Οι συγκρίσεις με τη Γερμανία της δεκαετίας του 1930 δεν ταιριάζουν πάντα με την πολυπλοκότητα της εποχής που ζούμε, αλλά υπάρχουν ομοιότητες.
Μεταξύ αυτών είναι και οι επιλογές που πρέπει να κάνουν οι άνθρωποι απέναντι στον αυταρχισμό, σύμφωνα με άρθρο της καθηγήτριας
Το «Darkness Over Germany» και οι Μαρτυρίες μιας Εποχής
Το βιβλίο Darkness Over Germany, που εκδόθηκε το 1943, αποτελεί συλλογή συνομιλιών της Amy Buller με απλούς Γερμανούς που βρέθηκαν αντιμέτωποι με την άνοδο του ναζιστικού καθεστώτος. Η Buller, που είχε σπουδάσει στη Γερμανία από το 1912 έως το 1914, διατήρησε ισχυρούς δεσμούς με τη χώρα.
Στις δεκαετίες που ακολούθησαν, προσπάθησε να κατανοήσει την πορεία της Γερμανίας προς τον ολοκληρωτισμό.
Για τον σκοπό αυτό, ίδρυσε μια αγγλο-γερμανική ομάδα διαλόγου και συνόδευσε ακαδημαϊκούς στη Γερμανία. Ήθελε να εμβαθύνει στις κοινωνικές και ψυχολογικές δυνάμεις που έσπρωξαν τον γερμανικό λαό στην αγκαλιά του ναζισμού.
Οι Οικονομικές και Συναισθηματικές Ρίζες του Αυταρχισμού
Στο βιβλίο παρουσιάζονται μαρτυρίες από καθηγητές, στρατιωτικούς, φοιτητές, εμπόρους και δημόσιους υπαλλήλους. Κοινός παρονομαστής είναι το αίσθημα ταπείνωσης, η φτώχεια και η ανάγκη για σταθερότητα και ελπίδα. Ο Χίτλερ υποσχέθηκε «να κάνει τη Γερμανία ξανά μεγάλη» — μια υπόσχεση που συγκίνησε βαθιά ένα τραυματισμένο έθνος.
Ένας βετεράνος του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου δήλωσε χαρακτηριστικά:
«Θα σας ζητούσα να μην χλευάζετε μια ειλικρινή προσπάθεια να αντιμετωπιστεί μια τρομερή κατάσταση και θα ήθελα να προσθέσω ότι είμαι βαθιά ευγνώμων στον Φύρερ για αυτή την ιδέα, που έσωσε τους γιους μου από την καταστροφή της ανεργίας».
Η Buller σχολίασε εύστοχα:
«Όταν οι άνθρωποι πνίγονται, δεν είναι πολύ επιλεκτικοί ως προς το είδος του σχοινιού που θα τους σώσει.»
Αγωνία και Επιλογές σε Σκοτεινούς Καιρούς
Οι μαρτυρίες αποκαλύπτουν την ψυχολογική πίεση της καθημερινότητας κάτω από ένα αυταρχικό καθεστώς. Οι επιλογές που είχαν οι πολίτες ήταν περιορισμένες, συχνά χωρίς «σωστή» απάντηση: εξορία, σιωπηρή αποδοχή, ενεργή αντίσταση ή ακόμα και συμμετοχή στο καθεστώς με την ελπίδα να το υπονομεύσουν από μέσα.
Αυτό αποτυπώνεται στην αφήγηση ενός νεαρού αξιωματικού:
«Θα ανέχομαι σχεδόν τα πάντα αν στη διάρκεια της ζωής μου αυτό το αίσθημα ήττας μπορούσε να εξαλειφθεί από τον γερμανικό στρατό. Ξέρω ότι πολλά είναι κακά σε ό,τι κάνουν οι ναζί, αλλά δεν θα διαρκέσουν. Είναι το είδος των πραγμάτων που συμβαίνουν στις επαναστάσεις».
Οι επιλογές αυτές δεν βασίζονταν μόνο στη λογική. Συχνά προέρχονταν από συναισθήματα απόγνωσης, ελπίδας, ενοχής ή απλής ανάγκης για επιβίωση.
