Eνστάσεις

H ΛΕΞΗ ΤΗΣ ΕΒΔΟΜΑΔΑΣ: Λωζάννη. Για τη Συνθήκη της Λωζάννης η

θρησκευτική ταυτότητα υποδηλώνει και εθνική ταυτότητα (αφού ειδικά για την

Τουρκία αναφέρεται σε μη μουσουλμανικές μειονότητες).

Ο Ψυχρός Πόλεμος ξέμεινε στη Θράκη

ΠΕΜΠΤΗ ΒΡΑΔΥ, 16 Μαρτίου, στον Εχίνο στη Θράκη. Για τους μειονοτικούς

οι στιγμές ήταν σημαντικές. H Γιουρούκ Γκιουλσούν, γέννημα θρέμμα του χωριού,

ερχόταν στον Εχίνο (με την εγγονή της την Αϊσέλ Ζεμπέκ). Θα ξανάβλεπε τον γιο

της, την αδελφή της και τους φίλους της ύστερα από 32 χρόνια. Για τους

Τούρκους μειονοτικούς η επιστροφή της Γκιουλσούν ήταν μια μεγάλη νίκη. Και

δικαίωση. H Γκιουλσούν, στα 75 της σήμερα, έφυγε μαζί με εκατοντάδες άλλους

μειονοτικούς από τη Θράκη λίγο μετά την τουρκική εισβολή στην Κύπρο. Στα

σύνορα (πριν περάσουν Τουρκία) τους πήραν τα διαβατήρια. Ακόμη και σήμερα

επιμένει ότι η μνήμη της δεν την απατά. Ότι τα διαβατήρια τα έδωσαν σε ιδιώτη

οδηγό λεωφορείου, ο οποίος τα παρέδιδε στην Αστυνομία έναντι αμοιβής!

Στον Εχίνο πολλά έχουν αλλάξει από τότε. Εκτός από ένα: Ο ταχυδρόμος του

χωριού εξακολουθεί και αφήνει την αλληλογραφία στο καφενείο. Παρά τις

προσπάθειες να διοριστεί μειονοτικός ταχυδρόμος που να γνωρίζει τα τούρκικα,

οι αρχές προτιμούν τη λύση του καφενείου.

H αλήθεια είναι ότι από τους περίπου 110.000 μειονοτικούς, στο Ελληνικό

Δημόσιο δεν έχουν διοριστεί πάνω από δέκα. Μόνο σε δήμους και νομαρχίες έσπασε

ο αποκλεισμός τα τελευταία χρόνια. Το 2001 μόλις το ένα στα δέκα μειονοτικά

παιδιά που τέλειωναν το Δημοτικό συνέχιζαν στο Γυμνάσιο. Και δεν έχει έρθει

ακόμη το τέλος μιας αλλοπρόσαλλης πολιτικής που θέλει τη μειονότητα να

υπάγεται στο υπουργείο Εξωτερικών. Λες και η Θράκη δεν είναι μέρος της χώρας.

Με την υποψηφιότητα της Καραχασάν άνοιξε μια συζήτηση, αλλά φαίνεται να

κλείνει βιαστικά μια άλλη. Το μεγάλο κέρδος έχει να κάνει με το ταμπού

απέναντι στους μουσουλμάνους συμπολίτες (όπως και αν αυτοπροσδιορίζονται). Το

μεγάλο ερωτηματικό είναι αν θα λειώσουν οι πάγοι στην περιοχή. Και εκεί τα

πρώτα μηνύματα δεν είναι ενθαρρυντικά…

Με τον όρο «μειονότητα» σημειώνει…

… η Σεβαστή Τρουμπέτα (διδάκτωρ Κοινωνιολογίας) «εννοείται μια

πληθυσμιακή/κοινωνική ομάδα η οποία είναι αποκλεισμένη από βασικούς τομείς της

κοινωνίας στην οποία ζει. Διαθέτει περιορισμένη πρόσβαση στα κέντρα εξουσίας.

Βιώνει συλλογικές διακρίσεις και χαρακτηρίζεται γενικά από ένα υποδεέστερο

κοινωνικό και πολιτικό στάτους».

