Εάν ζούσε σήμερα ο γερμανός οραματιστής…

Στις 18 Δεκεμβρίου 1913 γεννήθηκε ο Βίλι Μπραντ. Αν κανείς τον χαρακτηρίσει απλά ως μια μεγάλη προσωπικότητα του πολιτικού ρεαλισμού μάλλον θα τον έχει αδικήσει. Ο Μπραντ δεν ήταν μόνο ρεαλιστής, ήταν ένας οραματιστής του ρεαλισμού. Ενας ηγέτης που άλλαξε τα ευρωπαϊκά πράγματα μέσω της προσέγγισης λαών και κρατών. Οραματίστηκε μια ενιαία Ευρώπη και με τον ρεαλισμό του πραγματοποίησε το όραμά του. Η επιμονή του στην Οστπολιτίκ δεν έγινε εις βάρος των λαών της Ανατολικής Ευρώπης που ζητούσαν δημοκρατικές ελευθερίες, αλλά ακολούθησε παράλληλους με αυτό το αίτημα δρόμους. Ο Μπραντ ήθελε μια ειρηνική και δημοκρατική Ευρώπη. Τα πέτυχε και τα δύο, όσο και αν στις αρχές της δεκαετίας του ’70 κάτι τέτοιο φάνταζε απίθανο.

Στην Ελλάδα, στις δεκαετίες του ’70 και του ’80, ο Βίλι Μπραντ και ο Ενρίκο Μπερλινγκουέρ ήταν δύο σημεία αναφοράς για ένα τμήμα ελλήνων αριστερών, που μετά την πτώση της δικτατορίας, τον Ιούλιο του ’74, δεν τους συγκινούσε ούτε ο υπαρκτός σοσιαλισμός αλλά ούτε οι αντιευρωπαϊκές τριτοκοσμικές αναφορές –της μόδας και τα δύο στην ελληνική Αριστερά της εποχής. Η ημέρα του θανάτου τού Μπερλινγκουέρ, το 1984, σήμανε μια εποχή αναστολής των διαδικασιών για ένταξη του Ευρωκομουνισμού στη Σοσιαλδημοκρατία, κάτι πολύ επώδυνο, αλλά νομίζω ότι ακόμη πιο οδυνηρές ήταν οι συνέπειες από τον θάνατο του Βίλι Μπραντ, το 1992. Αν ζούσε ο Βίλι Μπραντ ίσως η γερμανική Σοσιαλδημοκρατία να μην είχε κάνει τα λάθος βήματα προς τον μπλερικό τρίτο δρόμο. Αλλά η Ιστορία, και όχι τα εάν, έγραψε αλλιώς.

Ο Χέρμπερτ Καρλ Φραμ, αυτό ήταν το πραγματικό όνομα του Βίλι Μπραντ, γεννήθηκε σε μια φτωχή εργατική οικογένεια. Αρχικά ακολούθησε τη ριζοσπαστική και όχι τη σοσιαλδημοκρατική ή την κομμουνιστική Αριστερά. Το 1933, μετά την άνοδο των Ναζί στην εξουσία, εγκαταλείπει τη Γερμανία και καταφεύγει στη Νορβηγία. Στο Βερολίνο επέστρεψε το 1946 και από το 1948 έγινε μέλος του Γερμανικού Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος (SPD). Το 1957 γίνεται δήμαρχος στο Βερολίνο. Με αυτή του την ιδιότητα τον υποδέχθηκε το 1961 ο Κένεντι στις ΗΠΑ. Παρότι η πρόσκληση ήταν μια κίνηση του Κένεντι για να ενισχύσει την υποψηφιότητα του Μπραντ για τη γερμανική καγκελαρία, ο Μπραντ δεν δίστασε να υποβάλει σε κριτική την αδυναμία των ΗΠΑ, της Γαλλίας και της Βρετανίας να αποτρέψουν την ανέγερση του επαίσχυντου Τείχους του Βερολίνου. Από τότε φάνηκε ότι ο μετέπειτα καγκελάριος της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γερμανίας δεν υπολόγιζε κανένα προσωπικό πολιτικό κόστος στην προσπάθεια να προωθήσει τα «πιστεύω» του.

Για πολιτικούς σαν τον Βίλι Μπραντ, που το 1971 του απονεμήθηκε και το Νομπέλ Ειρήνης για την πολιτική προσέγγισης με την Ανατολική Γερμανία, τη Σοβιετική Ενωση και την Πολωνία, οι λέξεις πολιτικό κόστος ήταν άγνωστες. Και τίποτα να μη είχε κάνει, μόνο για το ότι δίδαξε πως πάνω από τις προσωπικές διαδρομές υπάρχουν οι ιδέες, τα «πιστεύω» και οι αρχές ενός πολιτικού θα άξιζε να μνημονεύεται ως ένας τεράστιος σοσιαλδημοκράτης ηγέτης, ως μία από τις πιο σημαντικές πολιτικές φιγούρες. Από αυτούς που ο μπλερικός τρίτος δρόμος δεν φαντάστηκε ότι υπάρχουν.

Πάντως η πιο μεγαλειώδης στιγμή του Βίλι Μπραντ ήταν το ταξίδι-προσκύνημα που πραγματοποίησε στη Βαρσοβία στις 7 Δεκεμβρίου 1970 ως καγκελάριος της Δυτικής Γερμανίας. Εκεί γονάτισε σιωπηλά στο μνημείο του γκέτο της Βαρσοβίας, το οποίο είχε κτισθεί προς τιμήν της εξέγερσης των Πολωνοεβραίων (1943). Αυτή ήταν η πρώτη εξέγερση στη Βαρσοβία. Ακολούθησε το ’45 η εξέγερση όλου του πληθυσμού της Βαρσοβίας. Εξέγερση την οποία τα σοβιετικά στρατεύματα, που ήταν έξω από την πόλη, παρακολουθούσαν μέχρι να παταχθεί από τους ναζιστές.