Αντιστοιχίες με το Παρόν: Από τη Γερμανία στον Τραμπ
Αν και απέχουν δεκαετίες, οι αφηγήσεις του Darkness Over Germany έχουν ανατριχιαστικές ομοιότητες με τα όσα άκουσε η συγγραφέας του άρθρου σε συνεντεύξεις με ψηφοφόρους στις ΗΠΑ, πριν την επανεκλογή του Ντόναλντ Τραμπ.
Οι σύγχρονες οικονομικές και κοινωνικές αναταράξεις —παγκοσμιοποίηση, ρατσισμός, ψηφιακός κατακερματισμός— έχουν οδηγήσει σε συναισθήματα ταπείνωσης, απώλειας ταυτότητας και αβεβαιότητας. Υπάρχει η αίσθηση ότι «χάνουμε τη χώρα μας» ή ότι ο κόσμος αλλάζει πολύ γρήγορα.
Κάποιοι, αν και θεωρούν τον Τραμπ προβληματικό, επιλέγουν να τον ψηφίσουν επειδή συμβολίζει την επιστροφή σε μια εποχή μεγαλύτερης ασφάλειας και εθνικής υπερηφάνειας.
Η Κοινοτοπία του Κακού και η Σημασία της Κατανόησης
Η Χάνα Άρεντ περιέγραψε κάποτε την «κοινοτοπία του κακού» — το πώς οι μεγαλύτερες φρικαλεότητες μπορούν να προκύψουν από καθημερινούς ανθρώπους που απλώς «κάνουν τη δουλειά τους».
Το ίδιο φαίνεται να αναδεικνύει και η Buller: ο αυταρχισμός δεν γεννιέται από τέρατα, αλλά από χιλιάδες καθημερινές επιλογές.
Οι συνομιλίες που παρουσιάζει η Buller είναι εξαντλητικές, αλλά ταυτόχρονα ενσυναίσθητες. Μας υπενθυμίζουν πως η κατανόηση των εσωτερικών συγκρούσεων των πολιτών δεν σημαίνει αποδοχή του αυταρχισμού — σημαίνει ότι μπορούμε να σχεδιάσουμε εναλλακτικές λύσεις που μιλούν στις ανάγκες τους.
Η Σημασία του Διαλόγου και της Αντίστασης
Το Darkness Over Germany είναι επίκαιρο όχι γιατί προσφέρει λύσεις, αλλά επειδή μας ωθεί να κάνουμε ερωτήσεις: Πώς ερμηνεύουν οι άνθρωποι την κρίση; Ποιες ανάγκες τους αφήνουμε ανικανοποίητες; Και τι είδους πολιτική ελπίδα τους προσφέρουμε;
Η απάντηση στον αυταρχισμό δεν είναι η περιφρόνηση ούτε η δαιμονοποίηση. Είναι η κατανόηση των παραγόντων που οδηγούν σε τέτοιες επιλογές, ώστε να προσφέρουμε καλύτερους δρόμους. Δρόμους που δεν απαιτούν την παραίτηση από τη δημοκρατία για χάρη της σταθερότητας.
Η σύγχρονη δεξιά
Η νέα δεξιά στροφή στον δυτικό κόσμο, πιο συγκεκριμένα τις ΗΠΑ και ορισμένα κράτη της Ευρώπης, με την άνοδο αυταρχικών ή εθνολαϊκιστικών ηγετών, δεν είναι ένα μεμονωμένο ή ανεξήγητο φαινόμενο.
Αντανακλά βαθιές ανησυχίες για την ασφάλεια, την ταυτότητα και την απώλεια ελέγχου σε μια ταχέως μεταβαλλόμενη κοινωνία.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα του σημερινού πολιτικού τοπίου που αντικατοπτρίζει ακριβώς αυτή την «κοινοτοπία» του κακού είναι και η εμφάνιση της εναλλακτικής δεξιάς, η οποία θολώνει τα όρια των παραδοσιακών δομών της ακροδεξιάς, του ναζισμού και το φασισμού και δημιουργεί νέες προκλήσεις για την δημοκρατία.
