Χέλμουτ Μίντεντορφ: «Εδώ και 20 χρόνια η αγορά τέχνης είναι εντελώς φρικαρισμένη»

Εδώ και χρόνια ζει μεταξύ Αθήνας και Βερολίνου. Στη δεκαετία του’ 80, ο Γερμανός Χέλμουτ Μίντεντορφ υπήρξε μέλος του διάσημου καλλιτεχνικού κινήματος των Νέων Αγριων (Neue Wilde). Της ομάδας που ίδρυσε στο Βερολίνο μαζί με τους Ράινερ Φέτινγκ, Σαλομέ και Μπερντ Τσίμερ. Από τότε, η μεγάλων διαστάσεων ζωγραφική του παρουσιάστηκε σε διεθνείς μεγάλες εκθέσεις των οποίων η θεματική αναφερόταν στην τέχνη της δεκαετίας του’ 80, στο Βερολίνο πριν από την Πτώση του Τείχους, στις καλλιτεχνικές συντροφιές, στην έννοια του χρώματος, του άγριου, της περιπλάνησης. Η έκθεση πρώιμων έργων του της περιόδου 1977-1988 μαζί με μια επιλογή από πειραματικά Super 8 φιλμ της ίδιας εποχής, στην γκαλερί Ελένη Κορωναίου, συμπυκνώνουν τη δράση του στη σύγχρονη ζωγραφική. Οι πίνακες με τις ηλεκτρικές κιθάρες, το πορτρέτο του μουσικού πάνω στη σκηνή που σφαδάζει τραγουδώντας, το σχέδιο ενός γορίλλα πίσω από τα κάγκελα του ζωολογικού κήπου, ο βαθύ μπλε ουρανός και το σκοτεινό περίγραμμα των κτιρίων στο φως της νύχτας φέρνουν στα Πετράλωνα του σήμερα το βερολινέζικο Κρόιτζμπεργκ των 80s και την πανκ σκηνή της Νέας Υόρκης. Οι έντονες εμπειρίες του βρίσκουν διέξοδο και μετατρέπονται σε τέχνη καταγράφοντας μία εποχή που πέρασε αφήνοντας αποδεικτικά στοιχεία για νύχτες που διαλύονταν στη μέρα. Με καλλιτέχνες να είναι φίλοι μεταξύ τους και όλοι να κυκλοφορούν στους δρόμους και στα στέκια της πόλης διψασμένοι και πάντα με διάθεση για πάρτι.

«Ηταν η εποχή της μουσικής πανκ. Στις αρχές του 1980 η Νέα Υόρκη είχε περίπου τα ίδια κλαμπ με το Βερολίνο. Το CBGΒ ήταν ένα πολύ διάσημο κλαμπ στη Νέα Υόρκη και βρισκόμασταν συνέχεια εκεί παρακολουθώντας πολλές συναυλίες. Στο Βερολίνο όλοι μας πηγαίναμε στα ίδια μέρη, κλαμπ, μπαρ, ντίσκο, το SO36, το Exil, το Dschungel. Αυτή η μουσική σκηνή ήταν πολύ σημαντική γιατί πολλοί καλλιτέχνες εμπνέονταν πραγματικά από αυτές τις καταστάσεις. Ο Μάρτιν Κιπενμπέργκερ και άλλοι καλλιτέχνες στη Γερμανία εκείνη την εποχή εμπνεύστηκαν από αυτά τα κλαμπ και τους χώρους όπου συνυπήρχαν μουσικές σκηνές και χώροι γκαλερί. Ηταν λοιπόν μια πολύ έντονη περίοδος και για το Βερολίνο. Ηταν μία πόλη πραγματικά εντελώς διαφορετική από τη σημερινή, επειδή είχαμε το Τείχος γύρω μας. Ζούσα μόλις 100 μέτρα από το Τείχος, στον δυτικό τομέα. Στην ανατολική πλευρά πηγαίναμε μερικές φορές. Αλλά μόνο για μισή μέρα, επιστρέφοντας με χαρά πίσω στα μέρη μας. Δεν ήταν ευχάριστο εκείνη την εποχή του Ψυχρού Πολέμου. Πάντως το Βερολίνο ήταν το πιο παράξενο μέρος που γνώρισα εκείνο το διάστημα. Αλλά και το πιο ενδιαφέρον για τον πολιτισμό και τη μουσική. Ηταν φανταστικό μέρος».