Η ημέρα της γονυκλισίας του Μπραντ χαρακτηρίστηκε ως η ημέρα της «σιωπηλής απολογίας». Σωστό, αλλά δεν φθάνει. Αυτή την ημέρα τέθηκε ο πραγματικός θεμέλιος λίθος για την ενωμένη Ευρώπη. Αυτήν ακριβώς την ημέρα νικήθηκαν το μίσος και η πόλωση. Δεν ήταν μόνο μία ημέρα που ο θύτης ζητούσε συγγνώμη από τα θύματα, αλλά μία ημέρα που αναγνωρίστηκε ότι ο ναζισμός, αν και γεννήθηκε στη Γερμανία, ήταν γέννημα θρέμμα του αποκρουστικού μίσους για τον άλλο και όχι του γερμανικού έθνους. Οι Γερμανοί υπό την ηγεσία του Βίλι Μπραντ απέδειξαν ότι μπορούν να αναγνωρίζουν τα λάθη τους.

Αυτή η γονυκλισία προκάλεσε βαθιά συγκίνηση στην Πολωνία, αλλά και στην υπόλοιπη Ευρώπη. Δεν ήταν όμως μόνο μια χειρονομία μετάνοιας και συγγνώμης. Αν και εκείνη την ημέρα ο Μπραντ δεν είπε τίποτα, αργότερα επιχειρηματολόγησε γι’ αυτήν του την ενέργεια: «Εχοντας πίσω μου την άβυσσο της γερμανικής Ιστορίας και κουβαλώντας το βάρος από τα εκατομμύρια που δολοφονήθηκαν, έκανα ό,τι οφείλουν να κάνουν οι άνθρωποι όταν τα λόγια τους αποτυγχάνουν».

Κανένας λαός δεν είναι από τη φύση του λαός δολοφόνων, ούτε λαός αγγέλων. Κάθε πράξη οποιουδήποτε λαού πρέπει να ερμηνεύεται στις ιστορικές της διαστάσεις. Το ίδιο ισχύει και για τον γερμανικό λαό. Ο Βίλι Μπραντ εκείνη την ημέρα καταλόγισε ευθύνες στον φασισμό και όχι στον γερμανικό λαό, αλλά ταυτόχρονα δεν έσβησε και τις ενοχές του, δεν ανακήρυξε την απόλυτη αθωότητά του. Μια τέτοια στάση συμβάλλει σε μια συλλογική ηθικοπολιτική συνεννόηση απαλλαγμένη από τον ηθικισμό και τον εθνικισμό.

Στην εποχή που κινδυνεύει το οικοδόμημα της ενωμένης Ευρώπης, θεμέλιος λίθος του οποίου ήταν το κράτος πρόνοιας, την εποχή που οι ηγέτες της Ευρωπαϊκής Ενωσης κοιτούν πρώτα το εθνικό τους συμφέρον, χρειάζεται να μιλήσουμε για αυτούς τους ηγέτες της Σοσιαλδημοκρατίας όπως ο Μπρούνο Κράισκι και ο Ούλοφ Πάλμε, αλλά και του Ευρωκομουνισμού, όπως ο Μπερλινγκουέρ. Μη θεωρηθεί υπερβολή, αλλά στην Ελλάδα ο Λεωνίδας Κύρκος και ο Μιχάλης Παπαγιαννάκης ήταν από την ίδια πάστα. Ολοι αυτοί οι πολιτικοί θεωρούσαν ότι τα όποια εθνικά συμφέροντα εξυπηρετούνται καλύτερα στο ευρωπαϊκό πλαίσιο ως ευρωπαϊκά συμφέροντα.

Η πολιτική ζωή του Βίλι Μπραντ ταυτίζεται με το όραμα της ενιαίας Ευρώπης των ίσων ευκαιριών και της κοινωνικής ισότητας. Σήμερα το σωστό ερώτημα δεν είναι αν έχει μέλλον η Σοσιαλδημοκρατία, αλλά αν έχει μέλλον η Ευρώπη χωρίς τη Σοσιαλδημοκρατία, όπως αυτή ήταν επί των ημερών του Βίλι Μπραντ. Προσωπικά θεωρώ ότι δεν θα υπήρχε ενιαία Ευρώπη χωρίς Σοσιαλδημοκρατία. Αλλά και σήμερα δεν έχει μέλλον το ευρωπαϊκό ιδεώδες χωρίς μια ισχυρή Σοσιαλδημοκρατία, όχι όμως όπως αυτή αποτυπώθηκε στην Προγραμματική Συμφωνία μεταξύ γερμανών Σοσιαλδημοκρατών και Χριστιανοδημοκρατών. Το μέλλον της Ευρώπης εξαρτάται από το μέλλον της Σοσιαλδημοκρατίας, αλλά και η Σοσιαλδημοκρατία έξω από την ενιαία Ευρώπη θα είναι σαν ψάρι έξω από το νερό.

Στο μυθιστόρημά του «Ο Μπουτ το ψάρι» ο γερμανός συγγραφέας Γκίντερ Γκρας μας μιλάει για τον Μπουτ, ένα σύμβολο αρσενικής κυριαρχίας, το οποίο προσπαθεί να χειραγωγήσει τους ανθρώπους από την Λίθινη Εποχή μέχρι και τα μέσα της δεκαετίας του ’70. Ο σημερινός Μπουτ είναι οι επιμέρους εθνολαϊκισμοί και η ξενοφοβία, οι διάφορες «Bild» και τα ελληνικά παρακάναλα. Ποιοι όμως, και πού, είναι οι Βίλι Μπραντ;