Μία σημαντική ανακάλυψη για την αρχιτεκτονική ευφυΐα των Μινωιτών ήρθε στο φως κατά την πρόσφατη ανασκαφή στο ανάκτορο των Αρχανών, σύμφωνα με ανακοίνωση του Υπουργείου Πολιτισμού. Η έρευνα, που διενεργήθηκε για την περίοδο του 2025, αποκάλυψε μια ασυνήθιστη κατασκευαστική πρακτική, η οποία αποδεικνύει την τεχνική προνοητικότητα των αρχαίων Κρητών.
Υπό τη διεύθυνση της δρ. Έφης Σαπουνά-Σακελλαράκη, η αρχαιολογική ομάδα επανεκκίνησε το 2023 τις ανασκαφές με στόχο την πληρέστερη κατανόηση του τριώροφου μεγάρου των Αρχανών, που άκμασε έως το 1450 π.Χ. Το επίκεντρο της φετινής έρευνας ήταν ένας λοξός, διπλός τοίχος στην αυλή του ανακτόρου, ο οποίος αρχικά θεωρήθηκε κατασκευαστικά πρόχειρος, καθώς αποτελούνταν από ακατέργαστους λίθους.
Η συστηματική μελέτη, ωστόσο, απέδειξε ότι ο τοίχος είχε προστατευτικό ρόλο, αποτρέποντας κατολισθήσεις από τον υπερκείμενο βράχο. Το νότιο τμήμα του, που δεν ήταν ορατό, δεν είχε επιμεληθεί ιδιαίτερα, ενώ για λόγους αισθητικής οι Μινωίτες πρόσθεσαν έναν δεύτερο, καλαίσθητο τοίχο από λαξευμένους πωρόλιθους, εναρμονισμένο με το υπόλοιπο ανάκτορο.
Στην ίδια περιοχή εντοπίστηκαν στρώματα της μυκηναϊκής περιόδου, με πληθώρα κυλίκων και ευρημάτων ιστορικών χρόνων. Ανάμεσά τους ξεχωρίζει μια τριφυλλόστομη οινοχόη με ανάγλυφες κεφαλές του 3ου αιώνα π.Χ. και μία πήλινη κεφαλή που πιθανόν ανήκε σε διακοσμητικό αντικείμενο.
Νέα στοιχεία για τη δομή και τη χρήση του ανακτόρου
Στο νοτιοανατολικό τμήμα της ανασκαφής, στον λεγόμενο Χώρο 28, αποκαλύφθηκε άνοιγμα που συνέδεε την Κεντρική αυλή με το ανατολικότερο τμήμα του ανακτόρου. Εκεί βρέθηκε ένας μεγάλος τραπεζοειδής λίθος με τόρμους, ενδεικτικός της ύπαρξης στηθαίου, ενώ εντοπίστηκε και ένας φυσικός λίθος με ανθρωπόμορφα χαρακτηριστικά, πιθανόν συνδεδεμένος με ένα «fetish shrine» ανάλογο με εκείνο της Κνωσού.
Οι ανασκαφές των ετών 2023-2024 αποκάλυψαν νέα δεδομένα για τη λειτουργία του ανακτόρου. Στο βορειότερο τμήμα του εντοπίστηκαν διώροφοι και τριώροφοι χώροι, που φαίνεται να αποτελούσαν πτέρυγα της ελίτ: πολυτελή δωμάτια με διαδρόμους, τοιχογραφίες, παραστάδες από γύψο και δάπεδα από σχιστόλιθο. Σε πολλούς χώρους διασώθηκαν in situ διακοσμητικές ταινίες κονιάματος.
Η ιστορία του ανακτόρου και οι πρώτες έρευνες
Το ανάκτορο των Αρχανών βρίσκεται στο κέντρο της σημερινής πόλης, στη θέση Τουρκογειτονιά. Αν και καταστράφηκε από σεισμό γύρω στο 1700 π.Χ., ξαναχτίστηκε και άνθησε έως την τελική του καταστροφή το 1450 π.Χ. Η κατοίκηση στην περιοχή υπήρξε συνεχής.
Ο σερ Άρθουρ Έβανς ήταν ο πρώτος που αναφέρθηκε στις Αρχάνες, λόγω σημαντικών ευρημάτων που σήμερα φυλάσσονται στο Ashmolean Museum. Το μινωικό νεκροταφείο στον λόφο Φουρνί, που ανέσκαψαν αργότερα οι Γιάννης και Έφη Σακελλαράκη, αποκάλυψε πέντε θολωτούς τάφους και πλούσια ταφικά κτήρια της μυκηναϊκής περιόδου.
Ο Γιάννης Σακελλαράκης, ερευνώντας τα υπόγεια των σύγχρονων οικιών, απέδειξε ότι αυτές θεμελιώνονταν πάνω σε ισχυρούς μινωικούς τοίχους, γεγονός που επιβεβαίωσε τη θέση του ανακτόρου στο κέντρο της κωμόπολης. Προηγούμενοι ερευνητές, όπως ο Μαρινάτος και ο Πλάτων, είχαν αναζητήσει το «θερινό ανάκτορο» εκτός της περιοχής.
Η συνέχεια των ερευνών και η διεθνής αναγνώριση
Η χαρτογράφηση των καταλοίπων από τον Σακελλαράκη οδήγησε στον ακριβή εντοπισμό του κέντρου του ανακτόρου, το οποίο απέδωσε πλήθος αρχιτεκτονικών και κινητών ευρημάτων, καθώς και τον θεατρικό του χώρο. Η φετινή ανασκαφή πραγματοποιήθηκε από την Αρχαιολογική Εταιρεία, με τη συμμετοχή έμπειρης επιστημονικής ομάδας και τη συμβολή του δρος Χαράλαμπου Φασουλά στην ανάλυση του «λοξού τοίχου».
Παράλληλα, η ένταξη της Ζωμίνθου –που ανακάλυψε ο Γιάννης Σακελλαράκης στον Ψηλορείτη– στον Κατάλογο Μνημείων Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO αποτελεί αναγνώριση της μοναδικότητας του μνημείου και της πολιτιστικής αξίας της μινωικής Κρήτης. Μαζί με τη Ζώμινθο εντάχθηκαν και τα ανάκτορα της Κνωσού, της Φαιστού, της Ζάκρου, των Μαλίων και της Κυδωνίας.
Στην περιοχή έχουν πραγματοποιηθεί έργα ανάδειξης, όπως δημιουργία χώρων στάθμευσης, φυλακίου, τουαλετών και ενημερωτικών πινακίδων, ενώ σε Αρχάνες και Ανώγεια λειτουργούν μικρά μουσεία με ευρήματα από τις ανασκαφές των Αρχανών, της Ζωμίνθου και του Ιδαίου Άντρου.
Πηγή φωτογραφίας: Υπουργείο Πολιτισμού
