Γεννημένοι για εξαρτήσεις

Ένα φλιτζάνι καφέ, μια «επιδρομή» στα μαγαζιά με όσο υπόλοιπο έχει

απομείνει στις πιστωτικές κάρτες ή ένα λουκούλλειο γεύμα, για κάποιους είναι

απλώς καθημερινές «αθώες» δραστηριότητες, αλλά για άλλους μπορεί να

ισοδυναμούν με μια δόση ηρωίνης. Καφές, αλκοόλ, νικοτίνη, τζόγος, σεξ, φαγητό

μπορεί και αυτά να είναι… «ναρκωτικά»!

Για την επιστήμη είναι πλέον ξεκάθαρο το ότι υπάρχει μικρή βιολογική διαφορά

ανάμεσα στην εξάρτηση από ναρκωτικές ουσίες και στη μανία για τον τζόγο ή το

φαγητό. Σε όλες αυτές τις περιπτώσεις, οι διεργασίες που λαμβάνουν χώρα στον

εγκέφαλο είναι παρόμοιες ή και εντελώς ίδιες. Έρευνες έχουν δείξει ότι οι

εγκεφαλικές αντιδράσεις ενός τζογαδόρου, ενός σεξομανή και ενός εξαρτημένου

από τα ναρκωτικά είναι πανομοιότυπες:

Ο ρόλος της ντοπαμίνης. Όλα αρχίζουν από τα ερεθίσματα που «ξυπνούν» το

κέντρο της ευχαρίστησης στον εγκέφαλο. Όταν ένας άνθρωπος εκδηλώνει επιθυμία

για κάτι, η ουσία ντοπαμίνη απελευθερώνεται στον εγκέφαλό του. Οι ναρκωτικές

ουσίες κάνουν ακριβώς το ίδιο – γι’ αυτό και οι τοξικομανείς συνεχώς τις

επιζητούν.

Το ίδιο ισχύει όμως και για όλες τις δραστηριότητες που προκαλούν ευχαρίστηση

στον άνθρωπο!

Τα υψηλότερα από το φυσιολογικό επίπεδα ντοπαμίνης συνδέονται με διάφορες

δραστηριότητες και καταστάσεις, που λαμβάνουν διαστάσεις εθισμού στη ζωή ενός

ανθρώπου. Επιστήμονες από ένα πανεπιστημιακό νοσοκομείο του Βερολίνου

διεπίστωσαν πρόσφατα πως φανατικοί τυχερών παιχνιδιών που προσπαθούσαν να

απόσχουν από το «άθλημα» αντιδρούσαν έντονα – όπως φάνηκε στα

ηλεκτροεγκεφαλογραφήματά τους – σε εικόνες από τα αγαπημένα τους παιχνίδια και

μάλιστα πολύ περισσότερο από άλλους. Κάτι σαν… στερητικό σύνδρομο δηλαδή!

Ναυτία ή κράμπες. Τα στερητικά συμπτώματα είναι ένα από τα βασικά

σημεία μελέτης της διαδικασίας του εθισμού: Οι τζογαδόροι που προσπαθούν να

μην παίζουν, καταλαβαίνουν πώς νιώθει εκείνος που ψάχνει τη δόση του, όταν

αισθάνονται ναυτία ή κράμπες στο στομάχι, ιδρώνουν, είναι ευερέθιστοι και

αντιδρούν υπερβολικά στο παραμικρό. Ανάλογα συμπτώματα έχουν παρουσιάσει και

άνθρωποι που προσπαθούν να υπερνικήσουν τη μανία τους για άσκοπες αγορές.