Τι φέρατε σε αυτές τις διεθνείς εκθέσεις που συνέβησαν στις πόλεις του κόσμου;

Αυτό που έφερα στις διεθνείς εκθέσεις όπου συμμετείχα ήταν μια νέα γλώσσα στη ζωγραφική. Ξαφνικά υπήρχε μια ομάδα νέων καλλιτεχνών στη Γερμανία. Υπήρχε μια ομάδα νέων ζωγράφων στη Νέα Υόρκη, στη Γαλλία, υπήρχε επίσης η ιταλική πρωτοπορία. Ξαφνικά με τη νέα ζωγραφική αναδύθηκε μια διεθνής κατάσταση. Και στη συνέχεια η ζωγραφική του Βερολίνου ξεχώρισε ως πολύ ιδιαίτερη για τους Αμερικανούς. Στη Νέα Υόρκη, δεν μπορείτε να πιστέψετε πόσο φανταστική ήταν η υποδοχή για εμάς. Καθώς εμπνεύστηκα και από τη μουσική σκηνή της Νέας Υόρκης, είδαν τις ομοιότητες στη ζωγραφική αυτού του είδους. Εξάλλου οι πίνακες ήταν πολύ μεγάλοι και με ένταση στο θέμα τους. Η απήχηση αυτή που συζητάτε σίγουρα είχε σχέση με το χρώμα. Επίσης είχε να κάνει και με τη διασκέδαση. Οι άνθρωποι διασκέδαζαν με αυτά τα μουσικά πράγματα, αυτό είναι σίγουρο. Και αυτά τα πράγματα αναπτύχθηκαν εντός των γκαλερί, που ικανοποιούνταν να έχουν μεγάλους πίνακες ζωγραφικής να πουλήσουν. Ναι, ήταν καταπληκτικό. Να συμπληρώσω επίσης ότι τότε στο Βερολίνο, το 1982, έγινε η μεγάλη και σημαντική έκθεση «Zeitgeist», την οποία επιμελήθηκε ο Χρήστος Ιωακειμίδης μαζί με τον Νόρμαν Ρόζενταλ. Αυτή ήταν η πρώτη φορά που όλο αυτό το διεθνές κίνημα συναντήθηκε με μια παλαιότερη γενιά. Ο Γιόζεφ Μπόις ήταν εκεί, ο Γκέοργκ Μπάζελιτς, ο Σίγκμαρ Πόλκε, όπως και ο Αντι Γουόρχολ. Ο Κουνέλλης ήταν στην έκθεση, αλλά και η δική μου νέα γενιά καλλιτεχνών, με 40 καλλιτέχνες. Φανταστική επισκόπηση. Επίσης οι Ιταλοί, ο Φραντσέσκο Κλεμέντε θυμάμαι. Και ο Σνάμπελ είχε ένα μεγάλο δωμάτιο. Ετσι τα πράγματα εξελίχθηκαν. Ηταν πραγματικά η διεθνής ανακάλυψη της νέας ζωγραφικής. Η προηγούμενη δεκαετία, του ’70, ήταν πολύ ήρεμη, γιατί όταν πήγαινες στη Νέα Υόρκη έβλεπες κυρίως μίνιμαλ καλλιτέχνες και εγκαταστάσεις. Η ζωγραφική ήταν ως επί το πλείστον νεκρή. Κανείς δεν νοιαζόταν πραγματικά. Ακόμα και όταν μας προσκάλεσε ο Γουόρχολ στο Factory το 1981 και τον επισκεφτήκαμε εκείνη την εποχή, δεν τον έπαιρναν πραγματικά στα σοβαρά στην Αμερική επειδή το μόνο που έκανε ήταν αυτά τα κιτς πορτρέτα πλούσιων ανθρώπων.

Τι σας έφερε στην Ελλάδα και από τότε μένετε εδώ;

Ηρθα στην Ελλάδα επειδή η Ελένη (σ.σ.: Κορωναίου) επισκέφθηκε το εργαστήριό μου το 1989 και μου ζήτησε να κάνω μια έκθεση. Μου πήρε λίγο χρόνο να το αποφασίσω γιατί εκείνη την εποχή η Ελλάδα δεν ήταν στον χάρτη μου σημειωμένη για τη σύγχρονη τέχνη. Ναι, ήξερα ασφαλώς τον Γιάννη Κουνέλλη, ήξερα κάποιους καλλιτέχνες, αλλά γενικά δεν υπήρχε καθόλου τέχνη. Ομως το είδα ως μια πολύ ωραία ιδέα να έρθω εδώ. Ηταν πριν από την Πτώση του Τείχους του Βερολίνου. Ημουν στην Αθήνα όταν το Τείχος του Βερολίνου έπεσε. Εκανα την έκθεση και δύο χρόνια αργότερα παντρευτήκαμε. Και έτσι, τα πράγματα εξελίχθηκαν εδώ και τα αγάπησα όπως είναι. Η ελληνική καλλιτεχνική σκηνή άλλαξε εντελώς μέσα σε αυτά τα χρόνια. Ηταν πολύ σημαντικό που ο Δάκης Ιωάννου έδειξε τη συλλογή του. Και όταν έκανε την πρώτη του μεγάλη έκθεση στη Σχολή Καλών Τεχνών εδώ, θυμάμαι ότι ήταν πολύ σημαντικό γεγονός. Και επειδή πολλοί διεθνείς καλλιτέχνες ήρθαν ξαφνικά στην Ελλάδα. Τότε ήρθε και ο Κιπενμπέργκερ και άρχισε να δουλεύει στη Σύρο εκείνη την εποχή, όπου τον επισκεπτόμασταν για να βλέπουμε τις εκθέσεις που ετοίμαζε. Πολλά πράγματα εξελίχθηκαν και η Ελένη είχε επίσης τη χαρά να συνεργαστεί με εξαιρετικά καλούς διεθνείς καλλιτέχνες ήδη από τη δεκαετία του ’80. Μετά, στα τέλη της δεκαετίας του ’80, η διεθνής αγορά τέχνης κατέρρευσε κατά κάποιο τρόπο. Ξαφνικά τα πάντα σταμάτησαν. Καθώς ήμουν πολύ απασχολημένος όλη τη δεκαετία του ’80 συμμετέχοντας σε εκθέσεις και ταξιδεύοντας παντού, δεν ένιωσα τόσο άσχημα που τα πράγματα ηρέμησαν λίγο. Μπορώ να πω ότι η δεκαετία του ’90 πέρασε ως περίοδος ανάκαμψης από τη δεκαετία του ’80.

