Στο βιβλίο «Μπλε – Ιστορία ενός χρώματος» ο συγγραφέας Michel Pastoureau,

ερευνητής – ιστορικός ειδικός στην ιστορία των συμβόλων, διερευνά τη

διαχρονική διαδρομή του μπλε χρώματος στις κοινότητες της Ευρώπης.

(Bleu – Histoire d’une couleur – Editions du Seuil 2002).

Διαβάζοντας το βιβλίο, θυμήθηκα το σχόλιο του Rilke ότι θα ήταν καλά να γράψει

κάποιος κάποτε μια μελέτη για το μπλε χρώμα, αρχίζοντας από το πηχτό κηρώδες

των τοιχογραφιών της Πομπηίας και φθάνοντας έως τον Cezanne.

Με αφορμή την έρευνα για το μπλε, ο συγγραφέας αναπτύσσει απόψεις σχετικές με

τη γενικότερη ιστορία των χρωμάτων και διερευνά, ως ειδικός σε διεθνές

επίπεδο, τη σχέση ύλης-πνεύματος, όπως υποστηρίχθηκε στη θεωρία αλλά και στην

εφαρμογή της, στην τέχνη και στην αρχιτεκτονική.

H εμφάνιση του χρώματος στην ιστορία της τέχνης και η διττή σχέση του με την

ύλη και το πνεύμα τροφοδότησαν έριδες και δημιούργησαν τάσεις ιδιαίτερα στη

Γαλλία στις αρχές του 12ου αιώνα, με αποτελέσματα που εικονογραφούνται γλαφυρά

στη ναοδομία της εποχής.

Το χρώμα αντιμετωπίζεται από τη μια τάση ως ύψιστη έκφραση της

πνευματικότητας: Το χρώμα είναι φως, δεν εγγράφεται στην περιοχή της ευτελούς

υλικότητας, συνδέεται άμεσα με το πνεύμα, άρα με τον Θεό. Με ποιο άλλο μέσο,

λοιπόν, σύμφωνα με τη «χρωματοφιλία» (κατά την ορολογία του συγγραφέα), είναι

δυνατόν να δοξαστεί ο Θεός – το καθαρό πνεύμα – παρά με τη χρησιμοποίηση στον

οίκο του χρώματος με διαφορετικές εμφανίσεις του;

Χρώμα στις επενδύσεις τοίχων και δαπέδων, χρώμα στα ψηφιδωτά με τα

ποικιλόχρωμα πετράδια, στις τοιχογραφίες, στα περίτεχνα vitraux με τους

ρόδακες που φιλτράρουν το φως του ήλιου και βάφουν τους τοίχους και τις αψίδες

με απόκοσμους, άυλους κυματισμούς και πολλαπλές αντανακλάσεις.

H άλλη άποψη, της «χρωματοφοβίας», εφαρμόστηκε σε μια αυστηρή και άκαμπτη

αρχιτεκτονική. Οι υποστηρικτές της πίστευαν ότι το χρώμα συνδέεται με το ψέμα,

την απόκρυψη και τη φιλαρέσκεια, δεν έχει λοιπόν καμιά πνευματική διάσταση, ως

καθαρή ύλη και πρόσθετο φτιασίδι, προσβάλλει αντί να δοξάζει τον Θεό.

Για να υποστηρίξουν την άποψή τους, οι οπαδοί αυτής της τάσης αναζήτησαν

ετυμολογικά επιχειρήματα. H λατινική λέξη color, σύμφωνα με τη θεωρία τους,

παραπέμπει στο ρήμα celαre που σημαίνει κρύβω, ποια σχέση λοιπόν έχει το

πνεύμα, ο Θεός, με την καθαρή υλικότητα του χρώματος, το οποίο κρύβει την

αλήθεια και εξαπατά;

Στη δική μας παράδοση αναπτύσσονται ιδιαίτεροι δεσμοί του χρώματος με τον

χώρο, τα υλικά, τις αναλογίες, τους εσωτερικούς ρυθμούς του οικοδομήματος.

H πνευματικότητα η οποία κατακλύζει αυτούς τους μυστικούς, θεϊκούς, αλλά και

τόσο ανθρώπινους χώρους, από το ελάχιστο μικρό παρεκκλήσι μέχρι τους μεγάλους

ναούς της βυζαντινής αρχιτεκτονικής, δεν οφείλεται φυσικά μόνο στη

χρησιμοποίηση του χρώματος. Κάθε δογματική και μονομερής άποψη έχει ολέθρια

αποτελέσματα, ιδιαίτερα σε κάθε αρχιτεκτονικό έργο το οποίο στοχεύει στην

σύνδεση της καθαρά οπτικής λειτουργίας με την αντίληψη και την ευαισθησία.

Όταν συντελείται η σύζευξη του πνεύματος και της ύλης (όπως γράφει ο Π.

Μιχελής στην « Αισθητική θεώρηση της βυζαντινής τέχνης»), τότε το χρώμα

«μετουσιώνει».

Εκτός από την τεκμηριωμένη και ενδιαφέρουσα ανάπτυξη για το μπλε χρώμα, το

βιβλίο του Μ. Pastoureau παρακινεί προς μια ουσιαστική διερεύνηση της άρρηκτης

σχέσης υλικότητας και πνευματικότητας στην αρχιτεκτονική.

Φυσικά, έχουν γραφεί πολλά για το θέμα στην ελληνική αλλά και στην παγκόσμια

βιβλιογραφία, όμως, κάθε σοβαρή προσέγγιση από διαφορετική οπτική γωνία

ανοίγει νέους δρόμους και φωτίζει διαφορετικές πλευρές ενός θέματος, το οποίο

στην εποχή μας με τις άπειρες δυνατότητες της υλικότητας αλλά και της

εικονικής πραγματικότητας μετατοπίζει σε άλλους ορίζοντες τα προγράμματα του μέλλοντος.

H Σουζάνα Αντωνακάκη είναι αρχιτέκτονας.

Τελευταία Νέα