Στον φούρνο του ψήθηκαν τα πλακάκια που έντυσαν τις πισίνες δύο διοργανώσεων των Ολυμπιακών Αγώνων, της Αθήνας το 2004 και του Πεκίνου μία τετραετία αργότερα. Μόλις πριν από λίγα χρόνια, οι τεχνίτες στο εργοστάσιο Οξύμαχον στη Βιομηχανική Περιοχή της Κομοτηνής ήταν περήφανοι γιατί παρήγαν πρώτης ποιότητας κεραμικά, που εξάγονταν σε ολόκληρο τον κόσμο.

Και μετά ήλθε η κρίση. Το 2009 οι μηχανές του εργοστασίου έσβησαν για συντήρηση και έκτοτε δεν λειτούργησαν. Οι τελευταίες παραγγελίες πλακιδίων βρίσκονται ακόμη πάνω στις ράγες της γραμμής παραγωγής και οι εργαζόμενοι είναι τρία χρόνια σε επίσχεση εργασίας.

Το Οξύμαχον δεν είναι βέβαια το μοναδικό εργοστάσιο-φάντασμα στη ΒΙΠΕ Κομοτηνής, ανήκει απλώς στη σειρά των επιχειρήσεων που έκλεισαν τα τελευταία χρόνια εξαιτίας της οικονομικής ύφεσης.

ΖΩΝΗ ΠΡΟΝΟΜΙΩΝ. Το κακό στη Ροδόπη είχε γίνει αρκετά χρόνια νωρίτερα, την περίοδο της φούσκας των αλόγιστων επιδοτήσεων, τις δεκαετίες του ’80 και του ’90. Η ΒΙΠΕ Κομοτηνής είχε χαρακτηριστεί ζώνη υψηλών κινήτρων, εντάχθηκε σε όλους τους αναπτυξιακούς νόμους εκείνης της εποχής κι έγινε κάτι σαν το Ελντοράντο της βιομηχανίας για καιροσκόπους επιχειρηματίες: εργοστάσια επιδοτήθηκαν με δημόσιο χρήμα ώς και στο 80% της επένδυσης, για να κλείσουν λίγους μήνες αργότερα ή να μεταφερθούν στα Βαλκάνια. Πακέτα επιχορηγήσεων, φοροαπαλλαγές και άλλα προνόμια μοιράζονταν προκλητικά στον κάθε επιχειρηματία, πολλές φορές πριν καν παραχθεί η πρώτη παρτίδα των επιδοτούμενων προϊόντων.

Η ανακοίνωση, στις αρχές της εβδομάδας, του υπουργού Ανάπτυξης Κ. Χατζηδάκη, ότι η κυβέρνηση ετοιμάζει πρόταση προς την Κομισιόν για τη θέσπιση Ειδικών Οικονομικών Ζωνών (ΕΟΖ), οι οποίες θα έχουν διακριτά φορολογικά και διοικητικά κίνητρα, θύμισε εκείνη την εποχή, που χαρακτηρίσθηκε ως η περίοδος «του μεγάλου πάρτι». Τα απομεινάρια της ρημάζουν σε αυτή την έκταση των χιλιάδων στρεμμάτων της ΒΙΠΕ Κομοτηνής, με τους άδειους δρόμους και τα βιομηχανικά κουφάρια. Και δίπλα σε αυτά φαίνονται πιο τραγικά τα θύματα της σημερινής οικονομικής κρίσης. «Μηχανήματα και φούρνους σαν κι αυτούς στο Οξύμαχον έχουν μόνο τέσσερα εργοστάσια στον κόσμο. Τα κεραμικά που παρήγαμε εξάγονταν στο μεγαλύτερο εργοστάσιο της Γερμανίας κι από εκεί πωλούνταν σε όλο τον κόσμο». Ο Τζελαλεντίν Τοπούρογλου είναι φύλακας στο εργοστάσιο και μαζί με τους υπόλοιπους εργαζομένους βρίσκονται τρία χρόνια σε επίσχεση εργασίας. Ανοίγουν κανονικά κάθε μέρα το κτίριο και περιμένουν. «Παρήγαμε τα καλύτερα πλακάκια στην Ευρώπη, όμως οι δήμοι και οι νομαρχίες προτιμούσαν να χρησιμοποιούν στα δημόσια έργα κεραμικά εισαγωγής. Είναι και αυτό μια απάντηση γιατί κλείνουν ελληνικά εργοστάσια», παρατηρεί ο Νίκος Γιάτσος.

Το εργοστάσιο Οξύμαχον περικυκλώνουν ερειπωμένες βιομηχανίες με λεηλατημένα κουφώματα. Σε ένα εργοστάσιο όπου κάποτε κατασκευάζονταν βρύσες μπάνιου, υπάρχουν ακόμη στο πάτωμα ισολογισμοί για το κλείσιμο του 1988 και διαφημιστικά φυλλάδια με την αισθητική της εποχής. Το προαύλιο πνίγεται στα αγριόχορτα, που σχεδόν κρύβουν το κτίριο. Σε μια διπλανή αποθήκη, αντί για πόρτες, έχουν τοποθετηθεί ξύλινες παλέτες και λινάτσες. Στον εξωτερικό χώρο υπάρχουν στοίβες γυάλινων μπουκαλιών χωρίς ετικέτα, που σπάνε με τον καιρό κάτω από τον ήλιο.