Στη Θράκη αυτή η έννοια έχει έναν ακόμη ορισμό: Απαγόρευση αυτοπροσδιορισμού.

Με τη χρήση – ως μόνης αποδεκτής – της έννοιας «μουσουλμάνος» γίνεται – ακόμη

– μια προσπάθεια να μην ειπωθούν τα πράγματα με το όνομά τους. Και να μην

παραδεχθεί η ελληνική Πολιτεία ότι έχασε ένα παιχνίδι που άρχισε το 1923.

Γιατί τότε, όταν η μειονότητα χωρίστηκε σε «παλαιομουσουλμάνους» και

«εκσυγχρονιστές» (κεμαλιστές), η Ελλάδα πήρε χωρίς προσχήματα το μέρος των

πρώτων. Δέχθηκε τον φυγάδα από τους κεμαλιστές σεϊχουισλάμη και τους δικούς

του, μοίρασε χρηματικά βοηθήματα και πολιτική στήριξη. Το τουρκικό προξενείο

ακολούθησε την ίδια τακτική, αλλά με την άλλη ομάδα. Λίγα χρόνια μετά, η

Ελλάδα αλλάζει πολιτική. Στο πλαίσιο της εξομάλυνσης των σχέσεων με την

Τουρκία διώχνει το 1930 τα θρησκευτικά στελέχη των παλαιομουσουλμάνων από τη

χώρα (οι περισσότεροι κατέφυγαν τότε στην Αίγυπτο). Παράλληλα το επίσημο

ελληνικό κράτος (και μέχρι περίπου τα χρόνια της χούντας) προσδιορίζει τη

μειονότητα ως «τουρκική» και με διμερείς συμφωνίες με την Τουρκία ρυθμίζει από

κοινού ζητήματα εκπαίδευσης.

Την ίδια περίοδο μαίνεται ένας δεύτερος πόλεμος ο οποίος, όπως εξηγεί ο

Κωνσταντίνος Τσιτσελίκης (επίκουρος καθηγητής Πανεπιστημίου Μακεδονίας,

στέλεχος του ΚΕΜΟ) έχει να κάνει με τους Πομάκους. H δεκαετία του ’50

χαρακτηρίζεται από τη μάχη Ελλάδας και Τουρκίας ποιος θα τους προσεταιριστεί.

Και συνεχίζεται ακόμη και σήμερα. H υποψήφια του ΠΑΣΟΚ προέρχεται από τον Δήμο

Μύκης, χωριά που σήμερα εκφράζουν έντονα την τουρκική τους ταυτότητα. Όπως ο

τουρκικός εθνικισμός παραβλέπει την πραγματικότητα, ότι μιλάνε μια δική τους

βουλγαρική – πομακική γλώσσα και πως εθνοτικά είναι Πομάκοι, παρομοίως και ο

ελληνικός εθνικισμός αρνείται την πραγματικότητα, ότι οι Πομάκοι σε μεγάλο

ποσοστό είναι εθνικά Τούρκοι. Δηλαδή συντελείται τις τελευταίες δεκαετίες μια

διαδικασία εθνοποίησης, όπως παλιότερα είχε συντελεστεί σε μη ελληνόφωνους

χριστιανούς, όπως οι Βλάχοι και οι Αρβανίτες, που σήμερα εν πολλοίς εκφράζουν

έντονα την ελληνική τους ταυτότητα. H ένταση στη Θράκη ή για τη Θράκη μπορεί

να λυθεί μόνο όταν γίνει αποδεκτό από τους Έλληνες ότι η ιδιότητα του Έλληνα

πολίτη είναι συμβατή με την ταυτότητα του «εθνικά Τούρκου» και από τους

Τούρκους ότι «το τουρκικό έθνος δεν είναι ασύμβατο με επιμέρους γλωσσικές και

εθνοτικές ταυτότητες όπως οι Πομάκοι».

