Αναζήτηση
«Οι Τούρκοι δεν ξέρουν τι σημαίνει Ρωμιός»
Στην Πόλη ήμουν τα Χριστούγεννα. Στο μικρό του γραφείο ο Πατριάρχης αδυνατισμένος μοίραζε δώρα στα παιδιά φωνάζοντάς τα με το μικρό τους όνομα. Ίσως αυτός να είναι ο ορισμός του σοφού. Να θυμάσαι τα ονόματα των μικρών παιδιών. Δεν θέλει να μιλήσουμε για τον Πάπα, ούτε για τον Χριστόδουλο, ούτε για τον Ερντογάν. Για όλα θέλει να μιλήσουμε δηλαδή, αλλά δεν θέλει να πει τίποτα δημοσίως. Οι φωτογραφίες με τον Πάπα είναι ακόμη στοιβαγμένες σε μια άκρη του γραφείου του. Το Πατριαρχείο, οι αστυνομικοί το φρουρούν χαμογελαστοί. Κι ας τους έκαναν τη ζωή δύσκολη τις ημέρες που ήταν εκεί ο Παπάς. Οι μικροπωλητές στο Φανάρι μιλούν ελληνικά και σου πουλούν οδηγούς για την Κωνσταντινούπολη, μήπως και σε συγκινήσουν. Ένας πλανόδιος προσπαθεί να μου πουλήσει μαρούλια, αγνοεί πού είναι η είσοδος του Πατριαρχείου- είχα χαθεί στα στενά περιμένοντας να φθάσει η ώρα του ραντεβού με τον Πατριάρχη – αλλά του αρέσει που είμαι «Γιουνάν». Το «Ρωμιός», που είπα κατά λάθος, δεν του έλεγε τίποτα. Χαμογελαστοί είναι και οι φρουροί στην Αγία Σοφία.
Τα μέτρα μετά την τελευταία εισβολή των Γκρίζων Λύκων είναι δρακόντεια. Χαμογελαστοί και οι στρατιώτες που φρουρούν το Τοπ Καπί, το παλάτι των σουλτάνων. Ίσως να είναι τα χαμόγελα που «μοιράζει» ο Τουρκικός Οργανισμός Τουρισμού. Έστω κι έτσι όμως, αυτή την τελευταία φορά που πήγα στην Πόλη αισθάνθηκα πιο άνετα. Το εξώφυλλο άλλωστε του αιρετικού Ορχάν Παμούκ δίνει ευρωπαϊκό αέρα στις στολισμένες βιτρίνες. Και βέβαια η Πόλη είναι πια καθαρή.
«Ο δήμαρχος είναι ισλαμιστής και ο Ερντογάν τον ενισχύει» μου εξηγεί η Αριάννα Φερεντίνου, φίλη δημοσιογράφος που έχει περάσει τα μισά της χρόνια στο Λονδίνο και στο ΒΒC και τώρα δουλεύει για τουρκικά μέσα και διδάσκει δημοσιογραφία. Η θέα στον Βόσπορο σου κόβει την ανάσα. Τα καλάμια των ψαράδων «ανεβαίνουν» από την γέφυρα του Γαλατά φορτωμένα με 5-6 αφρόψαρα το καθένα. Και στο ξενοδοχείο σε υποδέχονται με μια εξαιρετική εκτέλεση του «Άβε Μαρία»! Χριστουγεννιάτικα τραγούδια στο πιάνο δίπλα σε στολισμένα δέντρα, σε μια πόλη όπου παντού ακούς τη φωνή του ιμάμη. Μια πόλη διχασμένη. Αλλά τι σημασία έχει τι λέω εγώ, ένας τουρίστας. Σημασία έχει τι λένε αυτοί που μένουν εδώ: οι τελευταίοι Ρωμιοί.
Φόβο δεν αισθάνθηκα, αλλά αισθάνθηκα ξένος
Ρωμιούς και μια από τους 50.000 Αρμενίους της Πόλης, που σήμερα έχει 15 εκατομμύρια πληθυσμό. Τα ελληνικά του Αλέξη είναι καλά, αν και κάποιες φορές σκέφτεται με τουρκικές λέξεις.