ΛΟΥΚΕΤΑ. Σύμφωνα με τον Γιώργο Χατζηαθανασίου, ταμία στο Εργατικό Κέντρο της Κομοτηνής και εργαζόμενο στην εταιρεία εμπορίας ξύλου Shelman, το 2000 στη ΒΙΠΕ λειτουργούσαν 100 εργοστάσια κι έπιαναν κάθε πρωί δουλειά περί τα 17.000 άτομα. Σήμερα έχουν μείνει 20 εργοστάσια, τα περισσότερα από τα οποία έχουν κάνει απολύσεις, μειώσεις μισθών και έχουν επιβάλει εκ περιτροπής εργασία. Και από 17.000 οι εργάτες μειώθηκαν σε 1.500. Τον τελευταίο χρόνο έκλεισαν στη ΒΙΠΕ Κομοτηνής τέσσερα εργοστάσια, δύο από αυτά κατασκεύαζαν προφίλ αλουμινίου, ένα αθλητικές κάλτσες κι ένα εσώρουχα. Μόνο το λουκέτο στα κλωστήρια του Ομίλου Λαναρά άφησε στον δρόμο 600 άτομα. Τα εργοστάσια με τα πιο σύγχρονα μηχανήματα στην Ευρώπη στον κλάδο της κλωστοϋφαντουργίας ερημώνουν. Ο Ομιλος Λαναρά κατέβαλλε κάθε μήνα στους εργαζομένους της Κομοτηνής μισθούς ύψους 1 εκατ. ευρώ, χρήματα που αιμοδοτούσαν την τοπική οικονομία.

Ο Γ. Χατζηαθανασίου χωρίζει σε τρεις κατηγορίες τις βιομηχανίες που δραστηριοποιήθηκαν στη ΒΙΠΕ τα τελευταία 30 χρόνια. «Τις δεκαετίες ’80 και ’90 υπήρχαν αρκετοί επιτήδειοι που έστησαν μια υποτυπώδη βιομηχανία, εισέπραξαν τις επιδοτήσεις και σε λίγους μήνες είτε έκλεισαν την επιχείρηση είτε έφυγαν στα Βαλκάνια. Το ίδιο διάστημα, υπήρχαν επίσης εταιρείες που έλαβαν τα προνόμια, όπως επιδοτήσεις και φοροαπαλλαγές, όμως όταν η περίοδος ισχύος των προνομίων έληξε, τα μάζεψαν κι έφυγαν για τη Βουλγαρία και τη Ρουμανία. Και υπάρχει, τέλος, μια κατηγορία εταιρειών που στήθηκαν κυρίως την τελευταία δεκαετία, άνοιξαν θέσεις εργασίας στην περιοχή, όμως χτυπήθηκαν από την οικονομική κρίση».

ΕΡΗΜΗ ΧΩΡΑ. Στην περιοχή η ανεργία αγγίζει το 40%, σύμφωνα με το Εργατικό Κέντρο Κομοτηνής. Αν κάποιος απολυθεί γύρω στα 50 και δεν μπορεί να συμπληρώσει το εισόδημά του με αγροτικές εργασίες, τότε έρχεται η απελπισία. Τον περασμένο Μάρτιο, μια προσωπική ιστορία στην καταιγίδα της αποβιομηχάνισης της Κομοτηνής έγινε πρώτο θέμα στα μέσα ενημέρωσης. Ενας 52χρονος απολυμένος της εταιρείας Helesi που κατασκευάζει πλαστικούς κάδους απορριμμάτων στη ΒΙΠΕ, εισέβαλε με καραμπίνα στο εργοστάσιο. Πυροβόλησε και τραυμάτισε τον πρώην εργοδότη του κι έναν βούλγαρο οδηγό, ενώ κράτησε ομήρους για 12 ώρες δύο εργαζομένους. Ζητούσε να επαναπροσληφθεί και να του καταβληθούν τα δεδουλευμένα. Η εταιρεία ανακοίνωσε ότι είχε απολύσει τον 52χρονο για «ασταθή, ανάρμοστη και παραβατική συμπεριφορά» στον χώρο εργασίας. Ο ίδιος φέρεται ότι αντιμετώπιζε οικογενειακά προβλήματα. Τα τελευταία δύο χρόνια, πάντως, είχαν απολυθεί από την εταιρεία οι μισοί εργαζόμενοι και το τελευταίο δίμηνο είχε ανασταλεί η καταβολή μισθών. Συνάδελφοι του απολυμένου εργάτη δήλωσαν ότι η ανεργία τον είχε καταρρακώσει. Στους αστυνομικούς όταν παραδόθηκε, ο ίδιος είπε: «Θέλω πίσω τη ζωή μου».

Πίσω στη ΒΙΠΕ Κομοτηνής, η ερημοποίηση δεν έχει τελειωμό. Σε μια στροφή του δρόμου, πίσω από τις σκουριασμένες υπαίθριες δεξαμενές ενός ερειπωμένου εργοστασίου, υψώνεται ένα κόκκινο μεταλλικό αστέρι σε σκουριασμένο πλαίσιο, το έμβλημα της εταιρείας όταν λειτουργούσε, τη δεκαετία του ’80. Την ίδια ώρα, παράγοντες της Ροδόπης απορούν πώς φτάσαμε στη σημερινή εικόνα, επικαλούμενοι μελέτη του υπουργείου Ανάπτυξης που δείχνει ότι η ευρύτερη περιοχή υπήρξε από τη δεκαετία του ’80 η περιφέρεια στην οποία δόθηκαν τα περισσότερα αναπτυξιακά κίνητρα: 1 από τα 4,3 δισ. ευρώ της συνολικής επιχορήγησης του Προγράμματος Δημοσίων Επενδύσεων.