Τύμπανα πολέμου για το νερό του Νείλου

Η Αίγυπτος απολαμβάνει τα πλούτη που της προσφέρει ο Νείλος εδώ και πολλά χρόνια. Τώρα όμως οι πιο φτωχές χώρες τις οποίες διαρρέει ο μεγαλύτερος ποταμός της Αφρικής αντιδρούν, διεκδικώντας τα δικαιώματά τους.

Η αρόσιμη γη της Αιγύπτου εκτείνεται πάνω στον χάρτη της Βόρειας Αφρικής σαν ένας πράσινος χαρταετός σε φόντο ερήμου. Το «σκοινί» του ξετυλίγεται βόρεια από το φράγμα του Ασουάν έως ότου φτάσει στο Δέλτα του Νείλου, όπου ανοίγει σε ένα τρίγωνο που ξεχύνεται στη Μεσόγειο Θάλασσα. Αυτή η στενή εύφορη λωρίδα, δίπλα στον μεγαλύτερο σε μήκος ποταμό του κόσμου, είναι το μέρος όπου ζει η Αίγυπτος. Ογδόντα εκατομμύρια άνθρωποι στοιβάζονται σε λιγότερο από το 5% της γης. Στο μεγαλύτερο μέρος της χώρας δεν βρέχει ποτέ και το 90% του νερού, από το οποίο εξαρτάται ο πολιτισμός που έφτιαξε τις πυραμίδες, προέρχεται από αυτό το ποτάμι.

Οπως παρατήρησε ο Ηρόδοτος τον 5ο αιώνα π.Χ., η Αίγυπτος θεωρείται δώρο του Νείλου. Και είναι ένα δώρο το οποίο το Κάιρο προσπαθεί επιμελώς να μην αφήσει κανέναν να το πάρει. Δύο συνθήκες που υπεγράφησαν εδώ και περισσότερα από 50 χρόνια δίνουν στην Αίγυπτο τη μερίδα του λέοντος από το νερό του Νείλου. Ομως αυτές οι συμφωνίες, τόσο κρίσιμες για μια χώρα, δημιούργησαν μια ανισορροπία ανανεώσιμων πηγών, τεραστίων διαστάσεων και πλέον οι αναλυτές θεωρούν ότι ο Νείλος θα είναι, πιθανότητα, το πρώτο μέρος στο οποίο θα ξεσπάσει ένας από τους λεγόμενους «πολέμους για το νερό». Τώρα μια νέα κρίση έχει προκύψει για να απειλήσει την ηγεμονία του Καΐρου πάνω σε αυτό το ποτάμι, καθώς πέντε από τις δέκα χώρες της λεκάνης του Νείλου υπέγραψαν μια νέα συμφωνία, η οποία τους δίνει μεγαλύτερο μερίδιο στα ύδατά τους και χαρακτηρίστηκε από τον αιγυπτιακό Τύπο ως «ποινή θανάτου».

Ο Λευκός Νείλος πηγάζει από τη λίμνη Βικτώρια στην Ανατολική Αφρική και περνά μέσα από την Ουγκάντα στο Σουδάν, όπου συναντάται στο Χαρτούμ με τον Γαλάζιο Νείλο, που πηγάζει από τη λίμνη Τάνα στην Αιθιοπία. Η ανταλλαγή επιστολών στην αιγυπτιακή πρωτεύουσα μεταξύ του βρετανού πρέσβη και του πρωθυπουργού της Αιγύπτου στις 7 Μαΐου 1929, ήταν αρκετή για να ολοκληρωθεί η συμφωνία για τον Νείλο. Οπως ανέφερε: «Κανένα αρδευτικό ή υδροηλεκτρικό έργο δεν θα κατασκευαστεί στον Νείλο ή τους παραποτάμους του ή στις λίμνες από τις οποίες πηγάζει… Αυτό θα αποτελέσει βλάβη των νόμιμων δικαιωμάτων της Αιγύπτου». Με άλλα λόγια, η Αίγυπτος είχε το μονοπώλιο για το νερό του Νείλου. Ο ρόλος της Βρετανίας. Εκ μέρους των αποικιών της- Σουδάν, Κένυα, Τανζανία και Ουγκάντα- η Βρετανία, η οποία ανησυχούσε κυρίως για το Κανάλι του Σουέζ και το πέρασμα στην Ινδία, μεταβίβασε στην Αίγυπτο την πιο σημαντική πλουτοπαραγωγική πηγή των χωρών αυτών. Το Κάιρο είχε το δικαίωμα να ασκήσει βέτο σε οποιοδήποτε έργο στον Νείλο και να ζητήσει πλήρη έλεγχο. Το 1959 έγινε μια νέα συμφωνία μεταξύ Αιγύπτου και Σουδάν, με την οποία μοιράστηκαν τα ύδατα κατά 75% και 25% αντίστοιχα και η οποία εξασφάλιζε στο Κάιρο «πλήρη έλεγχο του ποταμού».

