Σε λάθος δρόμο η παγκοσμιοποίηση

H Αμερική και οι σύμμαχοί της ξεκίνησαν πόλεμο στο Ιράκ χωρίς την υποστήριξη

του ΟΗΕ και το συνέδριο του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου, στο Κανκούν, που

υποτίθεται ότι έπρεπε να δώσει ώθηση στις διαπραγματεύσεις για την ανάπτυξη

του εμπορίου, κατέληξε σε αποτυχία.

Τα γεγονότα στο Ιράκ αντικατοπτρίζουν την αποτυχία των δημοκρατικών

διαδικασιών σε διεθνές επίπεδο, και την ανάγκη να ισχυροποιηθούν. H προσέγγιση

της κυβέρνησης Μπους στο πρόβλημα του Ιράκ χαρακτηρίστηκε από την ίδια

μονομέρεια, όπως και η απόρριψη από τις ΗΠΑ του Πρωτοκόλλου του Κιότο και του

Διεθνούς Δικαστηρίου Εγκλημάτων.

Το μάθημα

Σε κάθε περίπτωση, όταν ο κόσμος ήθελε άλλα πράγματα από αυτά που ήθελε η

Αμερική, ο πρόεδρος Μπους επέμεινε να υπερισχύσει η θέληση των ΗΠΑ. Το αν η

κυβέρνηση των ΗΠΑ είπε σκόπιμα ψέματα στον κόσμο για την ύπαρξη όπλων μαζικής

καταστροφής στο Ιράκ ή παρασύρθηκε και η ίδια, είναι λιγότερο σημαντικό από το

μάθημα που, τελικά, μάθαμε όλοι: είναι επικίνδυνο να συγκεντρώνεται υπερβολική

δύναμη στα χέρια λίγων. Όμως, οι ΗΠΑ αρχίζουν να αντιλαμβάνονται ότι, ακόμη

και μια υπερδύναμη δεν μπορεί να εξασφαλίσει με δυνάμεις κατοχής την ασφάλεια

σε μια χώρα.

Οι εξελίξεις αυτές δημιουργούν την ελπίδα ότι οι ΗΠΑ θα υιοθετήσουν μια

διαφορετική, πολύπλευρη προσέγγιση στην εξωτερική τους πολιτική, το 2004.

Όμως, η απόφαση της κυβέρνησης Μπους να εξαιρέσει από συμβόλαια ανοικοδόμησης

πιστώτριες χώρες του Ιράκ, όπως η Γαλλία, η Γερμανία και η Ρωσία, σκιάζει την

ελπίδα αυτή.

H «θεραπεία σοκ»

Την ίδια στιγμή, αν η «θεραπεία σοκ» που ακολουθούν οι ΗΠΑ για την

ανοικοδόμηση του Ιράκ – άμεση απελευθέρωση των αγορών και ιδιωτικοποιήσεις –

συνεχιστεί, είναι πιθανόν να ακολουθήσουν υψηλότερη ανεργία και μεγαλύτερη

δυσφορία των πολιτών. H «θεραπεία σοκ» έχει δοκιμαστεί και έχει αποτύχει

επανειλημμένα. Το 2004 ο κόσμος θα μπορούσε να πάρει μαθήματα για τους

κινδύνους τού να βασίζεται αποκλειστικά στην ιδεολογία ή στην ηγεσία μιας μόνο

χώρας. Το Ιράκ θα υποφέρει περισσότερο, αλλά οι συνέπειες θα γίνουν αισθητές

παντού.

Οι συνομιλίες του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου (ΠΟΕ) στο Κανκούν

αντικατοπτρίζουν άλλη μια μεγάλη αποτυχία της παγκοσμιοποίησης το 2003. Οι ΗΠΑ

και η Ευρώπη απέτυχαν να τηρήσουν την υπόσχεση ότι αυτές οι συζητήσεις θα

βοηθούσαν να βελτιωθούν οι συνθήκες του εμπορίου των ανεπτυγμένων με τις

αναπτυσσόμενες χώρες. Πράγματι, απέτυχαν να αντιμετωπίσουν το μεγάλο πρόβλημα

των ανισοτήτων που οδήγησαν σε χειρότερη οικονομική κατάσταση τις πιο φτωχές

χώρες.

