Παγκοσμιοποίηση για λίγους

Ο πόλεμος κατά της τρομοκρατίας και οι εξελίξεις στο Ιράκ απέσπασαν σημαντικό

μέρος της προσοχής του κόσμου από το σημαντικό ζήτημα του πώς θα πρέπει να

γίνεται η διαχείριση της παγκοσμιοποίησης ώστε να ωφελήσει τους πάντες. Το

πρόβλημα εντοπίζεται στη διαχείριση της παγκοσμιοποίησης, όχι τόσο από

συγκεκριμένες χώρες αλλά κυρίως από τη διεθνή κοινότητα, στην οποία

περιλαμβάνονται ιδρύματα όπως η Παγκόσμια Τράπεζα, ο Παγκόσμιος Οργανισμός

Εμπορίου και το ΔΝΤ, που είναι υπεύθυνα να καθορίσουν τους «όρους του

παιχνιδιού».

H επιτροπή του ILO κατόρθωσε να πετύχει συμφωνία, ώστε να ληφθούν συγκεκριμένα

μέτρα για να λάβει η παγκοσμιοποίηση μια πιο ανθρώπινη μορφή, ή τουλάχιστον να

εξαλειφθούν μερικά από τα σημαντικότερά της μειονεκτήματα. Όμως, με τη διεθνή

οικονομική πολιτική που ακολουθεί η κυβέρνηση Μπους, δημιουργούνται προβλήματα

στην εφαρμογή της παγκοσμιοποίησης – κάτι που αντικατοπτρίζει η έρευνα αυτή.

Έτσι εξηγείται η εχθρότητα που υπάρχει σήμερα ενάντια στην αμερικανική

κυβέρνηση.

Αστάθεια και ανεργία

Ας αναλογιστούμε δύο θέματα που βρέθηκαν στο επίκεντρο των διμερών συζητήσεων

για το εμπόριο και προωθήθηκαν με σθένος από την κυβέρνηση Μπους: Οι κρίσεις

στην Ανατολική Ασία και οι πρόσφατες υφέσεις στη Λατινική Αμερική δείχνουν ότι

η πρώιμη απελευθέρωση των αγορών μπορεί να δημιουργήσει τεράστια οικονομική

αστάθεια, αυξημένη ανεργία και καταστροφή της μεσαίας τάξης.

Ακόμη και το ΔΝΤ αναγνωρίζει τώρα ότι η απελευθέρωση των χρηματοπιστωτικών

αγορών σε πολλές αναπτυσσόμενες χώρες δεν προσέφερε, ούτε ανάπτυξη ούτε

σταθερότητα. Ωστόσο, η κυβέρνηση Μπους, είτε επειδή κατευθύνεται από στείρα

ιδεολογία είτε επειδή εξυπηρετεί συγκεκριμένα συμφέροντα, εξακολουθεί να

απαιτεί τέτοιες ακραίες μορφές απελευθέρωσης στις διεθνείς εμπορικές της

συμφωνίες.

Τα πνευματικά δικαιώματα

Το δεύτερο θέμα είναι οι ρυθμίσεις που αφορούν τα πνευματικά δικαιώματα για

διάφορα προϊόντα, οι οποίες πραγματοποιήθηκαν κατά τη διάρκεια των συζητήσεων

στην Ουρουγουάη. Οι ρυθμίσεις αυτές υπαγορεύτηκαν από τις αμερικανικές

φαρμακευτικές βιομηχανίες και τις βιομηχανίες της διασκέδασης. Με βάση τις

ρυθμίσεις αυτές, απαγορεύτηκε σε χώρες να κατασκευάσουν αντίγραφα φαρμάκων, με

αποτέλεσμα πολλά από αυτά τα φάρμακα να μη μπορούν να παραχθούν σε φτωχές

αναπτυσσόμενες χώρες που τα είχαν πραγματικά ανάγκη.

Λόγω των φόβων για την εξάπλωση του AIDS, ακτιβιστές σε ολόκληρο τον κόσμο

απαίτησαν να γίνει κάτι γι’ αυτό. Λίγο πριν από τις περυσινές διαπραγματεύσεις

για το εμπόριο στο Κανκούν, οι ΗΠΑ έκαναν κάποιες υποχωρήσεις ώστε να

κατευναστούν τα πνεύματα. Ωστόσο, στις διμερείς συμφωνίες οι ΗΠΑ απαιτούν να

υπάρξουν ακόμη πιο αυστηρές ρυθμίσεις περί πνευματικής ιδιοκτησίας, ώστε να

εξασφαλιστεί πως τρίτες χώρες θα έχουν το δικαίωμα να κατασκευάζουν τα

απαραίτητα φάρμακα μόνο σε περιόδους επιδημιών ή άλλων έκτακτων αναγκών.