Περίπου 55,5 δισ. κυβικά μέτρα νερού χύνονται από το φράγμα του Ασουάν στην Αίγυπτο κάθε χρόνο, καλύπτοντας τις μισές από τις ενεργειακές ανάγκες της χώρας και πενταπλασιάζοντας έκτοτε τις γεωργικές εκτάσεις της χώρας. Σήμερα η Αίγυπτος είναι περίπου 10 φορές πλουσιότερη από την Αιθιοπία, την οποία διαρρέει το 85% του ποταμού. Η Αιθιοπία δεν έχει αναγνωρίσει ποτέ την «αποικιοκρατική» συμφωνία και τώρα ζητά να διορθωθεί η κατάσταση- μαζί με την Κένυα, τη Ρουάντα, την Τανζανία και την Ουγκάντα υπέγραψαν μια νέα συμφωνία που τους παραχωρεί περισσότερο από το 6% του νερού που λαμβάνουν σήμερα. Αλλες δύο χώρες, το Μπουρούντι και το Κονγκό, αναμένεται να υπογράψουν σύντομα αφήνοντας στη μειοψηφία την Αίγυπτο και τους συμμάχους, το Σουδάν και την Ερυθραία.

Η επόμενη ξηρασία θα ανάψει το φιτίλι

Πίσω από την ένταση και τη ρητορική για «θανατικές ποινές», οι περισσότεροι αναλυτές θεωρούν ότι η σημερινή κρίση θα λυθεί πολιτικά και όχι στρατιωτικά. Η εποχή κατά την οποία η εξωτερική πολιτική της Αιγύπτου βασιζόταν στην υποστήριξη εξεγέρσεων, αντάρτικου και υπονόμευσης των νοτίων γειτόνων της, έχει περάσει.

Παρά τα μειονεκτήματά της, η συμφωνία της λεκάνης του Νείλου δείχνει ένα μέλλον στο οποίο το μοίρασμα των υδάτινων πηγών μπορεί να φέρει κοντά παλιούς εχθρούς. Ομως ο Ντέιβιντ Γκρέι, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης και σύμβουλος της Παγκόσμιας Τράπεζας, προειδοποιεί για μια ακόμα μεγαλύτερη κρίση: «Εάν προσθέσεις τις κλιματικές αλλαγές και την αύξηση του πληθυσμού, το μέλλον δεν μπορεί να προβλεφθεί, κρύβει πολλούς κινδύνους».

Πληθυσμική έκρηξη.

Η λεκάνη του Νείλου φιλοξενεί μερικούς από τους πιο γοργά αυξανόμενους πληθυσμούς: στην Αίγυπτο αναμένεται να πλησιάσει τα 121.000.000 το 2050, στην Ουγκάντα θα διπλασιαστεί νωρίτερα, ενώ οι Αιθίοπες προβλέπεται να φτάσουν από τα 83.000.000, τα 183.000.000. Το μέγα ερώτημα δεν είναι το εάν μπορεί να αποφευχθεί πόλεμος για την πιο ισομερή κατανομή των υδάτων του Νείλου, αλλά εάν το ποτάμι μπορεί να συνεχίσει να ικανοποιεί τις αυξανόμενες ανάγκες τέτοιων πληθυσμών.

Η μεγάλη ξηρασία στα τέλη της δεκαετίας του ΄80 ίσως αποτελεί μια πιθανή απάντηση στο ερώτημα. Στην Αίγυπτο η ξηρασία αυτή έμεινε γνωστή ως «η μεγάλη κρίση για το νερό». Η παραγωγή της γεωργίας και της βιομηχανίας έπεσε σημαντικά, μειώνοντας κατά πολύ τα αποθέματα συναλλάγματος και χτυπώντας την οικονομική ανάπτυξη. Μια παρόμοια κρίση μπορεί να αποσταθεροποιήσει όλες τις κυβερνήσεις της περιοχής. Εάν δεν ληφθεί μια κοινή απόφαση, η επόμενη ξηρασία μπορεί να οδηγήσει όλη την περιοχή στα πρόθυρα του πολέμου.