Το Ζωγράφειο,τέλειωσες; Ναι. Υπάρχουν τρία σχολεία, το Ζάππειο, το Ζωγράφειο και η Μεγάλη του Γένους Σχολή, το πιο παλιό- περίπου 500 ετών.
Στο Ζωγράφειο πηγαίνουν μόνο Ρωμιοί;
Όχι, τώρα πηγαίνουν και αραβόφωνοι. Επειδή είναι και εκείνοι ορθόδοξοι, μπορούν να πάνε σ΄ αυτό το σχολείο. Αυτό μερικές φορές είναι πρόβλημα, γιατί τα ελληνικά τους δεν είναι τόσο καλά, η μητρική τους γλώσσα είναι τα αραβικά.
Η μητέρα; Αρμένικο σχολείο; Ναι, αρμένικο καθολικό. Ήταν καθολική η μαμά; Όχι, δεν ήταν καθολική, αλλά στο Δημοτικό την έβαλαν σε καθολικό σχολείο.
Σε ποιο Δημοτικό πήγες; Στο Κουρτουλούς, το οποίο έχει κλείσει τώρα. Ήμασταν 10 παιδιά.
«Κουρτουλούς» τι σημαίνει; Σημαίνει «γλιτώσαμε», «σωθήκαμε». Κάποτε έπιασε μια μεγάλη φωτιά, αλλά τελικά ο κόσμος σώθηκε και από τότε την περιοχή την ονόμασαν Κουρτουλούς. Παλιά λέγονταν Ταταύλα.
Στο σχολείο πόσα παιδιά ήσασταν; Όταν τελείωσα εγώ, περίπου 10-15 παιδιά. Όταν άρχισα ήμασταν 50. Στη δική μου τάξη ήμασταν τέσσερα παιδιά, τρία αγόρια κι ένα κορίτσι.
Και τα μαθήματα ήταν και στα ελληνικά και τα τουρκικά;
Στο Δημοτικό υπήρχαν μαθήματα που έπρεπε υποχρεωτικά να τα πάρουμε στα τούρκικα, όπως η ιστορία, η τουρκική γλώσσα, η γεωγραφία.
Για το 1821 τι σας μάθαιναν στο Δημοτικό;
Τίποτα. Στην ιστορία μάς μάθαιναν κυρίως για την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Ποιους πολέμους κέρδισαν, τι έργα έκαναν.
Υπήρχε μίσος για τους Έλληνες; Μόνο όταν αναφερόμασταν στο 1453. «Οι Βυζαντινοί ήταν εχθροί και ως εχθροί των Οθωμανών ήταν κακοί άνθρωποι». Η ιστορία γυρνούσε πάντα τριγύρω από τους Οθωμανούς και τους παλιούς Τούρκους.
Γι΄ αυτό που εμείς ονομάζουμε Μικρασιατική Καταστροφή, τι σας δίδασκαν;
Αυτό στο βιβλίο μας αναφερόταν ως «Απελευθέρωση». Έγραφαν ότι στη Σμύρνη «ρίξαμε τους Έλληνες στη θάλασσα». Αλλά γενικότερα στα σχολικά βιβλία δεν έβγαινε μίσος για τους Έλληνες. Βέβαια υπήρχαν άλλα βιβλία εναντίον των Ελλήνων, αλλά στα σχολικά βιβλία ήταν προσεκτικές οι διατυπώσεις.
Αισθάνθηκες ποτέ φόβο σε αυτήν τη χώρα;Εννοώ φόβο που ήσουν Έλληνας.
Φόβο δεν αισθάνθηκα, αλλά αισθάνθηκα ξένος. Ένιωθα, ως μέλος μειονότητας, πιεσμένος. Ζούσα σε ένα μικρό περιβάλλον και ό,τι υπήρχε έξω από αυτό το περιβάλλον ήταν οι «άλλοι». Και αυτοί οι «άλλοι» είναι τόσοι πολλοί που δεν μπορείς να τους ξεφύγεις με τίποτα. Ζεις μαζί τους, αλλά σαν ξένος.
Στο Ζωγράφειο που ήσασταν όλοι Ρωμιοί, ήταν καλύτερα;
Ήμασταν πέντε παιδιά. Δεν είχες καμία επιλογή για φίλους. Πρέπει να ΄ναι αυτοί οι φίλοι σου, ανεξαρτήτως αν σου αρέσει ή όχι. Δεν έχεις επιλογή να πεις «αυτός δεν μου κάνει, δεν μου ταιριάζει, ας κάνω φιλία με τον άλλον».
