Η γοητεία της ελαφρότητας

Είναι η πρώτη φορά που ο Γιάννης Ξανθούλης παίρνει βραβείο σε 35 χρόνια συγγραφικής καριέρας! Οι κριτικοί, είτε στις εφημερίδες είτε σε επιτροπές βραβείων, πάντα τον ελάμβαναν υπόψη τους, το λογοτεχνικό σινάφι επίσης τον εκτιμάει και τον σέβεται, ωστόσο ποτέ δεν έπαυε να πλανιέται κάποια σκιά για την περίπτωσή του, ότι η λογοτεχνία του δεν ήταν αρκετά «βαριά» για βραβεύσεις, ενώ αντίθετα βάραινε αρνητικά η μακρά και επιτυχημένη του θητεία στην επιθεώρηση.

Από αυτή την άποψη, δεν άλλαξε κάτι. Γιατί και το βραβείο που πήρε τώρα του το έδωσαν οι αναγνώστες και όχι οι κριτικοί. Ενα τέτοιο βραβείο θα το είχε πάρει σίγουρα από χρόνια, αν υπήρχε, καθώς είναι από τους πλέον δημοφιλείς συγγραφείς της μεταπολιτευτικής περιόδου. Το κοινό του ευρύ και πολυσυλλεκτικό, γυναίκες και άντρες, άνθρωποι που διαβάζουν και άνθρωποι που δεν διαβάζουν ιδιαίτερα, έβρισκαν και βρίσκουν στα κείμενά του έναν πλούσιο συναισθηματικό κόσμο, μια διεισδυτικότητα και μια πρωτοτυπία στον τρόπο που βλέπει την καθημερινότητα, έναν τρόπο έκφρασης πολύ δικό του, ακατάταχτο, επίσης χιούμορ και ελαφρότητα δίπλα στη σοβαρότητα ή το δράμα.

Για ένα διάστημα τα βραβεία αναγνωστών είχαν και αυτά επικριθεί από μερίδα της κριτικής, ιδίως όταν τα είχε θεσπίσει το Εθνικό Κέντρο Βιβλίου. Τώρα που ΕΚΕΒΙ δεν υπάρχει πια και τη σκυτάλη του βραβείου έχει πάρει ο ιδιωτικός τομέας που κάλυψε το κενό, υπάρχουν λιγότεροι λόγοι επικριτικών τοποθετήσεων. Επίσης ο τρόπος με τον οποίο οργανώνουν τον διαγωνισμό τα καταστήματα Public, από τότε που πήραν αυτή την πρωτοβουλία, εδώ και τρία χρόνια, είναι τέτοιος που δεν αναδεικνύει σώνει και καλά το βιβλίο που είναι πρώτο σε πωλήσεις. Την πρώτη χρονιά το βραβείο της κατηγορίας μυθιστορήματος το πήρε η Αλκη Ζέη, τη δεύτερη ο Χρήστος Χωμενίδης και τώρα το πήρε ο Γιάννης Ξανθούλης για το μυθιστόρημά του «Την Κυριακή έχουμε γάμο», το οποίο μάλιστα αποτελεί και ένα σημείο καμπής στην πορεία του ως συγγραφέα.

