενε. Η τοπική αυτοδιοίκηση πλήρωνε έως και 450.000 ευρώ τον χρόνο για να διατηρήσει το κέντρο σε λειτουργία. Κάποια στιγμή, τα νούμερα απλώς δεν έβγαιναν. Η τεχνητή χιόνωση εξετάστηκε ως λύση, αλλά γρήγορα έγινε σαφές ότι απλώς θα καθυστερούσε το αναπόφευκτο. Έτσι πάρθηκε η απόφαση να κλείσει, για να αποφευχθεί ένας φαύλος κύκλος χρεών.
Το κλείσιμο όμως δεν σημαίνει απλώς το τέλος του σκι. Σημαίνει και την αρχή ενός άλλου προβλήματος: τι γίνεται με όλα όσα μένουν πίσω; Στη Γαλλία υπάρχουν σήμερα 113 εγκαταλελειμμένοι αναβατήρες, συνολικού μήκους δεκάδων χιλιομέτρων, οι περισσότεροι σε προστατευόμενες περιοχές. Μαζί τους, περισσότερες από 3.000 εγκαταλειμμένες κατασκευές – καλώδια, πυλώνες, μηχανήματα, ακόμα και επικίνδυνα υλικά όπως λάδια, αμίαντος και μετασχηματιστές – διαβρώνουν σιωπηλά το αλπικό τοπίο.
Η φύση, βέβαια, δεν περιμένει αποφάσεις. Στο Céüze, εκεί όπου άλλοτε οι πίστες συντηρούνταν επιμελώς, αρχίζουν να εμφανίζονται αγριοτριανταφυλλιές, ορχιδέες και κίτρινα γαρύφαλλα. Τα δάση επιστρέφουν αργά αλλά σταθερά. Αγριόχοιροι και ζαρκάδια επωφελούνται από πιο ήσυχους χειμώνες, ενώ σπάνια πουλιά βρίσκουν ξανά καταφύγιο. Είναι μια πρόγευση του πώς θα μπορούσαν να μοιάζουν τα βουνά χωρίς μηχανές.
Όμως η επιστροφή στη «φύση» δεν είναι τόσο απλή. Ορισμένοι επιστήμονες προειδοποιούν ότι η ανεξέλεγκτη αναγέννηση μπορεί να ευνοήσει χωροκατακτητικά είδη εις βάρος των πιο ευαίσθητων αλπικών φυτών. Άλλοι τονίζουν ότι οι πίστες, όσο παράδοξο κι αν ακούγεται, λειτουργούσαν ως ιδιαίτερα οικοσυστήματα για συγκεκριμένα είδη. Κάθε κλείσιμο, λοιπόν, μετατρέπεται σε ένα ανοιχτό εργαστήριο για το μέλλον των βουνών.
Υπάρχει και το ανθρώπινο στοιχείο. Για πολλούς κατοίκους, αυτά τα θέρετρα δεν είναι απλώς εγκαταστάσεις αλλά μνήμη, ταυτότητα, παιδικά χρόνια. Κάποιοι θεωρούν ότι έπρεπε να σωθούν πάση θυσία, ακόμη και με τεχνητό χιόνι. Άλλοι πιστεύουν ότι η εποχή τους έχει τελειώσει και ότι η εμμονή στο παρελθόν καθυστερεί την προσαρμογή.
Το βέβαιο είναι ότι το φαινόμενο δεν περιορίζεται στη Γαλλία. Σε ολόκληρες τις Άλπεις, αλλά και σε άλλα ορεινά συστήματα της Ευρώπης, το σκι υποχωρεί. Με άνοδο της παγκόσμιας θερμοκρασίας κατά 2 βαθμούς Κελσίου, περισσότερα από τα μισά σημερινά χιονοδρομικά κινδυνεύουν να μείνουν χωρίς αξιόπιστο χιόνι. Ακόμη και τα μεγαλύτερα, με μεγαλύτερα κεφάλαια, δυσκολεύονται να αντέξουν.
Το Céüze ίσως δείχνει τον δρόμο. Το ξενοδοχείο του πρόκειται να μετατραπεί σε χώρο εκδηλώσεων, παλιά κτίρια βρίσκουν νέες χρήσεις και οι άνθρωποι συνεχίζουν να ανεβαίνουν στο βουνό – όχι για σκι, αλλά για πεζοπορία, χιονοπέδιλα, έλκηθρα, απλή σιωπή. Το βουνό δεν πεθαίνει. Αλλάζει.
Το ερώτημα που μένει ανοιχτό είναι βαθύτερο: τι θεωρούμε κληρονομιά και τι ερείπιο; Τι αξίζει να διατηρηθεί και τι πρέπει να αποσυναρμολογηθεί για να δοθεί χώρος στη φύση; Καθώς τα «θέρετρα-φαντάσματα» πολλαπλασιάζονται, οι Άλπεις γίνονται ο καθρέφτης ενός κόσμου που καλείται να αποχαιρετήσει έναν τρόπο ζωής και να αποφασίσει πώς θα ζήσει με τις συνέπειες.
