Σε ένα από τα παλαιότερα ελληνικά κείμενα, γραμμένα με την αλφαβητική γραφή, ένα αντικείμενο καθημερινής χρήσης μιλάει σε πρώτο πρόσωπο: «Είμαι το καλόπιοτο ποτήρι του Νέστορα. Οποιος πιει από αυτό αμέσως θα τον κυριεύσει ο πόθος της καλλιστέφανης Αφροδίτης». Ο Ησίοδος, πάλι, είναι ο πρώτος συγγραφέας της ελληνικής αρχαιότητας που μνημονεύει το όνομά του και αναφέρεται στον εαυτό του σε γ’ πρόσωπο (προοίμιο «Θεογονίας»): «Κάποτε εκείνες δίδαξαν τον Ησίοδο το ωραίο τραγούδι…». Στο «Περί του τα άλογα λόγω χρήσθαι» του Πλούταρχου ο Γρύλος, ένας από τους συντρόφους του Οδυσσέα που μεταμορφώθηκε σε χοίρο, δηλώνει ότι η ζωώδης υπόσταση παρουσιάζει αρκετές πλευρές ανώτερες από τις ανθρώπινες.

Μόνο ως ψήγματα μπορούν να αναφερθούν οι επισημάνσεις αυτές μέσα στην «Ιστορία της αρχαίας ελληνικής λογοτεχνίας» των 816 σελίδων του Franco Montanari (εκδ. University Studio Press, 2017). Πρόκειται μάλιστα για τη δεύτερη αναθεωρημένη έκδοση που παρέδωσε το University Studio Press, την επιμέλεια της οποίας υπογράφει ο Αντώνιος Β. Ρεγκάκος, καθηγητής Αρχαίας Ελληνικής Φιλολογίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, ενώ τη φιλολογική έχει ο συνάδελφός του στο ίδιο τμήμα Αιμίλιος Δ. Μαυρουδής. Λεπτομέρειες όπως οι παραπάνω διανθίζουν τη μεγάλη εικόνα της εξιστόρησης που ξεκινά από τον 8ο αιώνα π.Χ. για να φτάσει ώς τον 6ο αι. μ.Χ. περιλαμβάνοντας δηλαδή και την περίοδο της ύστερης αρχαιότητας που, όπως επισημαίνεται στην έκδοση, «συμβατικά εκτείνεται ώς το 529, όταν ο Ιουστινιανός έκλεισε τις φιλολογικές σχολές στην Αθήνα».

Ο τόμος έχει προφανώς όλα τα εχέγγυα για να αποτελεί τίτλο αναφοράς σε μια βιβλιοθήκη –όχι απαραίτητα του ειδικού ερευνητή ή του πανεπιστημιακού. Το ύφος της εξιστόρησης, στην οποία πλέον περιλαμβάνονται και νεότερες παπυρικές πηγές, αφορά και τον αναγνώστη που θέλει να ακολουθήσει ξανά το ταξίδι από τα ομηρικά έπη ώς τις απαρχές του μυθιστορήματος (κεφ. IX) και την ελληνόγλωσση χριστιανική λογοτεχνία (Αριστείδης, Ιουστίνος, Τατιανός, Αθηναγόρας, Θεόφιλος Αντιοχείας, Μελίτων Σάρδεων, Διασυρμός Ερμίου κ.ά.).

ΝΕΑ ΕΥΡΗΜΑΤΑ. Η «Ιστορία» του Μοντανάρι πρωτοκυκλοφόρησε το 1998 και μεταφράστηκε στα ελληνικά το 2008 με τη συνεπιμέλεια των Α. Ρεγκάκου και Δανιήλ Ιακώβ. Οπως αναφέρει ο πρώτος στο εισαγωγικό σημείωμα, «η πρόοδος της επιστήμης αλλά και τα νέα παπυρικά ευρήματα εμπλούτισαν τις γνώσεις μας ή τροποποίησαν τις απόψεις μας σε κρίσιμους τομείς της αρχαίας ελληνικής λογοτεχνίας (ενδεικτικά αναφέρω την αρχαϊκή επική και λυρική ποίηση)…». Ο δε ιταλός συγγραφέας, καθηγητής της Αρχαίας Ελληνικής Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο της Γένοβας, που έχει επιμεληθεί επίσης το «Σύγχρονο Λεξικό της αρχαίας ελληνικής γλώσσας» (Δημ. Παπαδήμα, 2013), σημειώνει στον πρόλογο της δεύτερης ιταλικής έκδοσης της «Ιστορίας»: «Τα κείμενα αυτά πρέπει ασφαλώς να αναθεωρούνται τόσο από πλευράς περιεχομένου (δηλαδή με βάση την πρόοδο της έρευνας) όσο και με βάση τη μορφή και την παρουσίαση».

Τελευταία Νέα