Eνστάσεις

H ΛΕΞΗ ΤΗΣ ΕΒΔΟΜΑΔΑΣ: Hijab. Αν ο Απόστολος Παύλος στην «Προς

Κορινθίους επιστολή» υπογραμμίζει ότι η γυναίκα πρέπει να καλύπτει το κεφάλι

της από λόγους ντροπής, στο Κοράνι η σχετική αναφορά γίνεται για λόγους

προφύλαξης της γυναίκας.

H νέα γενιά της μαντίλας…

Κυριακή (12 Μαρτίου) μεσημέρι, στην κεντρική πλατεία της Κομοτηνής: μια

παρέα 17άρηδων (τρία κορίτσια – το ένα με μαντίλα – και ένα αγόρι) μπαίνουν σε

μια από τις καφετέριες. Πριν προλάβουν να καθήσουν, τους πλησιάζει ο

σερβιτόρος και ζητάει να φύγουν, εκτός κι αν η κοπέλα βγάλει τη μαντίλα. «Το

απαγορεύει το αφεντικό», είναι η μοναδική εξήγηση του σερβιτόρου. H παρέα

αποχωρεί, αλλά τη σκηνή την παρακολουθεί και ο δημοσιογράφος Αμπμντουλά

Ντεντέ, ο οποίος δημοσιεύει την επόμενη ημέρα τα όσα συνέβησαν, σε μειονοτική

εφημερίδα. Σημειώνει μάλιστα ότι δεν είναι το πρώτο περιστατικό που

καταγράφεται τον τελευταίο καιρό στην Κομοτηνή.

Μέχρι προχθές, άλλες δύο εφημερίδες (όχι μειονοτικές) ασχολήθηκαν με το εν

λόγω θέμα. H μία απαιτώντας να ερευνηθεί η υπόθεση και η άλλη αναγνωρίζοντας

το δικαίωμα του ιδιοκτήτη της καφετέριας να κάνει ό,τι θέλει στο μαγαζί του. H

υπόθεση έφθασε στη Μουφτεία, μαζί και με άλλες καταγγελίες, αλλά ο μουφτής

προτίμησε να μην υπάρξει κάποια επίσημη αντίδραση. Την ίδια απόφαση έλαβαν και

στη νομαρχία, αφού είναι κοινώς αποδεκτό ότι τέτοια περιστατικά είναι λίγα και

δεν αντικατοπτρίζουν τις πραγματικές σχέσεις των δύο κοινοτήτων. H πορεία

αυτών των σχέσεων εξηγεί ώς έναν βαθμό γιατί τέτοια περιστατικά δεν

σημειώνονταν παλαιότερα. Διότι μέχρι και το ’96 η μειονότητα ζούσε σε γκέτο,

λέει ο A. Ντεντέ· και επομένως οι δύο κοινότητες απλώς δεν συναντιόντουσαν.

«Αλλά εδώ και μία δεκαετία έχουν γίνει πολλά βήματα. Σήμερα, είτε μέσα από τα

σχολεία είτε από άλλους δρόμους, οι δύο κοινότητες διασταυρώνονται όλο και πιο

συχνά».

H μαντίλα μέσα στο γκέτο δεν ενοχλούσε. Φαίνεται όμως πως μπορεί να ενοχλήσει

όταν θεαθεί σε δημόσιο χώρο – καθώς η πλειοψηφούσα κοινότητα θεωρεί τη μαντίλα

σε δημόσιους χώρους απειλή, έστω και συμβολική. Αυτό άλλωστε καταγράφηκε πριν

από δύο χρόνια στη Γαλλία και, λίγο παλαιότερα, στη Γερμανία. Αλλά τώρα

τελευταία «καταγράφεται» και ένα άλλο ερώτημα: «Είναι η μαντίλα πρόβλημα των

μουσουλμάνων γυναικών ή μήπως είναι (και) δικό μας;».

Και τελικά: «Μήπως έχουμε αποδώσει στη μαντίλα σημασίες τις οποίες δεν έχει

για εκείνες που τη φορούν;». Απάντηση επιχείρησε να δώσει πρόσφατη έρευνα στη

Γερμανία, με τον πλέον αξιόπιστο τρόπο: ρωτώντας μουσουλμάνες, άλλες με

μαντίλα και άλλες χωρίς.