Πιστεύετε ότι σήμερα υπάρχει κάποια ισορροπία μεταξύ του κόσμου της τέχνης, της αγοράς, των συλλεκτών και των μουσείων;

Ετσι κι αλλιώς, δεν υπήρξε ποτέ ισορροπία μεταξύ τους. Οπότε, εδώ και 20 χρόνια υπάρχει μια εντελώς φρικαρισμένη αγορά τέχνης. Υπάρχουν διεθνείς οίκοι δημοπρασιών που ανέπτυξαν πολύ έξυπνα την αγορά της σύγχρονης τέχνης και η σύγχρονη τέχνη είναι ξαφνικά σε δεινή κατάσταση όσο ίσως ένας πίνακας του 15ου αιώνα. Αυτό άλλαξε την αγορά τέχνης. Αυτό άλλαξε την κατάσταση για τις γκαλερί. Αλλαξε τα πάντα και για τον καλλιτέχνη και έτσι αν ένας νέος καλλιτέχνης δεν έχει την τύχη να βρεθεί – ήδη από τα πρώτα του βήματα – με μια καλή γκαλερί, θα έχει μια πολύ δύσκολη καριέρα. Σίγουρα η αγορά είναι πολύ πιο σημαντική από ό,τι ήταν, ας πούμε, όταν ξεκινούσα τη δεκαετία του ’70 ή του ’80, όταν αρχίσαμε πραγματικά να πουλάμε πολλά έργα. Η αμερικανική αγορά είναι βέβαια κάτι άλλο από την ευρωπαϊκή αγορά.

Παρακολουθείτε νέους έλληνες καλλιτέχνες;

Βλέπω αν υπάρχει κάτι ενδιαφέρον και τους ακολουθώ. Υπάρχει 100 φορές ακόμα καλύτερη τέχνη από ό,τι υπήρχε πριν από 20-30 χρόνια. Εχετε μια ζωντανή κατάσταση. Εχετε πολλούς νέους καλλιτέχνες. Εχετε επίσης εδώ μια φουάρ τέχνης, η οποία ήταν, πρέπει να πω, πριν από 20 χρόνια πολύ καλύτερη από ό,τι σήμερα. Αλλά αυτό λέει περισσότερα για τον τρόπο διαχείρισης και οργάνωσης των πραγμάτων.

Συμφωνείτε λοιπόν με το κλισέ ότι η Αθήνα είναι το νέο Βερολίνο;

Είναι γελοίο να λέγεται αυτό γιατί το Βερολίνο ήταν πολύ ενδιαφέρον πριν από 15 χρόνια για τους καλλιτέχνες, επειδή έβρισκαν ένα φτηνό στούντιο. Υπήρχαν πολλές νέες γκαλερί εκεί, υπήρχε μια ζωντανή καλλιτεχνική σκηνή που ήταν εξαιρετικά ενδιαφέρουσα και όλα ήταν πραγματικά σε κίνηση. Αλλά αυτό έχει ήδη χαθεί. Και το να είναι η Αθήνα το νέο Βερολίνο δεν έχει κανένα νόημα σήμερα.

Τι χρειάζεται η Αθήνα για να εκφράσει κάτι νέο ή σημαντικό για την τέχνη των εικαστικών;

Είχαμε εδώ την Documenta. Χρησιμοποιήθηκε για κάτι αυτό το γεγονός από την πολιτιστική πολιτική; Δεν νομίζω. Εχουμε νέα διευθύντρια στο ΕΜΣΤ. Νομίζω ότι ήταν μια πολύ καλή κίνηση. Ωστόσο ελπίζω η Κατερίνα Γρέγου να διαθέτει πόρους για να παρουσιάσει καλλιτέχνες. Για την ώρα παρακολουθώ τις εκθέσεις του ΕΜΣΤ με μεγάλο ενδιαφέρον. Και χαίρομαι πάντα όταν υπάρχει μια καλή έκθεση για να επισκεφθώ οποιοδήποτε μουσείο.