Πες μου λίγο για τη ζωή σου στο Ζωγράφειο.
Τα τελευταία δύο χρόνια ήμουν μόνος στην τάξη. Είχα πάει στο Τμήμα Μαθηματικών, υπάρχει ένα τμήμα με τουρκικά Μαθηματικά. Όταν τελειώνεις εκείνο το Τμήμα παίρνεις πιο πολλές μονάδες για το Πανεπιστήμιο για την Διοίκηση Επιχειρήσεων. Αντίκρυ μου ήταν ο δάσκαλος. Σαν ιδιαίτερο μάθημα. Είχα βέβαια και μερικά κοινά μαθήματα με άλλους μαθητές, αλλά ένιωθα μόνος. Είναι δύσκολο όταν μάλιστα ξέρεις ότι υπάρχει ένας κόσμος έξω και εσύ διαφέρεις.
Τώρα στο Πανεπιστήμιοείσαι ο μόνος Ρωμιός;
Ναι. Υπάρχουν και Αρμένιοι και παιδιά από άλλες μειονότητες, είμαστε 120 μαθητές στο Τμήμα. Κανείς όμως δεν με κοιτάζει εχθρικά. Τίποτα τέτοιο δεν έγινε αλλά αυτό που με πειράζει είναι ότι με βλέπουν σαν ξένο. Δηλαδή σαν να είμαι ένας άνθρωπος που έχω έρθει από την Ελλάδα και βρέθηκα εδώ να συνεχίζω τη ζωή μου. Δεν ξέρουν τι σημαίνει που είμαι Ρωμιός. Δεν το ξέρουν. Λέω «Ρωμιός», μου λένε «από την Κύπρο;». Αυτό με πειράζει.
Τι θα ήθελες να ξέρουν; Ότι Ρωμιοί είναι αυτοί που έχουν παραμείνει απ΄ το Βυζάντιο. Ότι είναι αιώνες εδώ, ότι είναι ορθόδοξοι, μιλάνε την ελληνική γλώσσα. Είναι παλιοί κάτοικοι αυτής της πόλης, δεν είναι επισκέπτες.
Η νέα γενιά των Τούρκων, οι μορφωμένοι στα Πανεπιστήμια,σε βλέπουν σαν ξένο;
Είμαστε τόσο λίγοι οι Έλληνες αλλά και οι Τούρκοι που καταγόμαστε πια από την Πόλη, που αναγκαστικά νιώθεις ξένος. Οι περισσότεροι συμφοιτητές μου έρχονται από την Ανατολή.
Στο Πανεπιστήμιο οι περισσότεροι έρχονται από την Ανατολή;
Κι αν όχι οι ίδιοι, οι γονείς τους- δύο γενιές πριν. Όλοι έχουν έρθει από την Ανατολή. Ένα ελάχιστο ποσοστό του πληθυσμού κατάγεται πια από την Πόλη. Οι γιαγιάδες τους δηλαδή και οι παππούδες τους δεν έχουν ζήσει με χριστιανούς. Ενώ οι άλλοι Τούρκοι, οι
Στα σχολικά βιβλία δεν έβγαινε μίσος για τους Έλληνες.
Βέβαια υπήρχαν άλλα βιβλία εναντίον των Ελλήνων, αλλά στα σχολικά βιβλία ήταν προσεκτικές οι διατυπώσεις
Κωνσταντινουπολίτες- ελάχιστοι πια – ξέρουν το Πάσχα, ξέρουν τα Χριστούγεννα, έχουν ζήσει με ορθόδοξους, με Ρωμιούς, με Αρμένιους. Όταν πεις «είμαι Ρωμιός», ξέρουν.
Πάντως σε αρκετούς δρόμους είδα χριστουγεννιάτικα δέντρα…
Ναι, βέβαια. Τα χριστουγεννιάτικα δέντρα είναι μέσα στα πρωτοχρονιάτικα έθιμα. Η Τουρκία είναι λίγο παράξενη χώρα. Δίπλα στο Πατριαρχείο θα δεις κάτι τύπους με γένια, με ράσα, σαν να είσαι στο Ιράν. Και μερικά στενά πιο κάτω θα δεις κοπέλες με τολμηρά ρούχα να βάφονται.