Στη γερμανική εφημερίδα…

…«Die Zeit» δημοσιεύθηκαν τα πρώτα αποτελέσματα έρευνας της Γιασεμίν Αϊντίν

(ερευνήτριας στο Πανεπιστήμιο του Έσεν μεταξύ φοιτητριών Παιδαγωγικών

Ακαδημιών – όλες οι εν λόγω φοιτήτριες είναι μέλη οικογενειών Τούρκων

μεταναστών. H επιλογή μάλιστα δεν έγινε τυχαία, αλλά σχετίζεται με τη

δικαστική περιπέτεια δασκάλας που φορούσε μαντίλα, στην οποία τελικά

απαγορεύθηκε να διδάσκει στα γερμανικά σχολεία. H φράση της στο δικαστήριο

«άλλο η μαντίλα (είναι προσωπική επιλογή), άλλο η διδασκαλία (είναι δημόσια

δραστηριότητα με συγκεκριμένα πλαίσια που τα σέβομαι)» δεν τη βοήθησε. Και τι

σύμπτωση: η ίδια φράση βγήκε από τα στόματα πολλών φοιτητριών.

Απαντήσεις που επίσης αμφισβητούν τη μονοσήμαντη ταύτιση της μαντίλας με τον

φονταμενταλισμό καταγράφονται και σε πολλές ιντερνετικές συζητήσεις. Εκεί

νεαροί μουσουλμάνοι, συνηγορώντας υπέρ της μαντίλας, ανατρέχουν ακόμη και στον

Φρόυντ. «Όταν χαθεί η ντροπή, τότε έρχεται η βαρβαρότητα», είναι το… τσιτάτο

που αποδίδει στον πατέρα της ψυχανάλυσης ένας Άραβας φοιτητής στη Γερμανία.

Μια φοιτήτρια μάλιστα θα συνδέσει τη μαντίλα με τη γλώσσα του σώματος και τη

σεξουαλικότητα: «Δείχνω ότι δεν είμαι διαθέσιμη». (Όμως, δεν είναι διαθέσιμη

επειδή επιθυμεί να διαχειρισθεί η ίδια τη σεξουαλικότητά της ή επειδή την έχει

ενοχοποιήσει – όπως συνήθως συμβαίνει στις γυναίκες μουσουλμάνες;).

Το πρώτο συμπέρασμα τής Αϊντίν είναι ότι η κάθε γυναίκα (μετανάστρια δεύτερης

γενιάς από την Τουρκία) δεν φορά τη μαντίλα (hijab) για τους ίδιους λόγους με

μια άλλη. Και ότι ακόμη και από την ίδια τη γυναίκα η μαντίλα «εξηγείται» με

περισσότερους από έναν λόγους.

«Οι γυναίκες στο Ισλάμ» – σημειώνει σε κείμενό της η Αθηνά Αθανασίου(επίκουρη

καθηγήτρια Κοινωνικής Ανθρωπολογίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο) – «δεν

υποτάσσονται απλώς στην εξουσία του hijab, αλλά ιδιοποιούνται την εξουσία που

τους παρέχει η χρήση του. Έτσι, ενώ σύμφωνα με τη μονολιθική δυτική

εννοιολόγηση το hizab συμβολίζει τη γυναικεία υποταγή, στον μουσουλμανικό

κόσμο εξυπηρετεί ένα ευρύ φάσμα κοινωνικών και συμβολικών χρήσεων, αλλά και

αποτελεί διαπραγμάτευση του γυναικείου πεδίου δικαιοδοσίας στην ευρύτερη

κοινωνία».

Από τις απαντήσεις στην έρευνα…

… της Αϊντίν προέκυψαν ακόμη δύο συμπεράσματα: ότι «σε ελάχιστες επιβλήθηκε

από το σπίτι» και ότι «ακόμη και αυτές που δεν φορούν σήμερα μαντίλα, αφήνουν

ανοικτό το ενδεχόμενο να τη φορέσουν στο μέλλον».

«Υπάρχει και μια κατηγορία νέων γυναικών που ξεφεύγουν από τα γκέτο, αλλά

επιλέγουν (ελεύθερα) να τη φορέσουν».

Αυτή η τελευταία κατηγορία είναι και η πιο κρίσιμη για την Ευρώπη (και την

Ελλάδα). Αυτήν την κατηγορία ανακάλυψε και η έρευνα της Αϊντίν: «Γεννήθηκα στη

Γερμανία», αφηγείται μια φοιτήτρια. «H μητέρα μου ήταν καθαρίστρια και φορούσε

μαντίλα. Εγώ κατάφερα να φθάσω στο Πανεπιστήμιο. Όμως η έξοδος από την κλειστή

ζωή της οικογένειας, μου αποκάλυψε και την αποστροφή αυτής της κοινωνίας (στην

οποία και εγώ ανήκω) για τις γυναίκες με τις μαντίλες. Και με ενόχλησε. Φόρεσα

τη μαντίλα, για να πω ότι οι γυναίκες που τη φορούν δεν είναι γεννημένες

καθαρίστριες. Και διότι είναι υποκριτικό να αποδέχεσαι τη μαντίλα στην

καθαρίστρια και να μην την αποδέχεσαι σε μια γυναίκα η οποία είναι επιστήμων».

