Αναζήτηση
Η ζωή των ανθρώπων περικλείει, μεταξύ των άλλων, το τραγικό και το κωμικό
στοιχείο. Το τραγικό δεν είναι δύσκολο να το ορίσουμε, να το κατανοήσουμε και
ακόμη να το βιώσουμε… Εκείνο που είναι δύσκολο να κατανοήσουμε, να ορίσουμε,
να εκτιμήσουμε και να αξιοποιήσουμε είναι το κωμικό στοιχείο. Πρέπει να
σημειωθεί ότι η ικανότητα αντίληψης, αίσθησης και έκφρασης του κωμικού
αποτελεί, μάλλον, σπάνιο χάρισμα των ανθρώπων (Ε. Albee: έχω πέντε αισθήσεις,
αλλά όχι την αίσθηση του χιούμορ). Ο όρος χιούμορ αναφέρεται σε μια πνευματική
διάθεση που βασίζεται σ’ ένα συνδυασμό σωματικής ευεξίας και ψυχολογικής
ισορροπίας, ενώ το προκατασκευασμένο χιούμορ (ανέκδοτο) αποτελεί μεταμφίεσή
του (προσιτό σε πολλούς). Η σπάνια αυτή ικανότητα του ανθρώπου εκδηλώνεται,
κυρίως, με την προφορική έκφραση. Το γεγονός αυτό δηλώνει τον εμποτισμό της
από την κουλτούρα του κάθε λαού και κατά συνέπεια τη δυσκολία να μεταφερθεί σ’
ένα διαφορετικό πολιτισμικό περιβάλλον.
Η διάκριση μεταξύ ειρωνείας και χιούμορ είναι σαφής: Όταν ειρωνευόμαστε γελάμε
με τους άλλους, ενώ όταν κάνουμε χιούμορ γελάμε μαζί με τους άλλους. Η
ειρωνεία είναι πηγή εντάσεων και πολλές φορές συγκρούσεων, ενώ το χιούμορ, με
το κατάλληλο μέτρο και στην κατάλληλη χρονική στιγμή, μπορεί να αποτελέσει
παράγοντα εκτόνωσης δυσμενών καταστάσεων, διευκόλυνσης εξεύρεσης λύσεων και
τόνωσης των ανθρωπίνων σχέσεων. Άλλωστε, το χιούμορ είναι η αλήθεια με λίγη
διακόσμηση στο τέλος (S. Caesar).
Το άτομο που διαθέτει την αίσθηση του κωμικού στοιχείου μπορεί να δημιουργεί
εύκολα περιβάλλον διαλόγου και επικοινωνίας και να συμβάλει στην επίλυση
προβλημάτων που απαιτούν ανθρώπινη προσέγγιση. Πολλές, μάλιστα, φορές το
άτομο, με την ξεχωριστή αυτή ικανότητα, ανακαλύπτει δυσάρεστα πράγματα για τον
εαυτό του και τα σχολιάζει αποδίδοντάς τα στους άλλους ή επιδίδεται σε
αυτοσαρκασμό, δίνοντας έτσι μια πραγματική διάσταση της ανθρώπινης φύσης… Με
τη διάθεση που προκαλεί το κωμικό στοιχείο και η μεταφορά του από ταλαντούχο
άτομο δημιουργείται το κατάλληλο περιβάλλον, ώστε να μπορούν να ειπωθούν, με
κομψό τρόπο, αλήθειες χωρίς να πικραίνουν και να εξοντώνουν. Άλλωστε, το
χιούμορ δεν πρέπει να υποδηλώνει εχθρική διάθεση και τοποθέτηση, αλλά βαθιά
ανθρώπινη συμπάθεια.
Στην ιστορία των ανθρωπίνων σχέσεων διαπιστώνει κανείς το βαρύ φορτίο των
συμφορών και των αθλιοτήτων που πρέπει να υποφέρουν τα ανθρώπινα όντα, είτε ως
άτομα είτε ως μέλη της οργανωμένης κοινωνίας. Μέσα σ’ αυτές τις συμφορές είναι
και εκείνη που προέρχεται από την έλλειψη της αίσθησης του κωμικού στοιχείου.
Το άτομο σ’ αυτές τις περιπτώσεις συγχέει το κωμικό με το τραγικό στοιχείο και
συμβάλλει στην αύξηση της ανθρώπινης δυστυχίας. Η περίπτωση της αδυναμίας
διάκρισης της στιγμής και του τόπου έκφρασης του κωμικού είναι συνήθης. Για
παράδειγμα, χιούμορ με θέμα το σύντομο της ζωής σε καρκινοπαθή… Η έλλειψη
αίσθησης του κωμικού είναι πολλές φορές πηγή αγένειας, βαρβαρότητας, έκφρασης
κακότητας και αποτελεσματική άσκηση στους… πυροβολισμούς. Η άμυνα στις
περιπτώσεις αυτές δεν είναι, δυστυχώς, το χιούμορ και ο λόγος είναι
προφανής… Αν η χιουμοριστική φράση δεν είναι κατανοητή από το συνομιλητή σαν
τέτοια, είναι πρακτικά ανώφελο και πιθανώς επιζήμιο να προσπαθήσει κανείς να
την ερμηνεύσει.
Θα είναι σημαντικό για την κοινωνία να δημιουργηθούν οι δυνατότητες, μέσω της
εκπαιδευτικής διαδικασίας, για συστηματική ανάλυση και άσκηση κατανόησης του
κωμικού στοιχείου και των επιπτώσεών του στις ανθρώπινες σχέσεις. Έτσι ο
άνθρωπος θα γνωρίζει ένα μέσο που θα τον βοηθάει να ανακαλύπτει το διπλανό του
και να αναζητάει έξυπνους τρόπους επικοινωνίας μαζί του, παίζοντας με τη
γοητεία και ασκώντας την ελευθερία του. Άλλωστε, το γέλιο που προκαλεί το
κωμικό στοιχείο συντομεύει την απόσταση μεταξύ δύο ανθρώπων (V. Borge ).
Ο καθηγητής Χρήστος Β. Μασσαλάς είναι πρύτανης του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων
