«Ακούμε την ανάσα της Αίτνας» από το… δωμάτιο πολέμου

Οταν το τηλέφωνο του 50χρονου Τζουζέπε Σαλέρνο, επικεφαλής ηφαιστειολόγου στο Εθνικό Ινστιτούτο Γεωφυσικής και Ηφαιστειολογίας της Κατάνια, χτύπησε στις 3.22 τα ξημερώματα της περασμένης Τετάρτης, ήδη ένας εκκωφαντικός θόρυβος είχε ξυπνήσει τους πάντες. Μερικά μόλις δευτερόλεπτα νωρίτερα τα σεισμικά κύματα έδιναν την αίσθηση ότι θα ξεπηδήσουν από τις οθόνες που δεσπόζουν στο κέντρο ελέγχου του Ινστιτούτου. Η Αίτνα για 14η φορά σε χρονικό διάστημα μικρότερο του ενός μήνα υπενθύμιζε ότι εξακολουθεί να είναι ένα από τα ενεργά ηφαίστεια του πλανήτη. Από τις 16 Φεβρουαρίου, κάθε 48 ώρες, με απόλυτη ακρίβεια, το ηφαίστειο εκτοξεύει πίδακες λάβας που φτάνουν σε ύψος τα δύο χλμ. ενώ το μάγμα και η τέφρα έχουν φτάσει έως την Κατάνια.

«Η πρόσφατη δραστηριότητα συγκαταλέγεται στις φυσιολογικές δραστηριότητες της Αίτνας» λέει ο Σαλέρνο, πρώην διδακτορικός ερευνητής στο Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ στη βρετανική εφημερίδα «Γκάρντιαν». «Αυτό που είναι πραγματικά περίεργο είναι ότι το ηφαίστειο συμπεριφέρεται σαν μηχανή, με ρυθμούς που έχουν σχεδόν μαθηματική ακρίβεια. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο παρακολουθούμε κάθε αναπνοή του, κάθε χτύπο του τους τελευταίους μήνες».

Οι πληροφορίες καταγράφονται από τους 150 σταθμούς παρακολούθησης οι οποίοι βρίσκονται πάνω από τα 1.191 τετραγωνικά χλμ. του ηφαιστείου, συμπεριλαμβανομένων των καμερών με αισθητήρα θερμότητας, των ανιχνευτών εκπομπών αερίων και των σεισμογράφων. Αποστέλλονται σε πραγματικό χρόνο στην αίθουσα ελέγχου και μεταδίδονται σε δεκάδες οθόνες τις οποίες παρακολουθούν νυχθημερόν 100 ιταλοί επιστήμονες.

«Είμαστε θαμμένοι»

Οι πρόσφατες εκρήξεις προκάλεσαν ανησυχία σε όσους ζουν κοντά στο ηφαίστειο, καθώς η τέφρα κάλυψε δρόμους, πλατείες και κτίρια. Τις τελευταίες εβδομάδες μόνο στην πόλη Τζιάρε έχουν πέσει περισσότεροι από 12.000 τόνοι τέφρας. «Είμαστε κυριολεκτικά θαμμένοι, και αν αυτό συνεχιστεί, πολλές πόλεις θα χρεοκοπήσουν στην προσπάθειά τους να απομακρύνουν την τέφρα, διαδικασία που θα μπορούσε να κοστίσει εκατοντάδες χιλιάδες ευρώ» λέει ο Τζουζέπε Σαλέρνο που κάνει λόγο για κατάσταση έκτακτης ανάγκης.

Σύμφωνα με τον ιταλικό νόμο, όταν η τέφρα που συλλέγεται από τους δρόμους και τις πλατείες αναμιγνύεται με άλλες μορφές αστικών απορριμμάτων, θεωρείται ειδικό απόβλητο, γεγονός που έχει ως συνέπεια την αύξηση του κόστους αποκομιδής, η οποία ενδέχεται να φτάσει τα 20 ευρώ ανά κυβικό μέτρο. Οσα προβλήματα κι αν προκαλεί, ωστόσο, η τέφρα αποτελεί, όπως εξηγούν οι επιστήμονες, το κλειδί για να λυθεί το μυστήριο των ασυνήθιστα θεαματικών εκρήξεων του ηφαιστείου.

Πρωτόγονο μάγμα

Σε ένα υπόγειο εργαστήριο του Εθνικού Ινστιτούτου Γεωφυσικής και Ηφαιστειολογίας, προσφάτως η γεωλόγος και ηφαιστειολόγος που μελετά την τέφρα της Αίτνας με μικροσκόπιο τα τελευταία 20 χρόνια, Λουτσία Μιράλια, προέβη σε μια σημαντική ανακάλυψη. «Μελετώντας τη στάχτη των τελευταίων ημερών, παρατηρήσαμε ότι αντικατοπτρίζει αυτό που οι ηφαιστειολόγοι αποκαλούν πρωτόγονο μάγμα, δηλαδή ένα μάγμα που προέρχεται από τα σπλάχνα του βουνού και φέρει μεγαλύτερη ποσότητα αερίων. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο βλέπουμε αυτά τα εντυπωσιακά σιντριβάνια λάβας. Το συγκεκριμένο είδος μάγματος έχει εντοπιστεί και στο παρελθόν, αλλά το μάγμα που γεννά η Αίτνα από τις 16 Φεβρουαρίου είναι το πιο πρωτόγονο που έχω μελετήσει τα τελευταία 20 χρόνια».

Εχει παρατηρηθεί ότι το τελευταίο διάστημα το μάγμα της Αίτνας προέρχεται από μεγάλο βάθος. Και πιο συγκεκριμένα ο νοτιοανατολικός κρατήρας – από τον οποίο εκτοξεύεται η λάβα τις τελευταίες εβδομάδες – μέχρι τώρα λειτουργεί ως βαλβίδα ασφαλείας. Δεν μπορεί όμως κανείς να αποκλείσει και πολύ χειρότερες εναλλακτικές, όπως το γεγονός η «βαλβίδα» να αποδειχτεί αναποτελεσματική και το πρωτόγονο μάγμα να συνεχίσει την πορεία του προς την επιφάνεια προκαλώντας μια πλευρική έκρηξη η οποία θεωρείται εξαιρετικά επικίνδυνη. Μια τέτοια έκρηξη συνέβη τον Μάρτιο του 1981 που προκάλεσε μία από τις μεγαλύτερες ροές λάβας στην ιστορία του ηφαιστείου, η οποία αν και διήρκεσε μόλις λίγες μέρες, ο όγκος της ήταν αρκετός για να θάψει δάση, σπίτια, δρόμους και σιδηροδρομικές γραμμές, ενώ η πλέον καταστροφική έκρηξη του είδους συνέβη το 1669, όταν η λάβα σε συνδυασμό με σεισμικές δονήσεις έγινε αιτία να θαφτούν δεκάδες πόλεις.

«Προς το παρόν, η πρόσφατη δραστηριότητα του ηφαιστείου δεν υποδηλώνει ότι θα υπάρξει μια έκρηξη» λέει ο διευθυντής του Ινστιτούτου στην Κατάνια, Στέφανο Μπράνκα. «Είναι σαφές, ωστόσο, ότι πλευρικές εκρήξεις θα συμβούν κάποια στιγμή στο μέλλον. Πότε; Το πότε μόνο ο Θεός το γνωρίζει».