Εξάλλου ο πόλεμος αυτός σήμερα έχει κριθεί, όπως και ο προηγούμενος, μεταξύ

Ισλάμ και τουρκισμού. Άλλωστε μέχρι και τη δικτατορία, το ελληνικό κράτος

φοβόταν περισσότερο τη βουλγαρική προπαγάνδα με τους Πομάκους στη Ροδόπη.

Έτσι, η ελληνική αμηχανία και η – εκ των πραγμάτων – αποδοχή τής σύνδεσης

θρησκείας με εθνική ταυτότητα (τουρκική) έχουν σήμερα διαμορφώσει

συγκεκριμένες συνθήκες.

Σε αυτές εξακολουθούν και δίνουν δυσάρεστη οσμή τα πηγαινέλα πρακτόρων και

πρακτορίσκων από την ΕΥΠ και τη MIT και κυρίως μια άνευ προηγουμένου διαφθορά

με την εξαγορά μειονοτικών και από τις δύο πλευρές. Στέλεχος του υπουργείου

Εξωτερικών με εμπειρία στην περιοχή θυμάται γελώντας (!) και πάμπολλες

περιπτώσεις μειονοτικών που δέχονταν χρηματικά βοηθήματα και από τις δύο

πλευρές. Παράλληλα, τεράστιες περιουσίες δημιουργούνται από Έλληνες

μεσολαβητές. Για μια άδεια επισκευής στο σπίτι του, ο μειονοτικός έπρεπε να

προσφύγει στους κομματάρχες και στις άλλες αρχές. Προσέφερε την υποταγή του

και το μπαξίσι. Αυτά τα κυκλώματα του (ψευτο)εθνικισμού αντιδρούσαν (ακόμη και

σήμερα) στην πολιτική και κοινωνική ενσωμάτωση των μειονοτικών. (Βρίσκεται σε

εξέλιξη σχετική έρευνα Τούρκου πανεπιστημιακού με περιπτώσεις και

ονοματεπώνυμα!)

H δικτατορία αποφασίζει (και διατάσσει) πως…

… οτιδήποτε έχει τον χαρακτηρισμό «τουρκικό» είναι παράνομο στη Θράκη. Έτσι,

μέσα σε μια νύχτα οι μειονοτικοί αλλάζουν πάλι «ταυτότητα». Από Τούρκοι

μεταβαφτίζονται σε μουσουλμάνους. Πολλοί αντιδρούν. Όπως μπορούν. (Σύντομα

αναμένεται και η απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου όπου προσέφυγε η Τουρκική

Ένωση Ξάνθης και πολλοί προδικάζουν ότι θα είναι αρνητική για την Ελλάδα)

Εδώ και 27 χρόνια η μειονότητα αγωνίζεται ακριβώς γι’ αυτό: το δικαίωμά της

στον αυτοπροσδιορισμό.

Θα βοηθήσει η επιλογή της Γκιουλ Καραχασάν να χτιστούν νέες γέφυρες σε νέες

βάσεις;

H απάντηση δεν είναι εύκολη ίσως και επειδή δεν επιτρέπει μεγάλη αισιοδοξία.

Έστω κι αν ένας από τους ανθρώπους που ξέρει καλά το μειονοτικό, ο

ευρωβουλευτής του ΠΑΣΟΚ Πάνος Μπεγλίτης, βλέπει σ’ αυτήν έναν καταλύτη: «H

επιλογή αποτελεί μια βαθιά δημοκρατική πολιτική στάση του Γ. Παπανδρέου και

του ΠΑΣΟΚ. Με την απόφαση αυτή κλείνει μια μακρά περίοδος ενός ιδιόμορφου

κοινωνικού Ψυχρού Πολέμου». Για πολλά χρόνια η χώρα μας αντιπαρατέθηκε με ένα

κομμάτι του ίδιου της του εαυτού. H εμπέδωση των δημοκρατικών θεσμών, η ένταξη

στην Ευρωπαϊκή Ένωση, η οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη δεν ήσαν φαίνεται

ικανοί όροι για να αποτινάξουμε τη φοβία και την εσωστρέφεια, για να

συμφιλιωθούμε με την ιστορία μας. Χρειαζόταν ένας καταλύτης. Και βρέθηκε. Ήταν

όμως και μια συμβολή της φίλης μου της Γκιουλ στη συλλογική μας λύτρωση. Στην

άρση και της ψυχολογικής «μπάρας».

