Η ημερομηνία των εκλογών δεν εξηγεί την ήττα της Ν.Δ. Την έκανε όμως πιο βαριά. Η προκήρυξη εκλογών στη δυσμενέστερη στιγμή της πενταετίας και σε ιδεώδες περιβάλλον για το ΠΑΣΟΚ αναγνώστηκε από την κοινωνία σαν η «μεγάλη παραίτηση»: οι εκλογές της 4ης Οκτωβρίου ήταν εκλογές με μόνο μία επιλογή και μία μόνο κυβερνητική λύση. Τι μεσολάβησε όμως, πέραν του σημαντικού γεγονότος της σταδιακής απαξίωσης της κυβερνητικής πολιτικής και της ερασιτεχνικής καμπάνιας της Ν.Δ., ώστε η υποτιμητική ήττα του 2007 να μετατραπεί σε θρίαμβο το 2009; Στις εκλογές του 2007 ο Γ. Παπανδρέου δεν είχε καταφέρει: α) να ανανεώσει το κεντρικό πολιτικό προσωπικό του κόμματος και να συγκροτήσει μια σταθερή ηγετική ομάδα, β) να διατυπώσει έναν ελκυστικό προγραμματικό λόγο, γ) να διαμορφώσει μια σχετικά σταθερή προσωπική εικόνα, ταλαντευόμενος συστηματικά ανάμεσα σε έναν κοσμοπολίτικο μοντερνισμό και σε έναν δημαγωγικό λόγο παλαιάς κοπής.

Η ήττα του 2007 ήταν δίκαιη. Η αδυναμία του ΠΑΣΟΚ ήταν εξόφθαλμη, η πολιτική του προβλέψιμη και στερημένη εναλλακτικού ορίζοντα, η δε επικοινωνιακή του τακτική εξαιρετικά «φτηνή» για κόμμα πλειοψηφικής κλίσης (ας θυμίσουμε εδώ την ανούσια διαμάχη, ήδη από το 2006, με τις εταιρείες δημοσκοπήσεων). Τότε, τα «συμφέροντα» συνωμοτούσαν εναντίον του ΠΑΣΟΚ. Τότε, οι πιο απεχθείς όψεις του ιστορικού Παπανδρεϊσμού- τακτικισμός, δυσπιστία και συνωμοτικός λόγος- κυριαρχούσαν (ιδιαίτερα όταν η ηγεσία Παπανδρέου αμφισβητήθηκε έσωθεν με την υποψηφιότητα Βενιζέλου). Έφταιγαν οι πάντες, πάντως όχι η μέτρια πολιτική του ΠΑΣΟΚ, όχι η μέτρια ηγετική του ομάδα, όχι οι μέτριες επιδόσεις του αρχηγού του. Έκτοτε, ούτε η σύνθεση του ηγετικού προσωπικού τροποποιήθηκε δραστικά, ούτε ο αρχηγός μετατράπηκε σε λαμπερό performer, ούτε οι διεθνείς τάσεις μεταστράφηκαν υπέρ της σοσιαλδημοκρατίας. Δύο όμως αλλαγές, φαινομενικά μικρές αλλά κρίσιμες πολιτικά, άλλαξαν τα δεδομένα της πραγματικότητας ΠΑΣΟΚ. Πρώτον, σταδιακά συγκροτήθηκε μια νέα, για πρώτη φορά σταθερή, ηγετική ομάδα, η οποία περιέλαβε στο εσωτερικό της τόσο στελέχη ανήκοντα στους πρωτεργάτες των ηττών της προηγούμενης περιόδου όσο και νέα στελέχη (με πιο σημαντικά τους Παπακωνσταντίνου και Ραγκούση). Αυτή η ηγετική ομάδα, χωρίς ίσως να ξεχειλίζει από συλλογικό ταλέντο, πέτυχε βαθμιαία κάτι απλό, αλλά για το «χαλαρό» σύστημα διοίκησης Παπανδρέου εξαιρετικά κρίσιμο: διαμόρφωσε την εικόνα ενός συμπαγούς, συνεκτικού και σοβαρού ηγετικού κέντρου που, παρά τα όποια λάθη (με τελευταίο τη χωρίς γενναιότητα διαχείριση της υποψηφιότητας Σημίτη), περιέβαλλε και στήριζε με αποτελεσματικότητα τον ηγέτη του κόμματος.

