Αναζήτηση
H ΛΕΞΗ ΤΗΣ ΕΒΔΟΜΑΔΑΣ: Αβεβαιότητες. Γιατί είναι σπάνιος ο καρκίνος του
μαστού στις Γιαπωνέζες; Γιατί η δρεπανοκυτταρική αναιμία που βασανίζει
αφρικανικούς και μεσογειακούς πληθυσμούς ωστόσο τους προστατεύει από την
ελονοσία; Τα μικρόβια είναι πάντα βάση ή και σύμπτωμα ασθενειών; Υπάρχει μόνο
ένας δρόμος ίασης;
H γρίπη της παγκοσμιοποίησης…
|
|
TO TARABAZAN είναι ένα είδος τρωκτικού (μοιάζει με τη μαρμότα). Ζει στη
Μαντζουρία κι από αιώνες Μογγόλοι και Κινέζοι το κυνηγούσαν για τη γούνα του.
Τα τρωκτικά είναι οι μεγαλύτερες δεξαμενές βακίλων πανούκλας στη φύση, γι’
αυτό και οι επαγγελματίες κυνηγοί tarabazan στη Μαντζουρία ήταν ιδιαίτερα
προσεκτικοί και απέφευγαν κάθε ζώο που φαινόταν άρρωστο. Στο γύρισμα του 20ού
αιώνα, στα 1900, η μόδα αιφνιδιάζει στη Δύση, φέρνοντας τις γούνες στο
προσκήνιο. H ζήτηση (και) για κυνηγούς tarabazan πολλαπλασιάστηκε, με
αποτέλεσμα ολόκληρες στρατιές από Κινέζους χωρικούς να ορμήσουν πίσω από τα
μικρά σκουρόχρωμα ζώα. Ανάμεσα στα θύματά τους ήταν και πολλά άρρωστα ζώα, με
αποτέλεσμα μια μεγάλη επιδημία πανώλης (ίσως η τελευταία στην Ιστορία) η οποία
αφάνισε πάνω από 20.000.000 Μαντζουριανούς. Αλλά στη Δύση είναι πιο
συνηθισμένη η αναφορά στην πανώλη του 1348 παρά σ’ αυτήν του 1900.
Το 1918 η ισπανική γρίπη, στον αχό του A’ Παγκοσμίου Πολέμου, είχε περισσότερα
θύματα από τις σφαίρες, τα αέρια μουστάρδας και τη «χοντρή Μπέρτα» των
Γερμανών. Την ίδια ακριβώς περίοδο η Ινδία μετρούσε 20.000.000 θανάτους από
επιδημία γρίπης που οφειλόταν – όπως παρατηρεί ο Ηλίας Μόσιαλος (καθηγητής
Πολιτικής της Υγείας στο LSE) – στην επέκταση του σιδηροδρομικού δικτύου. Οι
Άγγλοι προεξέτειναν το δίκτυο σε φτωχές περιοχές της Ινδίας για εμπορικούς
λόγους και μαζί με τα εμπορεύματα μεταφέρθηκε και ο ιός της γρίπης.
Τέλος, αν σήμερα κάποιος πιθανολογούσε για κρούσματα πανώλης στο Κολωνάκι,
αυτό θα αντιμετωπιζόταν μάλλον σαν πρωταπριλιάτικο αστείο, έστω κι αν το όνομα
της συνοικίας υποδηλώνει μαζικό τάφο για θύματα πανούκλας (τους έθαβαν και
έστηναν πάνω ένα κολωνάκι, για να είναι ορατό το σημείο).
Φαίνεται πως όλες οι μεγάλες επιδημίες, πραγματικές ή δυνητικές, έχουν μια
αξιοσημείωτη πολιτική ιστορία. Π.χ., για πολλούς, όπως σημειώνει ο Γιάννης
Τούντας (αναπληρωτής καθηγητής Κοινωνικής Υγείας, Πανεπιστήμιο Αθήνας), η
πανούκλα του 1348 ακριβώς επειδή αποκάλυψε την αδυναμία της Εκκλησίας –
θρησκείας οδήγησε σε μεγάλο βαθμό και στην προτεσταντική μεταρρύθμιση του
Λούθηρου.
Σήμερα, ήδη, καταγράφονται και τα πολιτικά απόνερα της γρίπης των πτηνών. Και
μαζί τους πληθαίνουν οι φωνές ειδικών που μιλούν για το μεγάλο λάθος στην
κυρίαρχη αντίληψη της ιατρικής: στην εμμονή στο φάρμακο… Και σ’ ένα σύστημα
που μετριέται σχεδόν αποκλειστικά ως οικονομικό μέγεθος.