Επικλινής πυρήνας. Πρόσφατη έρευνα του Πανεπιστημίου του Τέξας σε

πειραματόζωα έδειξε ότι σε αυτά που είχαν εθιστεί στο να ζευγαρώνουν συχνότερα

από το κανονικό υπήρξε σημαντική αύξηση της παραγωγής ενός ρυθμιστικού

γονιδίου που ονομάζεται delta Fos Β και εντοπίζεται στο κέντρο του εγκεφάλου

που σχετίζεται με την ευχαρίστηση και την επιβράβευση (στον επικλινή πυρήνα,

όπως ονομάζεται). Κάτι αντίστοιχο παρατηρήθηκε και σε ζώα που είχαν μανία με

το φαγητό και ειδικά με τη ζάχαρη. Η παραγωγή του ίδιου γονιδίου, όμως,

αυξάνεται και στους χρόνιους χρήστες ναρκωτικών!

Εξαρτήσεις συμπεριφοράς. Μπορεί οι επιστήμονες να μην έχουν εξακριβώσει

ακόμη στη λεπτομέρειά της τη διαδικασία της εξάρτησης, αλλά για ένα πράγμα

είναι σίγουροι: εθισμό μπορεί να… υποστεί κάθε άνθρωπος αν βρεθεί σε

ευνοϊκές για κάτι τέτοιο συνθήκες. Οι λεγόμενες εξαρτήσεις συμπεριφοράς (όπως

ο τζόγος, το φαγητό, κ.λπ.) σχετίζονται και με τη συναισθηματική κατάσταση του

εθισμένου.

Για παράδειγμα, μια μελέτη Γερμανών επιστημόνων σε παιδιά σχολικής ηλικίας

έδειξε ότι οι δυστυχισμένοι μαθητές είναι πιο επιρρεπείς στο να «κολλήσουν» με

τον ηλεκτρονικό υπολογιστή και το Ίντερνετ.

Πώς δρουν φάρμακα. Και καθώς οι κάθε είδους εξαρτήσεις προκαλούν

διαταραχές στα επίπεδα της ντοπαμίνης, φάρμακα που ώς τώρα χρησιμοποιούνταν

για τη θεραπεία τοξικομανών και αλκοολικών ασθενών (όπως η ναλτρεξόνη και η

ναλοξόνη) θα μπορούσαν να χορηγηθούν και για συμπεριφορικές εξαρτήσεις καθώς

επαναφέρουν την ντοπαμίνη στα φυσιολογικά επίπεδα.

Φυσιολογικό – νοσηρό. Ωστόσο, τέτοιου είδους θεραπείες δεν είναι εύκολο

να υιοθετηθούν, αφού στην περίπτωση των ψυχολογικών – συμπεριφορικών

εξαρτήσεων τα όρια ανάμεσα στο φυσιολογικό και το νοσηρό είναι πολύ ρευστά.

Σύμφωνα με τους επιστήμονες, είναι αρκετά δύσκολο να «διαγνωστεί» αν μια

συνήθεια αποτελεί εξάρτηση και προκαλεί μια διαταραχή, όπως και το αν η

διαταραχή αυτή υπήρχε πριν από την εξάρτηση. Τα πράγματα είναι ξεκάθαρα στις

εξαρτήσεις από ουσίες, αλλά δεν ισχύει το ίδιο και για τις συμπεριφορές που

καταλήγουν να γίνουν εμμονές.

Λειτουργικός – εξαρτημένος

Το να αγοράζει κανείς πράγματα ακόμη κι αν δεν του χρειάζονται, δεν σημαίνει

ότι χρειάζεται ιατρική βοήθεια. Αν όμως ξοδεύει όλα του τα χρήματα σε αγορές

και δεν έχει να πληρώσει το νοίκι, τότε μάλλον έχει πρόβλημα. Και το να παίζει

κάποιος χαρτιά στη διάρκεια των γιορτών έχει διαφορά από το να δανείζεται

χρήματα για να παίξει. Τα όρια της εξάρτησης έχουν βασική σχέση με τα όρια της

λειτουργικότητας. Όταν σταματάς να είσαι λειτουργικός – για όποια έκφανση της

ζωής κι αν πρόκειται – όταν παύεις να έχεις τον έλεγχο της κατάστασης, τότε

αρχίζει και το πρόβλημα με την εξάρτηση.

Επιμέλεια: Εύη Ελευθεριάδου, Δέσποινα Κουκλάκη