Τα συζητήσαμε όλα αυτά μαζί του και καταγράφουμε εδώ την ενδιαφέρουσα άποψή του που δόθηκε σε ήπιους τόνους, χωρίς διάθεση αντιπαράθεσης. «Τόσο πολιτικά όσο και συγγραφικά δεν ανήκω κάπου» λέει στο «Βιβλιοδρόμιο». «Δεν είναι φτιαχτό αυτό που λέω, δεν είμαι ούτε αριστερός ούτε δεξιός ούτε κεντρώος ούτε τίποτα. Είμαι ό,τι εκφράζω είτε δημοσιογραφικά μέσα από τα χρονογραφήματά μου είτε συγγραφικά μέσα από τα βιβλία μου. Η ουδετερότητα, βέβαια, δεν βοηθάει. Με έχουν πει, με υποτιμητική διάθεση, επιθεωρησιογράφο. Ωστόσο, θα πρέπει να θυμηθούμε τον Φελίνι που λάτρευε το τσίρκο και την Ειρήνη Παπά που έχει πει ότι οι καλύτεροι ηθοποιοί μας είναι της επιθεώρησης, ο Ορέστης Μακρής και ο Βασίλης Αυλωνίτης. Είναι η γοητεία της ευτέλειας. Ηθελα το παρασκήνιο. Με απασχόλησε η ελαφρότητα και αυτό μου το χρεώνουν. Επίσης όλοι μισούμε τη σοβαροφάνεια και συζητάμε γι’ αυτήν, αλλά όλοι πέφτουμε στην παγίδα της. Είναι το όγδοο αμάρτημα η σοβαροφάνεια. Κάποιοι μάλιστα που την καλλιεργούν συστηματικά δεν καταλαβαίνουν πόσο φαίνονται εκτός θέματος σε μια τέτοια ανακατωμένη εποχή. Δεν είναι τυχαίο που η παραλογοτεχνία έγινε λογοτεχνία, σήμερα λ.χ. εκτιμάμε πολύ τον Γιάννη Μαρή και ότι το αστυνομικό μυθιστόρημα ζει τη χρυσή εποχή του, καθώς ο κόσμος προσπαθεί μέσα από αυτό να υπερασπιστεί την ηθική του καλού».

Ο Γιάννης Ξανθούλης, πρέπει βέβαια να πούμε, απέχει πολύ από την εικόνα του συγγραφέα που είναι απομονωμένος από τον κόσμο ή ζει και αναπνέει αποκλειστικά για το επόμενο χειρόγραφο, αδιαφορώντας και για το τι γίνεται γύρω του αλλά και για τις άλλες τέχνες. Παρακολουθεί τα πάντα. Είναι πρώτα απ’ όλα ένας παθιασμένος αναγνώστης. Εχει ήδη προλάβει να διαβάσει τέσσερα-πέντε από τα νέα ελληνικά μυθιστορήματα που κυκλοφόρησαν το τελευταίο δίμηνο (λέει λ.χ. πόσο πολύ του άρεσε το νέο βιβλίο του Γιώργου Σκαμπαρδώνη, περισσότερο από άλλα παλιότερά του μυθιστορήματα), ενώ διαβάζει με το ίδιο πάθος και ξένη λογοτεχνία. Οσο όμως είναι άνθρωπος της λογοτεχνίας άλλο τόσο είναι άνθρωπος του θεάτρου. Ενώ είναι γνώστης και του κόσμου των ελλήνων εικαστικών. Αλλωστε σχεδιάζει κιόλας. Ισως κάτι που εκφράζει σχετικά ικανοποιητικά την ψυχοσύνθεσή του (αν και όχι ολοκληρωμένα, οπωσδήποτε) είναι ένας από τους πίνακες που έχει στο σαλόνι του σπιτιού του. Ενδεχομένως αυτός που χτυπάει περισσότερο στο μάτι: ένα πορτρέτο της Αλίκης Γεωργούλη που έχει φιλοτεχνήσει ο ζωγράφος Δήμος Σκουλάκης.

Το επιβεβαιώνει αμέσως: «Με ενδιέφερε πάντα η μαγεία του θεάτρου» μας λέει. «Είτε αυτό λεγόταν Υπόγειο του Κουν είτε Ακροπόλ είτε Θέατρο Βέμπο».

Πιστεύει όμως ότι υπάρχει ένα σημείο στο οποίο η λογοτεχνία υπερέχει: στη χρήση του χιούμορ. Το εξηγεί: «Η εποχή μας δεν έχει πολύ χιούμορ. Το χιούμορ σκαλώνει κάπου. Παλιά το υπονοούμενο δούλευε καλύτερα. Αρκούσε ένα κλείσιμο του ματιού ή ένα βήξιμο σε ένα έργο που παιζόταν επί δικτατορίας, λ.χ., για να πάρει ο κόσμος αμέσως το μήνυμα και να γελάσει ή να αισθανθεί τι θέλεις να πεις. Σήμερα όλα λέγονται ωμά. Ολα φωτίζονται με τόσο σκληρό φωτισμό που παύουν να έχουν ενδιαφέρον. Ισως το βιβλίο είναι ο τελευταίος θύλακος της εσωτερικότητας και του υπονοούμενου. Μόνο το βιβλίο υπερασπίζεται τη μυστικότητα ή και το χιούμορ.