Αναζήτηση
H έκθεση του έργου του Μεξικανού αρχιτέκτονα Luis Βarragαn στο κτίριο της οδού
Πειραιώς του Μουσείου Μπενάκη, ήταν ένα γεγονός μεγάλης εμβέλειας όχι μόνο για
τους άμεσα ενδιαφερόμενους αρχιτέκτονες.
H έκθεση, η οποία θα μεταφερθεί τον Ιανουάριο από την Κύπρο στη Θεσσαλονίκη,
οργανώθηκε από το Ελληνικό Ινστιτούτο Αρχιτεκτονικής, το Μουσείο Μπενάκη και
την Πρεσβεία του Μεξικού.
Τον σχεδιασμό του εκθεσιακού χώρου είχαν αναλάβει οι αρχιτέκτονες Αντώνης
Δαγκλίδης και Λιάνα Χλέπα, μια εύστοχη αρχιτεκτονική πρόταση που με ευαισθησία
και γνώση φωτίζει την ποιητική διάσταση της συγκινησιακής
αρχιτεκτονικής του L. Βarragαn (1902 – 1988).
Οι εξαιρετικής ποιότητας φωτογραφίες του Yutaca Saito αποτελούν ένα αυτοτελές
έργο, που αποδεικνύει πόσες παράπλευρες τέχνες είναι δυνατόν να τροφοδοτήσει η
αρχιτεκτονική.
Ο Μεξικανός αρχιτέκτονας Βarragαn ξεχωρίζει την οικεία γαλήνη ως
αναγκαίο αντίδοτο στη σημερινή εποχή της σύγχυσης και του φόβου, ανεξάρτητα
από την πολυτέλεια ή την ταπεινότητα του οικοδομήματος.
Αναγνωρίσαμε στην έκθεση την ικανότητα του αρχιτέκτονα να γράφει με το χρώμα
στον χώρο, χωρίς αλόγιστη σπατάλη, αλλά με τον σεβασμό που οφείλεται σε ένα
από τα πιο πολύτιμα εργαλεία της αρχιτεκτονικής. Ο L. Βarragαn σχεδίασε και
πραγματοποίησε κυρίως σπίτια στην Πόλη του Μεξικού, που έχουν ιδιαίτερους
δεσμούς με το ύπαιθρο και τη φύση. Ο κριτικός και ιστορικός της αρχιτεκτονικής
Kenneth Frampton γράφει για τις μυθικές και παραδοσιακές αφετηρίες της
αρχιτεκτονικής του, που παραπέμπουν στις μνήμες και στις εικόνες των νεανικών
του χρόνων και στο μεξικανικό αγρόκτημα, την estancia.
Πρόκειται για μια αισθησιακή και γήινη αρχιτεκτονική όπου το νερό με τις
αντανακλάσεις, τη ροή και τις μεταμορφώσεις του, παίζει κύριο ρόλο. Το νερό
και οι περιπέτειές του έχουν σημαδέψει τον αρχιτέκτονα από τον καιρό της
διαμονής του στο απόκρυφο pueblο: «… Ακόμα και το χρώμα της γης
ήτανε ενδιαφέρον γιατί ήτανε κόκκινο. Σ’ αυτό το χωριό, το
σύστημα διανομής του νερού ήταν κάτι τεράστιοι κορμοί, σκαμμένοι σαν
γούρνες, που στηρίζονταν πάνω στις διχάλες των δένδρων, πέντε
μέτρα ψηλά, πάνω από τις στέγες. Το υδραγωγείο αυτό πέρναγε πάνω
από ολόκληρη την πόλη κι έφτανε στις αυλές χύνοντας το νερό σε μεγάλες
πέτρινες γούρνες…». Παραθέτω αυτό το απόσπασμα από τις αναμνήσεις του
αρχιτέκτονα, γιατί είναι ενδιαφέρον να αναγνωρίσει κανείς, έστω και μόνο από
τις φωτογραφίες και τις μακέτες της έκθεσης, πώς μια ανάμνηση μεταμορφώνεται
με γόνιμη ποιητική διάθεση σε χώρους που ακουμπάνε στις μνήμες χωρίς την πιστή
αντιγραφή μορφών.
Αυτός είναι ο λόγος που ο Frampton στο βιβλίο του: Μοντέρνα
Αρχιτεκτονική – Ιστορία και κριτική (εκδ. Θεμέλιο 1987)
κατατάσσει τον Βarragαn στον κριτικό τοπικισμό. Ο κριτικός
τοπικισμός – μετάφραση στα ελληνικά του όρου regionalism – αναφέρεται σε
«μια τάση αντίθετη στην απομίμηση του τοπικού ιδιώματος, η
οποία εισάγει κατά περίπτωση επανερμηνευμένα παραδοσιακά στοιχεία ως
διαζευκτικά επεισόδια μέσα στο σύνολο…».
Είναι αξιοσημείωτο ότι το χρώμα, κύριο χαρακτηριστικό του έργου του, είναι
τόσο γερά ενσωματωμένο στην αρχιτεκτονική του, ώστε να αποτελούν αδιάσπαστο
σύνολο.
H παλέτα του, όπως έγραψε, είναι αποτέλεσμα μιας αυστηρής επιλογής έτσι ώστε
να αναδύονται από το έργο του: η σιωπή, η χαρά και η
γαλήνη, τρία από τα χαρακτηριστικά της αρχιτεκτονικής του που ξεχώρισε
στην ομιλία του κατά την απονομή του βραβείου Pritzker (1980).
Ο φίλος του από τα χρόνια των σπουδών τους, αρχιτέκτονας Ignacio Diaz Morales
θεωρεί ότι η αρχιτεκτονική του Βarragαn θα έχανε πολύ από το νόημά της αν της
αφαιρούσαν το χρώμα. Με το χρώμα αλλά και την υφή των υλικών έδωσε έμφαση στα
στοιχεία που συγκροτούν τους χώρους που διαχειρίστηκε, με άκρα ευαισθησία και
με την απαιτούμενη ακρίβεια κάθε ποιητικής πράξης.
Θέματα ύφους και σχέσεων του έργου με τον τόπο και με τη σύγχρονη
αρχιτεκτονική, θέματα μουσικής και ποιητικής διάστασης της αρχιτεκτονικής
αναδύονται από την αναγνώριση το έργου του αρχιτέκτονα L. Βarragαn…
H Σουζάνα Αντωνακάκη είναι αρχιτέκτονας.
