Θολό το τοπίο για τις Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις

Εδώ και δέκα χρόνια ο Αλέξανδρος Αφουξενίδης, κοινωνιολόγος στο Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών, προσπαθεί να καταγράψει τις ενεργές ελληνικές μη κυβερνητικές οργανώσεις. Το έργο του δεν είναι εύκολο. Εχει ψάξει σε πρωτοδικεία, έχει τσεκάρει τηλέφωνα, διευθύνσεις και ιστοσελίδες αλλά και δράσεις τους. Παρά τις λίστες που κυκλοφορούν κατά καιρούς και εκτιμούν τον αριθμό τους σε χιλιάδες, ο ίδιος έχει μετρήσει 204 ενεργές οργανώσεις σε όλη τη χώρα, με οκτώ στις δέκα να έχουν βάση τους την Αττική.

Οι πρόσφατες αποκαλύψεις για τη δράση του Διεθνούς Κέντρου Αποναρκοθέτησης ανέδειξαν ξανά το θολό τοπίο που επικρατεί εδώ και δύο δεκαετίες γύρω από τις ελληνικές ΜΚΟ. Η πρώτη επίσημη καταγραφή τους άρχισε το 1999 από την Επιτροπή για τις ΜΚΟ με επικεφαλής τον δημοσιογράφο Νικήτα Λιοναράκη και τις υπολόγισε σε πάνω από 30.000. Οπως λένε όμως στελέχη και ερευνητές των ΜΚΟ, αυτός ο αριθμός ήταν πλασματικός. Στη σχετική λίστα είχε περιληφθεί οποιοσδήποτε φορέας δεν είχε σχέση με τα κόμματα και τον συνδικαλισμό. Ακόμα και ινστιτούτα πανεπιστημίων, φορείς του ευρύτερου δημόσιου τομέα και φιλανθρωπικά σωματεία περιλαμβάνονται σε αυτήν την καταμέτρηση. Δεν επρόκειτο για λίστα χρηματοδότησης αλλά συνολικής καταγραφής. Εκεί βασίστηκαν αργότερα και τα μητρώα που υπάρχουν σε διάφορα υπουργεία. «Δεν υπήρχε σε αυτήν τη λίστα μια λογική ταξινόμησης και αντίληψης του χώρου» λέει ο κ. Αφουξενίδης.

Ο ίδιος υπολογίζει σήμερα τον αριθμό των ενεργών ΜΚΟ σε 204, από τις οποίες το 20% ασχολείται με περιβαλλοντικά ζητήματα και το 17% με θέματα υγείας. Οι 26 αποτελούν παραρτήματα διεθνών οργανώσεων. Στον χώρο που αποκαλεί «τρίτο τομέα» τοποθετεί 5.300 φορείς που δεν είναι θεσμικά αναγνωρισμένοι ως ΜΚΟ, αλλά εντάσσονται στην ευρύτερη κοινωνία των πολιτών, όπως για παράδειγμα το Κίνημα Δεν Πληρώνω.

Τάξη στον ασαφή χώρο των ΜΚΟ υποτίθεται ότι θα έβαζε το Εργο Πολιτών, κρατικός οργανισμός που λανθασμένα παρουσιάστηκε από τον Τύπο ως ΜΚΟ και συστάθηκε το 2005 με πρωτοβουλία του τότε πρωθυπουργού Κώστα Καραμανλή. Αποστολή του ήταν η δημιουργία μητρώου των ΜΚΟ. Μέσα σε έξι χρόνια έλαβε κρατική χρηματοδότηση 7,5 εκατ. ευρώ, αλλά η λίστα που έφτιαξε δεν διέφερε από εκείνες που ήδη κυκλοφορούσαν.