Δεύτερον, σε ένα περιβάλλον ευνοϊκό για την επεξεργασία ενός νέου πολιτικού σχεδίου (επεκτατική πολιτική Ομπάμα με έμφαση στην πράσινη ανάπτυξη, διεθνής πυρετός συζητήσεων μεταξύ ειδικών για το μοντέλο ανάπτυξης), η νέα ηγετική ομάδα του ΠΑΣΟΚ άρχισε να θέτει τις βάσεις, αλλά και να βρίσκει τις πηγές έμπνευσης για τη διατύπωση εναλλακτικών προτάσεων. Η πολιτική για την πράσινη ανάπτυξη, για παράδειγμα, είχε διατυπωθεί μήνες πριν από την προεκλογική περίοδο. Η κατανόηση των νέων τάσεων που αναπτύσσονταν στην ευρωπαϊκή σοσιαλδημοκρατία φαίνεται να είχε γίνει αντικείμενο επεξεργασίας σε κεντρικό επίπεδο. Το σύστημα ΠΑΣΟΚ, παρά το γεγονός ότι δεν είχε διατυπώσει δημόσια (πάντως όχι συστηματικά, όχι πειστικά) ένα εναλλακτικό σχέδιο πολιτικής, είχε αρχίσει να ανιχνεύει σοβαρά, έπειτα από τουλάχιστον τέσσερα χρόνια πνευματικής και ιδεολογικής αφλογιστίας, τους δρόμους της προγραμματικής καινοτομίας.

Η καθιέρωση μιας σοβαρής ηγετικής ομάδας όπως και η δειλή διαμόρφωση μιας «άλλης» οικονομικής στρατηγικής έδειξαν τη σημασία τους στη διάρκεια της προεκλογικής περιόδου, συμβάλλοντας στο να μετατραπεί η αναμέτρηση σε παράσταση για έναν ρόλο. Η θαυμάσια προεκλογική διάταξη των δυνάμεων του κόμματος (γύρω από το δίδυμο Παπακωνσταντίνου- Ραγκούση) όπως και το καλό θεματικό κεντράρισμα της πολιτικής του στρατηγικής ήταν εκφάνσεις της προόδου που είχε συντελεστεί. Σήμερα, που όλοι έχουν ανακαλύψει τη «μαγεία Παπανδρέου», είναι ίσως χρήσιμη η υπενθύμιση των προηγουμένων. Το νέο ΠΑΣΟΚ άργησε πολύ να βρει τους δρόμους της πολιτικής φερεγγυότητας. Τσαλαβούτησε επί μακρόν- και πέραν του αναμενομένου- στην αντιπολιτευτική «ευκολία».

Ο σεβασμός και η ευνοϊκή διάθεση προς τον νικητή αποτελούν την κορωνίδα της δημοκρατικής διαδικασίας- και στοιχείο, κατά τη γνώμη μου γοητευτικό, του δημοκρατικού ανταγωνισμού. Αυτό ζούμε σήμερα. Οι πρώτες κινήσεις Παπανδρέου (αξιοποίηση της καλύτερης βιτρίνας του κόμματος στη σύνθεση του Υπουργικού Συμβουλίου, αναδιάρθρωση υπουργείων) ενισχύουν αυτό το κλίμα. Η ηγεσία του Κινήματος φαίνεται να έχει συνειδητοποιήσει ότι εκπροσωπεί μια μεγάλη ομαδική προσδοκία, αλλά και ότι το 2009 δεν είναι 1981. Η στήριξη είναι μεγάλη, αλλά δεν συγκροτεί ένα βαθύ και δυναμικό πολιτικό ρεύμα. Το ΠΑΣΟΚ καλείται να μετρηθεί με τον εαυτό του. Να αποδείξει ότι έχει οριστικά αφήσει πίσω του τους παράγοντες που το οδήγησαν σε μια παρατεταμένη κρίση ηγεσίας, φυσιογνωμίας και στρατηγικής.

ΟΙ ΔΥΟ ΑΛΛΑΓΕΣ

Δύο αλλαγές, φαινομενικά μικρές αλλά κρίσιμες πολιτικά, άλλαξαν τα δεδομένα της πραγματικότητας ΠΑΣΟΚ

Ο Γεράσιμος Μοσχονάς είναι αναπληρωτής καθηγητής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, εντεταλμένος διδασκαλίας στο Ελεύθερο Πανεπιστήμιο Βρυξελλών