Eνστάσεις

H ΛΕΞΗ ΤΗΣ ΕΒΔΟΜΑΔΑΣ: Κλίμακα. Από τις πιο δραστήριες μη κυβερνητικές

οργανώσεις στον χώρο της κοινωνικής πρόνοιας, καλείται με άλλες να

υποκαταστήσει πλήρως την κρατική πολιτική παροχών. «Κοινωνία πολιτών» χωρίς χρήμα…

Οι «ιερόσυλοι» των πόλεων…

ΚΑΛΑ ΚΑΛΑ δεν ξέρουμε πόσοι είναι. Οι επίσημοι αριθμοί μιλούν για

17.000 σε Αθήνα, Θεσσαλονίκη και άλλες περιοχές, αλλά άντε να βγάλεις άκρη

μαζί τους. Για παράδειγμα, με τον «Φιλόσοφο». Το διδακτορικό του σε

Πανεπιστήμιο των ΗΠΑ ίσως ήταν η αιτία για το παρατσούκλι. Τώρα στα 40 του δεν

είναι εύκολο να του πάρεις κουβέντα. Δεν ξεκαθαρίζει αν βρέθηκε στον δρόμο

επειδή «έτυχε» ή επειδή το διάλεξε. Τον εντόπισαν κάποιες φορές στα συσσίτια

της «Κλίμακας» (της μη κυβερνητικής οργάνωσης), αλλά δεν έμαθαν πολλά από τον

ίδιο. Θα είχε ενδιαφέρον, αφού σύμφωνα με την πρόσφατη (έως και μοναδική)

έρευνα που έγινε από τους ειδικούς και τους εθελοντές της «Κλίμακας» το 34,4%

των αστέγων έχουν απολυτήριο Λυκείου έως και πτυχίο Ανωτάτης Σχολής. Θα είχε

ενδιαφέρον και για έναν ακόμη λόγο: Γιατί σ’ αυτούς που οργώνουν καθημερινά

την πόλη αναζητώντας χώρο προστίθεται τα τελευταία χρόνια μια νέα «ομάδα». Το

20% των αστέγων μένει σε δικό τους αυτοκίνητο (ή σε κάποιο άλλο όχημα).

Ναυαγοί του δρόμου, που αντί για το ρολόι τους κοιτούν τον δείκτη της

βενζίνης. Χρόνο έχουν, καύσιμα δεν έχουν. Ιδανικά σημεία τους περιοχές κοντά

στη φωτισμένη πόλη (για ασφάλεια) και κοντά σε χώρους συσσιτίων ή δημόσιων

υπηρεσιών. Πώς βρέθηκαν εκεί;

Μια ξαφνική οικονομική καταστροφή (λιγότερο), απόρριψη (ή εγκατάλειψη)

οικογένειας και το αυτοκίνητο γίνεται το νέο σπίτι. Για όσο κρατήσει η

βενζίνη. Και μετά;

Μετά βουλιάζουν σε μια άλλη κοινωνία, παράλληλη που, όπως λέει ο Άρης

Σαπουνάκης (αρχιτέκτων πολεοδόμος υπεύθυνος για την Ελλάδα του αντίστοιχου

ευρωπαϊκού Παρατηρητηρίου) «είναι μια κοινωνία χωρίς χώρο». Ο χώρος της πόλης

είναι δεδομένος αλλά και διεκδικίσιμος. Τα τελευταία χρόνια οι σκιές γίνονται

ομάδες. H Διαμαντούλα Βλαντώνη (κοινωνική ψυχολόγος – «Κλίμακα») έχει

εντοπίσει φαινόμενα αυτο-οργάνωσης στον δρόμο: «Υπάρχουν ομάδες με αρχηγούς

που κανονίζουν τις «καβάντζες» της πόλης. Ποιες είναι οι καλές περιοχές για

έναν ύπνο, ποιοι θα μείνουν εκεί και πόσο. Υπάρχουν τέτοιες αφηγήσεις αλλά

είναι πολύ δύσκολο να καταφέρει κάποιος «απ’ έξω» να μπει μέσα σ’ αυτή την

παράλληλη κοινωνία. Στην Αθήνα παραδοσιακά ο χώρος των αστέγων ήταν γύρω από

το Σαράφειο Κολυμβητήριο στην Πειραιώς και στις γύρω περιοχές. Τα

εγκαταλελειμμένα σπίτια χωρίς φως και νερό οργανώνονται με αυτοσχέδιες

κουζίνες και χώρους ύπνου».