Οι γονείς σου πώς δεν έφυγαν με τα επεισόδια του ΄74 ή του ΄77; Δεν το ξέρω. Δεν τους πείραξε κανείς πάντως. Ούτε τα μαγαζιά μας τα πείραξαν.
Τι δουλειά κάνει ο μπαμπάς; Είναι τροφοδότης στα πλοία. Εσύ θα μείνεις για πάντα εδώ; Δεν το ξέρω. Έχουμε μια δουλειά εδώ, τη δουλειά του μπαμπά, που την κάνει 30 χρόνια, είναι δύσκολο να την αφήσουμε και να φύγουμε. Ίσως αν δεν είχαμε μια τέτοια δουλειά να σκεφτόμουν διαφορετικά. Οι παρέες σου ποιες είναι; Ρωμιοί, Αρμένιοι, Τούρκοι, Εβραίοι. Ξεχωριστές παρέες ή μεικτές; Μεικτές. Και τι ακούτε;Αμερικάνικη μουσική στα μπαρ;
Αμερικάνικη μουσική, αλλά και τουρκική. Και την ελληνική μουσική εδώ την αγαπάνε πολύ τα τελευταία χρόνια. Υπάρχουν και μέρη που παίζουν ελληνική μουσική.
Ποια είναι τα αγαπημένα σου μέρη στην Πόλη;
Ο Βόσπορος βέβαια. Το Νισάντασι, το Κουρτουλούς και η παλιά Πόλη.
Ποια εννοείς «παλιά Πόλη»; Εκεί που είναι η Αγία Σοφία, το Πατριαρχείο- εκείνες οι περιοχές. Βέβαια η Πόλη είναι τόσο μεγάλη που υπάρχουν περιοχές που δεν έχω δει ποτέ. Δεκαπέντε εκατομμύρια κάτοικοι λένε.
Πώς θα ήθελες να είναι η ζωή σου εδώ;
Το μεγαλύτερο πρόβλημα που έχουμε είναι ότι λιγοστεύουμε. Έχω την ελπίδα ότι εάν η Τουρκία μπει στην Ευρωπαϊκή Ένωση, οι Ευρωπαίοι θα ανοίξουν εδώ κάποιες επιχειρήσεις, οπότε θα έρθουν κι Έλληνες. Υπάρχουν Έλληνες που έχουν φύγει και θέλουν να γυρίσουν. Λαχταρούν την Πόλη. Κι άμα γυρίσουν πίσω, θα είναι εύκολο για εκείνους, γιατί εδώ υπάρχουν εκκλησίες, υπάρχουν σχολεία, υπάρχει δηλαδή μια κοινωνία έτοιμη.
Ελπίζεις δηλαδή ότι η αγορά να λύσει το πρόβλημα που δεν έλυσε η πολιτική;
Ναι. Και βεβαίως μαζί με τους Έλληνες θα έρθουν και άλλοι ξένοι. Τότε ίσως η ξενοφοβία που υπάρχει να αλλάξει. Και τότε νομίζω ότι τα πράγματα θα γίνουν πιο καλά, πιο ελεύθερα. Σε ελληνικές εκκλησίες πηγαίνεις; Ο μπαμπάς μου είναι πρωτοψάλτης στον Άγιο Δημήτριο στο Κουρτουλούς και πηγαίνω να τον ακούσω στις γιορτές, αλλά όχι κάθε Κυριακή.
Η μαμά πηγαίνει σε αρμένικη εκκλησία;
Η μαμά δεν έχει και τόσο στενή σχέση με την Εκκλησία…
Στην Ελλάδα έρχεσαι; Μια φορά τον χρόνο, συνήθως το καλοκαίρι. Έχω τον θείο μου εκεί, έχουμε φίλους, συγγενείς. Ο θείος μου είναι Αρμένιος, αλλά έχει παντρευτεί στην Αθήνα μια Ρωμιά.
