Αναζήτηση
Σμύρνη – Μπουένος Άιρες. Δύο μεγάλα λιμάνια. Δύο κοσμοπολίτικες μητροπόλεις που «γέννησαν» το σμυρναίικορεμπέτικο και το τάνγκο
Με το μπαντονεόν μπορείς κάλλιστα να παίξεις και σμυρναίικο. Και αυτό αποδεικνύεται καθαρά στο πρόγραμμα ΣμύρνηΜπουένος Άιρες που αποτελείται από τραγούδια της κλασικής περιόδου του σμυρναίικου ρεμπέτικου όσο και του τango (1922-1933) με την ίδια θεματολογία: τη φτώχεια, την ανασφάλεια και το άγχος για επιβίωση, την ομορφιά της ζωής στις γειτονιές, αλλά και τις παραβατικές συμπεριφορές, όπου οι κλοπές, τα ναρκωτικά, η πορνεία και τα μαχαιρώματα έστελναν τον μάγκα, τον κουτσαβάκη, τον νταβατζή και τον νταή στη φυλακή. Και όπως λέει η Φανή Χορμόβα «ο μάγκας, ο νταβατζής, ο κουτσαβάκης, ο ωραίος και ο νταής έχουν το απολύτως αντίστοιχό τους τόσο στο περιβάλλον όσο και στην αργκό του Μπουένος Άιρες».
Τα δύο ακούσματα, σμυρναίικο και τάνγκο, και η σχέση τους, είναι το αντικείμενο ερευνητικής δουλειάς του Κώστα Καλαφάτη (σμυρναίικο ρεμπέτικο) και της Φανής Χορμόβα (κοινωνιολόγος
ΙΝFΟ
«Σμύρνη- Μπουένος Άιρες». Μουσικό πρόγραμμα στην «Αυλαία» (Αγ. Όρους 15 και Κωνσταντινουπόλεως, Βοτανικός.
Τηλ. 210-
3474.074).
του πολιτισμού) στο πλαίσιο της οργάνωσης ΙΟΒ/Ουνέσκο και του Βruno Dando για το τάνγκο. Και το αποτέλεσμα της δουλειάς τους το παρουσιάζουν κάθε Τετάρτη στην «Αυλαία» χρησιμοποιώντας ως συνδετικό κρίκο την αρμόνικα του σμυρναίικου που δεν ήταν άλλο από το μπαντονεόν του τάνγκο.
Κορυφαίοι εκφραστές του σμυρναίικου τραγουδιού των αρχών του 20ού αιώνα ήταν οι Παναγιώτης Τούντας, Βαγγέλης Παπάζογλου, Κώστας Σκαρβέλης, Κώστας Καρίπης, Αντώνης Διαμαντίδης ή Νταλγκάς, Βαγγέλης Σωφρονίου, Στελλάκης Περπινιάδης, Μαρίκα Παπαγκίκα, Ρόζα Εσκενάζυ, Ρίτα Αμπατζή κ.ά. Και κυρίαρχα όργανα ήταν το βιολί, το μαντολίνο, το ούτι, η λύρα, το σαντούρι, το κανονάκι, το μπάντζο, η κιθάρα, το ντέφι.
Ένα όργανο κλειδί ανάμεσα στις δύο μουσικές της Σμύρνης και του Μπουένος Άιρες είναι η αρμόνικα στο σμυρναίικο και το όμοιό της στο τάνγκο, το μπαντονεόν. Ένα όργανο «προπάππος» του ακορντεόν που μοιάζει με αυτό μόνον εμφανισιακά αλλά διαφέρει τελείως λειτουργικά, γι΄ αυτό και έχει αυτόν τον μελαγχολικό ήχο. Ένα όργανο που γεννήθηκε στη Γερμανία, μετανάστευσε δυτικά στο Μπουένος Άιρες και ανατολικά στη Σμύρνη και κατάφερε να εκφράσει με τον μοναδικό του ήχο τα μουσικά είδη και των δύο αυτών μητροπόλεων.
Παρ΄ ότι είναι δύο εντελώς διαφορετικές μουσικές το σμυρναίικο με το τάνγκο και δεν έχουν καμιά σχέση μεταξύ τους, ο Ηρακλής Βαβάτσικας που για την παράσταση κάθησε και έμαθε το μπαντονεόν, θεωρεί ότι «ίσως θα μπορούσαμε να πούμε ότι η μοναδική ομοιότητα που έχουν αφορά τις μελωδικές τους γραμμές που εξελίσσονται οριζόντια και όχι κάθετα. Η θεματολογία ως προς τους στίχους έχει περισσότερες ομοιότητες, γιατί βγαίνουν τραγούδια την ίδια εποχή με την ίδια θεματολογία».
Από την αρμόνικα στο μπαντονεόν
Ο Ηρακλής Βαβάτσικας έψαχνε αφορμή να καθήσει να μελετήσει το μπαντονεόν και να το συνδυάσει με ένα μουσικό του πρότυπο, τον εκτελεστή της αρμόνικας Παπατζή. «Δυστυχώς η αρμόνικα έχει εξαφανιστεί και οι περιγραφές της είναι ασαφείς. Το μπαντονεόν έχει τον «τέλειο ήχο» για να παίξει κάποιος σμυρναίικα. Ίσως, τώρα που το σκέφτομαι, στο τάνγκο (που είναι η ιδανική μουσική για εμένα, διότι περιέχει όλα τα στοιχεία που κάνουν μια μουσική απολύτως ενδιαφέρουσα για όλα τα μουσικά όργανα, δηλαδή έχει μελωδία, αρμονία, ρυθμό και χορό) χρειάζεται μια μουσική σαν αντίβαρο στον ακροατή που θα ξεκουράσει απ΄ όλα αυτά τα έντονα στοιχεία. Τουλάχιστον εμείς έτσι το νιώθουμε όταν συνδυάζουμε αυτές τις δύο διαφορετικές μουσικές. Έρχεται το σμυρναίικο, μετά την πλούσια αρμονία του τάνγκο και ξεκουράζει το αυτί…