Οι ΗΠΑ και η Ευρώπη δεν προσπάθησαν μόνο να επιβάλουν την ατζέντα τους για το

εμπόριο στις αναπτυσσόμενες χώρες. Επέμειναν, ακόμη, στις επιδοτήσεις για τα

γεωργικά προϊόντα τους, αλλά και σε άλλους όρους, που κάνουν χειρότερες τις

συνθήκες ανταγωνισμού για τις αναπτυσσόμενες χώρες. Για πρώτη φορά οι

αναπτυσσόμενες χώρες ένωσαν τις δυνάμεις τους και οι συνομιλίες απέτυχαν. Αφού

σταματήσουν να κατηγορούν ο ένας τον άλλον, για το ποιος φταίει για την

αποτυχία των συνομιλιών στο Κανκούν, οι ΗΠΑ και η Ευρώπη θα συνεχίσουν και το

2004 να επιμένουν ότι θέλουν να ξεκινήσουν ξανά τις συνομιλίες αυτές.

Βαρύ το τίμημα

H βελτίωση των οικονομικών συνθηκών στην Ιαπωνία και στις ΗΠΑ, αλλά και η

συνεχιζόμενη ενίσχυση της Κίνας, φέρνουν αισιοδοξία για την παγκόσμια

οικονομία το 2004. Κάθε κακή περίοδος για την οικονομία κάποτε τελειώνει.

Έτσι, τώρα, η αμερικανική οικονομία αρχίζει να μπαίνει ξανά στον δρόμο της

ανάπτυξης. Αυτό, βέβαια, θα είχε συμβεί νωρίτερα, αν ο Μπους πραγματοποιούσε

περικοπές φόρων που θα ευνοούσαν τους φτωχούς και τη μεσαία τάξη, αντί να

ευνοούν τους πλούσιους. Ωστόσο, οι περικοπές ήταν τόσο μεγάλες, που πράγματι

έδωσαν ώθηση στην οικονομία. Όμως, το κόστος είναι τεράστιο: ένα κολοσσιαίο

δημοσιονομικό έλλειμμα, το οποίο θέτει σε κίνδυνο τη μελλοντική ανάπτυξη.

Το διπλό έλλειμμα

Το τεράστιο δημοσιονομικό έλλειμμα συνοδεύεται από διεύρυνση του εμπορικού

ελλείμματος. Το διπλό αυτό έλλειμμα λειτούργησε καταστροφικά σε ό,τι αφορά την

εμπιστοσύνη των ξένων επενδυτών στην ευημερία της αμερικανικής οικονομίας και

προκάλεσε βουτιά του δολαρίου. Καθώς το ευρώ παραμένει ισχυρό έναντι του

δολαρίου, το 2004 το εμπορικό έλλειμμα των ΗΠΑ θα περιοριστεί αλλά με κόστος,

καθώς θα γίνει δυσκολότερη η ανάπτυξη της οικονομίας στην Ευρώπη.

Στο μεταξύ, μόλις εδραιωθεί η ανάπτυξη, οι τεράστιες απαιτήσεις δανεισμού των

ΗΠΑ και της Ευρώπης σχεδόν σίγουρα θα οδηγήσουν σε άνοδο των επιτοκίων σε

ολόκληρο τον κόσμο, δημιουργώντας νέα προβλήματα για τις αναπτυσσόμενες

αγορές. Έτσι, οι αγορές αυτές θα υποστούν, για μια ακόμη φορά, το κόστος της

λανθασμένης πολιτικής που ακολούθησαν οι βιομηχανικά ανεπτυγμένες χώρες.

Πρόκειται για ένα ακόμη παράδειγμα, ότι η παγκοσμιοποίηση πορεύεται στρεβλά.

© Project Syndicate, Ιανουάριος 2004

Επιμέλεια διεθνών οικονομικών θεμάτων: Γίωργος Κανελλόπουλος