Μια άλλη φοιτήτρια έκανε λόγο για την πειθαρχία του σώματος: «Αυτό εκφράζει

για μένα το hijab. Και είναι, προφανώς, καθαρά ατομικό μου δικαίωμα η μορφή

πειθαρχίας στο σώμα μου. Γιατί άραγε αυτό το δικαίωμά μου να είναι εμπόδιο

στην ενσωμάτωσή μου στην κοινωνία όπου γεννήθηκα;».

Αυτή η νέα γενιά γυναικών που μεγάλωσε στην Ευρώπη, αλλά μέσα σε μουσουλμανικό

περιβάλλον, δεν έχει τη σχέση με τις συνεκδοχές τής μαντίλας – που με

ιδιαίτερη ευκολία τής αποδίδονται από τη δυτική κοινή γνώμη. Όπως σημειώνεται

από την Αθηνά Αθανασίου (παραπέμπει σε έρευνα της Arlene MacLeod) «πρέπει να

αμφισβητηθεί ότι το hijab και η σύγχρονη χρήση του από γυναίκες σε δυτικές

πόλεις ή μητροπόλεις συνδέεται αυτόματα και απόλυτα με αντιδραστική υποχώρηση

σε συντηρητική πολιτική. H ισχυρή δημόσια σήμανση του hijab επιτρέπει στις

γυναίκες να διεκδικήσουν εκ νέου σεβασμό, ιδιαίτερα όταν μετακινούνται προς

νέα πεδία δράσης. H MacLeod αναλύει το φαινόμενο του «νέου πέπλου» – την τάση

πολλών γυναικών από χαμηλά κοινωνικά στρώματα να φορούν hijab τα τελευταία

χρόνια – ως ένα παράδειγμα συμβολικής πολιτικής με ρίζες σε μια διαρκή

διαπραγμάτευση γύρω από τη γυναικεία ταυτότητα».

H νέα γενιά των γυναικών…

…που φορούν μαντίλα, μέσα από τα πανεπιστήμια και την (κοινή) ψυχαγωγία,

αναζητεί την ανατροπή ενός στερεότυπου που βοήθησε στον εγκλεισμό των μανάδων

τους στα γκέτο και που μάλλον δύσκολα «ονειρεύεται» τον Οσάμα.

(Προφανώς η μαντίλα θα ταυτιστεί και με τον φονταμενταλισμό, κυρίως στα

μουσουλμανικά κράτη με τη «ριζοσπαστικοποίηση» των παιδιών της κοσμικής – και

παραπαίουσας – μεσαίας και ανώτερης τάξης σ’ αυτές τις κοινωνίες).

Την καλύτερη απάντηση στο ερώτημα «γιατί είναι λάθος να ενοχλεί η μαντίλα» την

έδωσε στον εαυτό της η Μπεϊγκίν Χακί, πρόεδρος της ένωσης γυναικών επιστημόνων

της μειονότητας στη Θράκη: «Διότι η μαντίλα σκεπάζει μόνο τα μαλλιά, όχι και

το μυαλό»… H ίδια δεν φόρεσε ποτέ της. Ούτε η μητέρα της, αλλά φορά η πεθερά

της. «Εγώ πήρα την απόφασή μου, γιατί είχα το δικαίωμα στην επιλογή. Αυτό

πρέπει να περιφρουρηθεί και όχι οι απαντήσεις που μας (ή που δεν μας)

αρέσουν»…

Info

* Eduard Said, «Καλύπτοντας το Ισλάμ», Αθήνα 2002, ΝΕΦΕΛΗ

* Θ. Λίποβατς, N. Δεμερτζή, Βασιλικής Γεωργιάδου (επιμ.), «Θρησκείες

και πολιτική στη νεωτερικότητα», Αθήνα 2002, KPITIKH

* David Marquand – Ronald Nettler, «Θρησκεία και δημοκρατία», Αθήνα

2003, ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑ

* Μάικλ Ιγκνατίεφ, «Τα ανθρώπινα δικαιώματα», Αθήνα 2004,

ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ

* Αθηνάς Αθανασίου, «Οι λόγοι της «μαντίλας»», Το Βήμα των

Κοινωνικών Επιστημών (τ. 44), Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας

Enstaseis – blog

Θα μας βρείτε στην ηλεκτρονική διεύθυνση: http: //enstaseis.blogspot.com