H μειονότητα ακόμη δεν έχει πάρει θέση επίσημα. Οι εκπρόσωποί της πάντως

εκφράζουν ανεπίσημα την ενόχλησή τους από τις συνεχείς ερωτήσεις «αν είναι

Ελληνίδα» και από κάποιες απαντήσεις της. Και επίσης ενοχλούνται με την

υπερπροβολή του πομακικού στοιχείου, που παραπέμπει σε μια εκ νέου άρνηση

αναγνώρισης της τουρκικής ταυτότητας. Και υπενθυμίζουν ότι όταν το ΠΑΣΟΚ στις

πρόσφατες ευρωεκλογές συμπεριέλαβε στις λίστες του τον Μουσαφέρ Χαμζά

(συντάκτη του πομακικού λεξικού) έχασε περίπου το 13% της δύναμής του στην

περιοχή.

Τα τοπικά στελέχη του ΠΑΣΟΚ φαίνονται επίσης δυσαρεστημένα και επειδή δεν

ρωτήθηκαν. Ευτυχώς για το ΠΑΣΟΚ, οι δηλώσεις Ψωμιάδη και του υπουργού

Μακεδονίας επανασυσπείρωσαν το κόμμα στην περιοχή και μάλιστα σε ευρύτερη

βάση.

Και πάντως – όπως λένε – το ρίσκο δεν είναι και ιδιαίτερα μεγάλο, αφού το

ΠΑΣΟΚ δεν επέλεξε ως υποψήφιό του μουσουλμάνο στην άλλη υπερνομαρχία της

Θράκης όπου μπορεί να εκλέξει υπερνομάρχη, αλλά εκεί που ούτως ή άλλως την

είχε χαμένη.

Αλλά, υπενθυμίζεται από μειονοτικούς, στις προηγούμενες βουλευτικές εκλογές ο

πρώην αντιπρόεδρος της Βουλής Π. Σγουρίδης μόλις που επικράτησε του

συνυποψηφίου του Μπουρχάν Μπαράν για μερικές ψήφους (9.400 έναντι 9.000). H

δυσαρέσκεια της μειονότητας θα αποδυναμώσει το ψηφοδέλτιο του ΠΑΣΟΚ (αλλά,

τουλάχιστον, θα είναι βέβαιη η επανεκλογή του κ. Σγουρίδη).

Ένας φίλος (Τούρκος μειονοτικός) ρωτούσε σε μια συζήτηση: «Επιτέλους, τι

είμαστε;»… Και ένας άλλος φίλος τού απάντησε με τα λόγια του Κωνσταντίνου

Τσουκαλά: «Είμαστε οι τόποι που πατάμε, οι άνθρωποι που γνωρίζουμε, οι ιδέες

που πραγματευόμαστε». Αρκεί να υπάρχει η επιλογή…

Info

Ζαν Ντανιέλ, «Ταξίδι στα όρια του Έθνους», Αθήνα 1996, ΠΟΛΙΣ

Άννας Φραγκουδάκη – Θάλειας Δραγώνα, «Τι είν’ η πατρίδα μας;», Αθήνα

1997, ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑ

Σεβαστής Τρουμπέτα, «Κατασκευάζοντας ταυτότητες για τους μουσουλμάνους

της Θράκης», Αθήνα 2001, KPITIKH

Γιάννη N. Γιαννουλόπουλου, «H ευγενής μας τύφλωσις…», Αθηνα 2001,

ΒΙΒΛΙΟΡΑΜΑ

K. Τσιτσελίκη, «Γλώσσες, αλφάβητα και εθνική ιδεολογία στην Ελλάδα και

τα Βαλκάνια», Αθήνα 2000, KPITIKH

Enstaseis – blog

Θα μας βρείτε στην ηλεκτρονική διεύθυνση: http: //enstaseis.blogspot.com