Μένουν εκεί μέχρι τις 12 το μεσημέρι…

… και μετά – λέει ο Άρης Σαπουνάκης – κατευθύνονται σε χώρους συσσιτίων.

Ο Σταύρος Γκουγκουσκίδης (της μη κυβερνητικής «Άρσις» στη Θεσσαλονίκη) εξηγεί

ότι δύο πράγματα χαρακτηρίζουν την καθημερινότητά τους: «Σκέπτονται και

περπατάνε. Σκέπτονται ώρες το πρόβλημά τους, βουλιάζουν στον εαυτό τους,

κλείνονται και τελικά αναπαράγουν τα ίδια βασανιστικά συναισθήματα.

Αναπόφευκτα οδηγούνται στην παθητικότητα, που είναι και το κυρίαρχο στοιχείο

στη συμπεριφορά τους. Στη Θεσσαλονίκη οι διαδρομές τους είναι μεταξύ

νοσοκομείων, σταθμού ΟΣΕ και δημοσίων υπηρεσιών, μήπως και βγάλουν κάποιο

επίδομα. Τον χειμώνα μένουν στον σταθμό – λόγω ζέστης – μέχρι να έρθει το

τελευταίο τρένο. Μετά, στη μία το πρωί, μιάμιση, ο σταθμός κλείνει. Τότε

αρχίζουν το περπάτημα. Περπατάνε μέχρι τις έξι το πρωί που ξανανοίγει ο

σταθμός, οπότε και γυρίζουν για να κοιμηθούν. Άλλοι μένουν σε εγκαταλελειμμένα

βαγόνια και σπίτια. Τον τελευταίο καιρό έχουμε δει και στη Θεσσαλονίκη

άστεγους με I.X. Όλοι τους συναντιούνται στα συσσίτια».

Ένα σημείο της έρευνας παραξένεψε: Το 43% των αστέγων δηλώνουν σεξουαλικές

επαφές δύο φορές την εβδομάδα!

Πού, πότε, με ποιους; Οι εκτιμήσεις διίστανται. H Διαμαντούλα Βλαντώνη

πιστεύει πως οι περισσότεροι εννοούν επί πληρωμή. Το αποδεικνύει άλλωστε και

το πολύ υψηλό ποσοστό όσων δηλώνουν ότι χρησιμοποιούν προφυλακτικό. Άλλοι πάλι

εκτιμούν πως λένε ψέματα. Ότι το δηλώνουν για να κρατήσουν απέναντι «σ’ εμάς»

μια αξιοπρέπεια. Και γιατί η ερωτική ζωή είναι δείγμα υγείας.

Τα συσσίτια έχουν κεντρική..

…θέση στην καθημερινότητά τους. Γιατί εκεί η διαδικασία αυτολύπησης μπορεί

να διακοπεί έστω και για λίγο. Όπως λέει ο Στ. Γκουγκουσκίδης, «στα συσσίτια

πέρα από μια ανάσα κοινωνικής αλληλεγγύης αναπτύσσουν και σχέσεις μεταξύ τους.

Από την ανταλλαγή πληροφοριών (π.χ. ποια εκκλησία ή ποια οργάνωση και πού

δίνουν συσσίτια ή μοιράζουν ρούχα) μέχρι μορφές αυτοοργάνωσης, όπως να

νοικιάσουν δύο ή τρεις μαζί ένα δωματιάκι. Όσο δύσκολο κι αν είναι με τα 420

ευρώ το δίμηνο που δίνει η Πρόνοια σε όσους βεβαιωμένα για λόγους υγείας δεν

μπορούν να εργασθούν.

Άραγε για τους άνθρωπους αυτούς όταν νιώσουν με την πλάτη στον τοίχο, όταν δεν

έχουν άλλο περιθώριο υποχώρησης, δεν είναι μονόδρομος η επίθεση στην άλλη

κοινωνία; Ο Στ. Γκουγκουσκίδης δεν το πιστεύει: «Πολλοί είναι θυμωμένοι

άνθρωποι, πολλές φορές λένε να μπουν σε μία τράπεζα, αλλά όταν οργανώνονται

είναι κυρίως για να πάνε στη νομαρχία να πιέσουν για κάποιο βοήθημα. H

παθητικότητα τούς έχει πλήρως αποδιοργανώσει ατομικά. Άλλωστε, για να

επιτεθείς πρέπει να έχεις δύναμη. Κι όταν πλέον νιώσουν ότι την έχουν, τη

γυρίζουν εναντίον τους. Με ναρκωτικά, αλκοόλ ή ό,τι άλλο αυτοκαταστροφικό».