Είναι περισσότερο από βέβαιο…
…ότι ο T. Ερντογάν έμαθε για τη ζωή και τον θάνατο της 12χρονης Φατμά Οζτσάν
από τη γρίπη των πουλερικών ταυτόχρονα με τον υπόλοιπο κόσμο. Πολλοί λιγότεροι
έμαθαν τη διπλωματική ντρίμπλα του Τούρκου πρωθυπουργού προς την Ευρωπαϊκή
Ένωση. Ζήτησε καλή μεταχείριση τής (υπό την απειλή της γρίπης) Τουρκίας (των
προϊόντων και του τουρισμού της) με αντάλλαγμα το άνοιγμα των λιμανιών στα
κυπριακά καράβια!. Ούτε είναι τυχαίο ότι οι τόνοι για τον κίνδυνο της γρίπης
από την Τουρκία ήταν δυσανάλογα υψηλότεροι στη Γαλλία και στην Ολλανδία (χώρες
αντίθετες στην ευρωπαϊκή προοπτική της γειτονικής μας χώρας) απ’ ό,τι στη
Βρετανία. (Όπως δεν ήταν τυχαίο ότι τα πρώτα θύματα της πανούκλας στα 1348
ήταν οι Εβραίοι, αλλά όχι από την αρρώστια. Ούτε ότι τη σύφιλη οι Γάλλοι την
αποκαλούσαν «maladie napolitaine» (νόσο της Νάπολι) και οι Ιταλοί «maladia
francese» (νόσο των Γάλλων) για να συμφωνήσουν τελικά, έπειτα από χρόνια, να
την αποκαλούν «νόσο των Ινδιάνων»)… Ο Δημήτρης Ανωγιάτης – Pele (καθηγητής
Ιστορίας, Ιόνιο Πανεπιστήμιο) βρήκε και σχολίασε τη διατριβή ενός γνώριμου
στην Ελλάδα περιηγητή του 19ου (τέλη του 18ου) αιώνα, του Πουκβίλ, για την
«Πανώλη τύπου orientalis». Όπως εξηγεί ο Δ. Ανωγιάτης – Pele, στη διατριβή
σαφώς υπάρχει το πνεύμα του Διαφωτισμού, όπως οι προτροπές για τη μη απομόνωση
των αρρώστων. Αλλά είναι επίσης σαφές πως οτιδήποτε προερχόμενο από την
Ανατολή εγκλωβιζόταν στην – ελέω αγνοίας – αντιανατολική κουλτούρα. Σήμερα;
Ρεκόρ σημείωσε…
…το εμπορικό πλεόνασμα της Κίνας φέτος, στα 112 δισ. δολάρια. Και η Τουρκία
περνάει ίσως την καλύτερη φάση στη νεώτερη ιστορία της. Αλλά το κόστος αυτής
της ανάπτυξης παρακάμπτεται από τις λεωφόρους της υψηλής τεχνολογίας που
λοξοδρομούν μπροστά στους θυλάκους εκατομμυρίων καταραμένων. Τα δορυφορικά
πιάτα στις εργατουπόλεις της Κίνας και στα καλύβια της Ανατολίας είναι μια
πρόκληση: «Αυτά που βλέπετε στην τηλεόραση δεν πρόκειται να τα αποκτήσετε
ποτέ». H παγκοσμιοποίηση παραμένει εμπορική, σημειώνει ο Γ. Τούντας, και δεν
αγγίζει το μείζον ζήτημα: «Όχι τις αιτίες της ασθένειας αλλά τις συνθήκες
εξάπλωσής της. H επιδημία προϋποθέτει την εξάπλωση και αυτή με τη σειρά της
την ανέχεια.».
Αλλά και στη Δύση τα πράγματα δεν είναι καλύτερα, είναι μάλλον πιο ανησυχητικά
όπως τα εξηγεί ο Ηλίας Μόσιαλος: «Δεν είναι τυχαίο ότι τα τελευταία χρόνια
στις ΗΠΑ κερδίζει έδαφος η άποψη ότι οι Μεξικανοί λαθρομετανάστες είναι φορείς
ασθενειών. Όπως έβλεπαν στους Ιρλανδούς μετανάστες τον 19ο αιώνα τους
υπαίτιους για τη χολέρα αντί να καθαρίσουν τα δίκτυα ύδρευσης. Τις επιδημίες
τις βλέπουμε πλέον πολιτικά, ως εξωτερική απειλή. Οι αποκλεισμοί ουσιαστικά
διευκολύνουν την κυρίαρχη ιατρική, που επενδύει σχεδόν αποκλειστικά στο
φάρμακο. Είναι άλλωστε χαρακτηριστικό ότι με όπλο τη διευκόλυνσή τους για την
παραγωγή όσον το δυνατόν περισσότερων εμβολίων οι φαρμακευτικοί κολοσσοί
πέτυχαν στις ΗΠΑ και στην Αγγλία λιγότερους ελέγχους στη διαδικασία παραγωγής,
«για να κερδίσουν χρόνο». Και χρήμα. Σημασία έχει ότι κοστίζει. Είναι λοιπόν
χαρακτηριστικό ότι απ’ όλα τα σχέδια έκτακτων μέτρων και εδώ στην Αγγλία και
στην Ελλάδα απουσιάζουν τα ουσιαστικά μέτρα διαχείρισης μιας πιθανής
πανδημίας. Για παράδειγμα, πολλοί άνθρωποι θα σταματήσουν να μετακινούνται με
μέσα μαζικής μεταφοράς καθώς και να εργάζονται. Αυτοί που δεν θα μπορούν να
πάρουν τέτοια μέτρα προφύλαξης είναι οι φτωχότεροι. Που με τη σειρά τους θα
μετατρέψουν σε επικίνδυνες εστίες τις περιοχές που μένουν. Κι όμως κανένα
ειδικό σχέδιο δεν τους περιλαμβάνει».