ΔΥΣΠΙΣΤΙΑ. Ο Σπύρος Ψύχας, ένας από τους πιο παλαιούς εθελοντές από το 1979 και σήμερα εργαζόμενος σε ΜΚΟ, έχει παρακολουθήσει εκ των έσω την εξέλιξη των οργανώσεων στη χώρα μας. Οπως λέει, οι πρώτες εμφανίστηκαν τη δεκαετία του ’80 και δραστηριοποιούνταν σε περιβαλλοντικά θέματα. Τη δεκαετία του ’90 αυξάνεται ο αριθμός τους και στρέφονται κυρίως σε κοινωνικά ζητήματα, ενώ υπάρχει και αυξημένο ενδιαφέρον προσφοράς. «Από το 2003 και μετά αρχίζει μια περίοδος κακοποίησης των εθελοντών αλλά και των ΜΚΟ» λέει. «Ορισμένες ΜΚΟ χρησιμοποιούν εθελοντές και σε οργανικές θέσεις απασχόλησης και σταδιακά στη συνείδηση του κόσμου περνούν ως φορείς εκμετάλλευσης. Με τον καιρό καταλήγουν συνώνυμο της αδιαφάνειας και των ύποπτων συναλλαγών και αυτό ζημιώνει όσες πραγματοποιούν κοινωνικό έργο, δημοσιεύουν ισολογισμούς και χρησιμοποιούν ορκωτούς ελεγκτές για τα οικονομικά τους».

Ενδεικτικό της σύγχυσης και των γενικεύσεων γύρω από το έργο των ΜΚΟ είναι ένα περιστατικό του 2011. Τότε ο προϊστάμενος της Εισαγγελίας Εφετών Αθηνών Ιωάννης Σακελάκος είχε ζητήσει τη διενέργεια προκαταρκτικής εξέτασης για 528 ΜΚΟ. Αυτές είχαν συσταθεί από το 1997 και είχαν καταγραφεί από το υπουργείο Εξωτερικών. Σκοπός της έρευνας ήταν να διαπιστωθεί ποια χρηματικά ποσά είχαν λάβει από το ελληνικό Δημόσιο και την Ευρωπαϊκή Ενωση και αν αυτά χρησιμοποιήθηκαν για τους σκοπούς που διατέθηκαν. Με επιστολή του τότε προς την ΥΔΑΣ ο δημοτικός σύμβουλος Νίκαιας – Ρέντη Κώστας Παπαδόπουλος ζητούσε να ενημερωθεί για μία από αυτές τις ΜΚΟ.

Ο δήμος επρόκειτο να υπογράψει μαζί της μνημόνιο συνεργασίας για ένα πρόγραμμα κοινωφελούς εργασίας και ο κ. Παπαδόπουλος ήθελε να μάθει αν υπήρχαν εκθέσεις αξιολόγησης της ΜΚΟ. Τελικά η συμφωνία υπογράφτηκε και το πρόγραμμα απασχόλησης 200 ανέργων για δύο πεντάμηνα τηρήθηκε από τη ΜΚΟ. Οπως λέει όμως ο κ. Παπαδόπουλος στα «ΝΕΑ», μέχρι σήμερα δεν έχει λάβει απάντηση από την αρμόδια διεύθυνση του υπουργείου Εξωτερικών για την αξιολόγηση της ΜΚΟ.

Χωρίς διευθύνσεις ή τηλέφωνα

Κατά την αναζήτησή του ο ερευνητής του ΕΚΚΕ Αλέξανδρος Αφουξενίδης εντόπισε οργανώσεις – σφραγίδες που δεν είχαν καν διευθύνσεις ή τηλέφωνα. «Εψαξα αν έχουν δηλωθεί σε πρωτοδικεία και εάν έχουν διοικητικά συμβούλια, όχι αν αποτελούνται μόνο από ένα άτομο. Για να θεωρούνται ενεργές πρέπει να εμφανίζουν έστω και μία δράση τούς τελευταίους 12 – 24 μήνες» λέει. Ο κ. Αφουξενίδης συμμετέχει σήμερα και στο πρόγραμμα Θαλής μαζί με άλλους ερευνητές από πανεπιστήμια όλης της χώρας. Στόχος του προγράμματος είναι η καταγραφή και αξιολόγηση των ΜΚΟ, η οποία αναμένεται να ολοκληρωθεί το 2015.