Στη μελέτη του ILO ζητούνται περισσότερες εξαιρέσεις, ώστε, για παράδειγμα,

τέτοια φάρμακα να είναι διαθέσιμα σε κάθε περίπτωση που μπορεί να σωθεί μια

ζωή. Για όσους έρχονται αντιμέτωποι με τον θάνατο, εκείνο που έχει σημασία

είναι να έχουν πρόσβαση σε φάρμακα που θα μπορούσαν να τους σώσουν τη ζωή και

όχι το αν αυτό από το οποίο πάσχουν αποτελεί επιδημία ή όχι.

Οι διμερείς συμφωνίες αποτελούν τη βάση των σχέσεων φιλίας μεταξύ των χωρών. H

αδιαλλαξία των ΗΠΑ, όμως, δημιουργεί αντιδράσεις από χώρες που αντιμετωπίζουν

την «απειλή» μιας τέτοιας συμφωνίας, όπως το Μαρόκο, και δημιουργεί τις βάσεις

για μακροχρόνιες εχθρότητες.

Λάθος ρόλος

Όταν στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων ακούγονται διάφορες φωνές,

δημιουργούνται νέες προοπτικές. Μέχρι σήμερα, η μεγαλύτερη ανησυχία των

περισσότερων «ειδικών» στην παγκοσμιοποίηση ήταν η υπερβολική παρέμβαση της

κυβέρνησης στην οικονομία. H ILO πιστεύει ακριβώς το αντίθετο: ότι η πολιτεία

πρέπει να διαδραματίζει ρόλο στην προστασία των ατόμων και της κοινωνίας από

δραματικές οικονομικές αλλαγές. Ωστόσο, ο τρόπος διαχείρισης της

παγκοσμιοποίησης έχει διαβρώσει την ικανότητα της πολιτείας να διαδραματίσει

τον ρόλο που πρέπει.

Στη ρίζα του προβλήματος αυτού βρίσκεται το παγκόσμιο πολιτικό σύστημα – αν

μπορεί να ονομαστεί έτσι. «Παίκτες – κλειδιά», όπως το ΔΝΤ και η Παγκόσμια

Τράπεζα, πρέπει να έχουν μεγαλύτερη διαφάνεια και ο τρόπος με τον οποίο

κατανέμονται οι ψήφοι στους κόλπους τους πρέπει να αλλάξει, ώστε να

αντιπροσωπεύεται η σημερινή κατανομή οικονομικής ισχύος – σε αντίθεση με ό,τι

ίσχυε το 1945 – για να μη μιλήσουμε για τις βασικές δημοκρατικές αρχές.

Κοινωνική διάσταση

Ό,τι και αν πιστεύει κανείς για τις προτάσεις που έκανε η ILO, ένα πράγμα

είναι ξεκάθαρο: Πρέπει να μιλήσουμε περισσότερο για την παγκοσμιοποίηση. Να

ακουστούν περισσότερες φωνές και να δοθεί μεγαλύτερη προσοχή στην κοινωνική

διάσταση της παγκοσμιοποίησης. Αυτό είναι ένα μήνυμα στο οποίο η παγκόσμια

κοινότητα θα έπρεπε να δώσει ιδιαίτερη προσοχή. Διαφορετικά, η δυσαρέσκεια για

την παγκοσμιοποίηση θα εξακολουθήσει να μεγαλώνει.

© Project Syndicate, Μάρτιος 2004

Ο Joseph Stiglitz είναι κάτοχος του βραβείου Νόμπελ Οικονομίας 2001,

καθηγητής Οικονομικών του αμερικανικού Πανεπιστημίου Κολούμπια, πρώην

επικεφαλής οικονομικών συμβούλων του προέδρου Κλίντον και πρώην αντιπρόεδρος

της Παγκόσμιας Τράπεζας

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΔΙΕΘΝΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΘΕΜΑΤΩΝ: ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΑΝΕΛΛΟΠΟΥΛΟΣ