Τα ονόματα που δίνουμε στους περιθωριακούς αλλάζουν από εποχή σε εποχή και από

κοινωνία σε κοινωνία. Αλλά ο πυρήνας αυτών σε σχέση μ’ εμάς παραμένει πάντα

σταθερός, εξηγεί ο Ζίγκμουντ Μπάουμαν (καθηγητής Κοινωνιολογίας).

«Ακόμη κι αν δεν υπήρχαν θα έπρεπε να τους ανακαλύψουμε. Τα σύνορα της ομάδας

του «εμείς» χαράσσουν το όριο της πνευματικής και της συναισθηματικής μας

ασφάλειας και μας προσφέρουν το πλαίσιο από το οποίο εξαρτώνται οι

πεποιθήσεις, τα δικαιώματα και οι υποχρεώσεις μας. Όσο τα όρια ανάμεσα στο

«εδώ» και στο «εκεί» είναι σημαδεμένα με σαφήνεια, η «ομάδα του εμείς» μπορεί

να τα βγάλει πέρα αρκετά καλά ακόμη κι αν γειτνιάζει άμεσα με «εκείνους»»…

Το ιερό χρειάζεται πάντα το ιερόσυλο…

… Και οι άστεγοι είναι οι σύγχρονοι ιερόσυλοι, αφού δεν μετέχουν δυο βασικών

στοιχείων του πολιτισμού μας: Ούτε παράγουν ούτε καταναλώνουν. Επίσης, δεν

έχουν στέγη, επομένως είναι και εκτός μνήμης (σημαδιών επί) της κοινωνίας μας.

Ή όχι;

Μισελ Φαϊς

«Οι άστεγοι έρχονται από τις σπηλιές του μέλλοντός μας»

Ο συγγραφέας Μισέλ Φάις παρουσίασε το 2002 την περιπλάνησή του στους άστεγους

της Αθήνας:

«Είπα μέσα μου ότι θα αποφύγω δυο πράγματα: την καταγγελτική ρητορεία και την

ποιητική του πόνου.

Οι άνθρωποι αυτοί, που έρχονται από τις σπηλιές του μέλλοντός μας, είναι τα

απόβλητα μιας εποχής που αποθεώνει την ελευθερία της αδιαφορίας.

Κάποτε, στην Ομόνοια, φωτογράφισα έναν άστεγο με γενειάδα μητροπολίτη. Μια

κοπέλα από το παρακείμενο σουβλατζήδικο τού ακούμπησε στο χαρτονάκι του ένα

σουβλάκι. Ο τύπος το κλώτσησε και πήγε να ψαχουλέψει στο δικό του σούπερ

μάρκετ: στον κάδο απορριμμάτων.

Καταλάβατε; Οι άνθρωποι έχουν το δικό τους αξιακό σύστημα. Αν προσπαθήσουμε να

τους «σιδερώσουμε» σύμφωνα με το δικό μας, απλώς κάνουμε ελεημοσύνη από τις

εκκλησίες ή πολιτική από τις τηλεοράσεις.

Γι’ αυτό η τέχνη πάντα ασεβεί στην ευτυχία ή στη δυστυχία. H τέχνη δεν είναι

ούτε φιλάνθρωπη ούτε σωτηριολογική, η τέχνη υποδύεται την ευτυχισμένη ή τη

δυστυχισμένη, η τέχνη δρα διά της παρατηρήσεως».

Info

Zygmunt Bauman «Ο πολιτισμός ως πράξη», Αθήνα 1994, ΠΑΤΑΚΗΣ

Νίκου Βλαντή – Παύλου Μπαλτά «Επόμενη στάση: Χαμένες λεωφόροι»,

Αθήνα 2004, FUTURA

Ernesto Laclau (επιμ. Γιάννη Σταυρακάκη) «Για την επανάσταση της εποχής

μας», Αθήνα 1997, ΝΗΣΟΣ

Νταίηβιντ Ρήσμαν «Το μοναχικό πλήθος», Αθήνα 1989, ΝΗΣΙΔΕΣ

Μισέλ Φάις «H πόλη στα γόνατα», Αθήνα 2002, ΠΑΤΑΚΗΣ

Sam Davis «Designing for the homeless-architecture that works»,

Berkeley 2004, University of California press

Enstaseis – blog

Θα μας βρείτε στην ηλεκτρονική διεύθυνση: http: //enstaseis.blogspot.com