Το μεγαλύτερο κομμάτι από την ιστορία της Ευρώπης χαρακτηρίζεται από συγκρούσεις. Ο αμερικανός ιστορικός Ρόμπερτ Κέιγκαν έγραψε το 2003 ότι «οι Αμερικανοί είναι από τον Αρη και οι Ευρωπαίοι από την Αφροδίτη», όμως η Ευρώπη ήταν επί αιώνες πατρίδα του ρωμαίου θεού του πολέμου, όχι της θεάς του έρωτα.
Η Αφροδίτη βρήκε σπίτι στην Ευρώπη μόνο μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, όταν προέκυψαν πολλοί παγκόσμιοι θεσμοί διακυβέρνησης, όπως ο ΟΗΕ, η Παγκόσμια Τράπεζα και το νομισματικό σύστημα Bretton Woods. Στη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, οι ευρωπαϊκές χώρες σχεδόν έχασαν την εθνική τους κυριαρχία από τις δύο παγκόσμιες υπερδυνάμεις, τις ΗΠΑ και την ΕΣΣΔ. Κατόπιν κατέρρευσε και αυτό το σύστημα και προέκυψε η Ευρωπαϊκή Ενωση με την υπόσχεση αιώνιας ειρήνης μεταξύ των κρατών-μελών της ΕΕ και μεταξύ της Ευρώπης και του υπόλοιπου κόσμου. Η κατάρρευση του κομμουνισμού στην Ευρώπη, μετά τη διάλυση της ΕΣΣΔ το 1991, περιγράφηκε ως «το τέλος της Ιστορίας» –ο θρίαμβος του καπιταλισμού.
Λίγες δεκαετίες αργότερα, το 2016, όλα αυτά ακούγονται αφελή. Αντί για βιώσιμη ειρήνη και «ακόμα πιο στενή ένωση» οι Ευρωπαίοι βιώνουν επεισόδια αταξίας και βίας σχεδόν σε καθημερινή βάση –η απόφαση για το Brexit, οι τρομοκρατικές επιθέσεις σε Παρίσι, Νίκαια, Νορμανδία και αλλού, η επιθετικότητα της Ρωσίας και το αποτυχημένο πραξικόπημα στην Τουρκία που ακολουθείται από αυταρχικά μέτρα καταστολής από τον πρόεδρο Ερντογάν, αυξάνοντας τις αμφιβολίες για το εάν η Τουρκία μπορεί να γίνει εταίρος της Δύσης.
Κυρίως, όμως, βασικό ζήτημα είναι η προσφυγική κρίση στην Ευρώπη. Αποτέλεσμα εμφύλιων πολέμων και στρατιωτικών δικτατοριών στη γειτονιά της Ευρώπης που συνεχίζουν να απειλούν την ήπειρο και κάνουν τους Ευρωπαίους να σκέφτονται ότι τα χρόνια της ειρήνης τελείωσαν. Μάλιστα, αντί να ενωθούν για να ελέγξουν την κατάσταση, πολλοί Ευρωπαίοι αφήνουν τους λαϊκιστές να αφυπνίσουν τον εθνικισμό και τον απομονωτισμό.
Αυτό όμως είναι μοιραίο. Στον 21ο αιώνα, η απομάκρυνση από τη συνεργασία και την ενσωμάτωση είναι σαν να θάβει κάποιος το κεφάλι του στην άμμο και να ελπίζει ότι οι κίνδυνοι θα περάσουν. Και, εν τω μεταξύ, η αναζωπύρωση της ξενοφοβίας και του ρατσισμού διαλύει τον κοινωνικό ιστό που χρειάζεται η Ευρώπη ώστε να εμποδίσει τις απειλές στην ειρήνη και την τάξη.
Κοιτώντας πίσω, βλέπουμε ότι η περίοδος 1989-1991 ήταν η αρχή της ιστορικής μετάβασης από τον διπολικό μεταπολεμικό κόσμο προς τον παγκοσμιοποιημένο, ένα οικείο μέρος που κανείς δεν έχει πλήρως κατανοήσει.
Ενα είναι ξεκάθαρο: Η πολιτική και οικονομική ισχύς μεταφέρεται από τον Ατλαντικό στον Ειρηνικό και απομακρύνεται από την Ευρώπη. Τα ερωτήματα πολλά: Ποιες δυνάμεις θα διαμορφώσουν τη μελλοντική παγκόσμια τάξη; Θα είναι μια ειρηνική μετάβαση από την οποία η Δύση θα επιζήσει αλώβητη; Τι είδους νέοι θεσμοί παγκόσμιας διακυβέρνησης θα προκύψουν; Τι θα γίνει η παλιά Ευρώπη στην εποχή του Ειρηνικού;
Αυτή ίσως είναι η τελευταία ευκαιρία της Ευρώπης προκειμένου να ολοκληρώσει το σχέδιο της ενοποίησης. Το ιστορικό παράθυρο ευκαιρίας που άνοιξε την περίοδο του δυτικού φιλελεύθερου διεθνισμού κλείνει γρήγορα. Εάν η Ευρώπη χάσει την ευκαιρία, δεν είναι υπερβολικό να πούμε ότι θα υπάρξει καταστροφή. Οι ευρωπαίοι πολιτικοί σήμερα προσφέρουν στους ψηφοφόρους την επιλογή μεταξύ μετριοπαθούς πραγματισμού και θορυβώδους εθνικισμού. Ομως η Ευρώπη χρειάζεται έναν τρίτο δρόμο: πολιτική ηγεσία που να μπορεί να σκέφτεται δημιουργικά και να δρα τολμηρά μακροπρόθεσμα.
Ο Γιόσκα Φίσερ, ιδρυτικό στέλεχος των Πρασίνων, ήταν υπουργός Εξωτερικών της Γερμανίας και αντικαγκελάριος από το 1998 έως το 2005.
Αναζήτηση