Το αντίθετο, μάλιστα, αν θυμηθούμε ότι (και) στην Ελλάδα μόλις πριν από έναν
μήνα, το υπουργείο Υγείας απαγόρευσε στα νοσοκομεία να δέχονται
λαθρομετανάστες διότι «κοστίζουν και δεν μπορούν να πληρώσουν»! (Πριν από 650
χρόνια – λέει ο Παναγιώτης Πεφάνης (φυσικός δρ Φιλοσοφίας της Επιστήμης στο
ΕΜΠ) – όταν η πανώλη έμπαινε στις αριστοκρατικές ή βασιλικές αυλές, έδιωχναν
τους υπηρέτες).
«H υγεία μπορεί να αγοραστεί»…
… σημείωνε πριν από λίγες δεκαετίες ένας κορυφαίος Αμερικανός γιατρός. Όμως
ο καθηγητής Rene Dubos τού ανταπάντησε: «Ενώ ο σύγχρονος Αμερικανός καυχάται
για την επιστημονική διαχείριση του σώματος και της ψυχής του, το προσδόκιμο
επιβίωσης άνω των 45 χρόνων σήμερα δεν είναι καθόλου μεγαλύτερο από ό,τι
αρκετές δεκαετίες πριν (σ.σ.: συνηγορεί και ο Ρίφκιν στο τελευταίο του βιβλίο)
και πάντως υπολείπεται των Ευρωπαίων της ίδιας γενιάς. Ισχυρίζεται – ο πολίτης
στις ΗΠΑ – ότι διαθέτει το υψηλότερο βιοτικό επίπεδο, αλλά το 10% τους
εισοδήματος δαπανάται στις ιατρικές φροντίδες και δεν προλαβαίνει να χτίζει
νοσοκομεία για να φιλοξενήσει τους ασθενείς. Ενθαρρύνεται να πιστεύει ότι τα
χρήματα μπορούν να δημιουργήσουν φάρμακα για τη θεραπεία των καρδιακών, του
καρκίνου και της ψυχικής ασθένειας, αλλά δεν καταβάλλει καμία προσπάθεια για
να αναγνωρίσει, πόσο μάλλον να βελτιώσει, την κακοδιαχείριση της καθημερινής
του ζωής που συμβάλλει σ’ αυτές τις καταστάσεις.
H θεοποίηση τής (αποκλειστικά εργαστηριακής) επιστήμης ίσως μας κάνει να
παραγνωρίζουμε ότι τα φθηνά βαμβακερά εσώρουχα που πλένονται εύκολα και η
χρήση διάφανου γυαλιού και στην τελευταία καλύβα ώστε να μπαίνει μέσα ο ήλιος
συνέβαλαν περισσότερο στον έλεγχο της αρρώστιας απ’ ό,τι όλα τα φάρμακα και οι
ιατρικές πρακτικές…
Όπως έλεγε και ο καπετάνιος Άχαμπ στον «Μόμπυ Ντικ» του Μέλβιλ, «όλα τα μέσα
μου είναι λογικά. Τα κίνητρα και οι στόχοι μου είναι τρελοί»…
Info
Jacques Le Goff «Ο πολιτισμός της μεσαιωνικής Ευρώπης», Θεσσαλονίκη
1993, ΒΑΝΙΑΣ
Alfred W, Crosby «H βιολογική επέκταση της Ευρώπης», Αθήνα 1991,
ΚΩΣΤΑΡΑΚΗΣ
Δημήτρη Ανωγιάτη-Pele-Βαΐου Βαϊοπόπουλου «H πανώλη τύπου orientalis»,
Αθήνα 2005, ΠΑΠΑΖΗΣΗΣ
Παναγιώτη Πεφάνη «Συνοπτική ιστορία της ιατρικής», Αθήνα 2004,
ΕΞΑΝΤΑΣ
Rene Dubos «Το όραμα της Υγείας», Αθήνα 1999, ΚΑΤΟΠΤΡΟ
Quentin Skinner «Τα θεμέλια της νεότερης πολιτικής σκέψης», Αθήνα
2006, ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑ
David S. Landes «Ο πλούτος και η φτώχεια των εθνών», Αθήνα 2005,
ΛΙΒΑΝΗΣ
Enstaseis – blog
Θα μας βρείτε στην ηλεκτρονική διεύθυνση:
http: //enstaseis.blogspot.com