Στα Πριγκηποννήσια δεν πας το καλοκαίρι;
Ναι. Έχουμε σπίτι στην Πρώτη. Στην Πρώτη υπάρχουν πολλοί Αρμένιοι. Οι Ρωμιοί είναι λίγοι, 6-7 οικογένειες. Στους δρόμους το καλοκαίρι μιλάνε αρμένικα. Στην Αντιγόνη υπάρχουν πολλοί Ρωμιοί. Στη Χάλκη και την Πρίγκηπο οι περισσότεροι είναι Τούρκοι. Στην Πρίγκηπο υπάρχουν και πολλοί Εβραίοι.
Η ιστορία των φωτογραφιών
«Η φίλη μου είναι μουσουλμάνα»
OΑλέξης ήρθε στο ραντεβού μας μαζί με τα άλμπουμ της οικογένειάς του. Την επόμενη ημέρα θα έφευγε από την Πόλη με τη μουσουλμάνα φίλη και συμφοιτήτριά του για να γιορτάσουν μαζί την Πρωτοχρονιά.
Θυμάσαι καμιά ιστορία με τη γιαγιά Αμαλία; Η μόνη ιστορία που έλεγε συχνά ήταν από τότε που ήταν κομμώτρια. Είχε πάει στο «Σαβαρόνα», το σκάφος του Ατατούρκ, και είχε κουρέψει την κόρη του. Είχε μιλήσει και με τον ίδιο. Ναι, ο Ατατούρκ μιλούσε καλά ελληνικά… Ναι, μιλούσε πολύ ωραία ελληνικά. Ο Ατατούρκ είχε σκάφος εδώ στον Βόσπορο; Ναι, το «Σαβαρόνα», ένα πολύ μεγάλο σκάφος. Ακόμα υπάρχει, το έχουν μετατρέψει σε μουσείο.
Μιλάμε για ποια δεκαετία; Του ΄20 ή του ΄30. Το ΄33 πέθανε ο Ατατούρκ. Είχε καλή γνώμη για τον Ατατούρκ η γιαγιά; Καλή γνώμη είχε. Έλεγε ότι ήταν όμορφος άνθρωπος. Δεν έλεγε τίποτα κακό.
Φίλες μουσουλμάνες έχεις; Βέβαια έχω. Η φιλενάδα μου είναι μουσουλμάνα.
Οι γονείς της σε δέχονται; Το τι θα κάνεις εσύ αύριο,αν θα παντρευτείς ή όχι,δεν θα το αποφασίσεις με βάση το θρήσκευμα…
Ναι, με δέχονται. Αλλά αυτοί είναι διαφορετικοί άνθρωποι. Δυστυχώς δεν είναι όλοι έτσι στην Τουρκία.
Είναι προοδευτικοί; Είναι- πώς να το πω- «Ευρωπαίοι». Δεν είναι άνθρωποι που προσπαθούν να βρίσκουν διαφορές. «Ρωμιός», «ορθόδοξος», δεν έχει τόση σημασία για εκείνους. Είναι μουσουλμάνοι, αλλά η θρησκεία δεν παίζει μεγάλο ρόλο στη ζωή τους.
Οι συγγενείς σου ή άλλοι Έλληνες δεν αντιδρούν που έχεις σχέση με μια μουσουλμάνα; Όχι, ούτε ο μπαμπάς μου, ούτε η μητέρα μου διαφωνούν.
Εκτός από τους γονείς σου, άλλοι συντηρητικοί δεν σου λένε «πώς είσαι με μια μουσουλμάνα»;
Λένε, αλλά δεν τους ακούω. Κάποτε οι Έλληνες θεωρούσαν «μεγάλο κακό» τους μεικτούς γάμους.
Αλλάζουν σιγά σιγά τα πράγματα. Και έτσι πρέπει. Όταν ζεις σε μια χώρα και είστε τόσο λίγοι, δεν μπορείς να είσαι αντιδραστικός.
Έχει μια σημασία και η θρησκεία, δεν μπορώ να πω ότι δεν τη σκέφτομαι καθόλου, αλλά υπάρχουν κι άλλα πράγματα, έχω κι άλλες προτεραιότητες.
Πώς τη λένε τη φίλη σου; Πελίν. Είναι φοιτήτρια; Ναι. Έχουμε γνωριστεί στην Πρώτη, σε διακοπές.
