Αναζήτηση
Ο περασμένος αιώνας μάς δημιουργεί μια τάση αναδρομής. Η αναδρομή αυτή είναι
μια ανάλυση, μια μόνιμη έρευνα, μια αναφορά σε μια αγωγή βασισμένη στην
ελπίδα, μια αέναη αναζήτηση ενός διαφορετικού κόσμου. Ενός κόσμου που θα
βασίζεται στον αλληλοσεβασμό, στην έννοια άνθρωπος και στον ανθρωπισμό της
κουλτούρας. Από την αναζήτηση διαπιστώνουμε ότι οι επιστήμες του ανθρώπου και
η λογική των επιστημών δεν προσέφεραν καμιά προστασία απέναντι στο απάνθρωπο,
αλλά ούτε και η ανάγνωση μεγάλων έργων ούτε η μουσική και η τέχνη μπόρεσαν να
εμποδίσουν τη βαρβαρότητα. Μάλιστα σε κάποιες περιπτώσεις έγιναν ο διάκοσμός
της. Θα χρειαστούν, ίσως, πολλά χρόνια για να προφθάσει η ηθική εξέλιξη τις
μεθόδους καταστροφής και επιθετικότητας που διαθέτει ο άνθρωπος. Ζούμε σε μια
εποχή όπου η βοή του χρήματος σκεπάζει κάθε φωνή και δυσχεραίνει κάθε
δυνατότητα επικοινωνίας των αξιών του παρελθόντος, παραγνωρίζοντας ότι ο
άνθρωπος διαθέτει σκέψη, συναίσθημα, φαντασία,… δηλαδή ιδιότητες που
ξεπερνούν το επίπεδο των αισθήσεων. Η αναζωπύρωση του φυλετικού, γλωσσικού ή
θρησκευτικού μίσους και ο φονταμενταλισμός που βρίσκεται σε κίνηση, θέλουν να
εκδικηθούν την ανθρώπινη λογική και… το ποδόσφαιρο καθιερώνεται ως η μόνη
πλανητική θρησκεία. Το διαμορφούμενο περιβάλλον δεν έχει εξασφαλίσει τρόπους
εκτόνωσης της ζωικής ενέργειας του μέσου ανθρώπου και η επιθετικότητα, η
βαναυσότητα και η υποκουλτούρα υποβαθμίζουν την επικοινωνία, τον σεβασμό στο
περιβάλλον και τη συνεργασία ατόμων και λαών…
Αν και τα προβλήματα που βιώνουμε (εξωτερικά: πόλεμοι, απρόκλητο έγκλημα, βία,
ναρκωτικά,… εσωτερικά: συναισθηματικές και ψυχολογικές δυστυχίες) αυξάνουν
την αβεβαιότητα και πολυπλοκότητα του σημερινού κόσμου, υπάρχουν ακόμα πολλά
για τα οποία ο άνθρωπος μπορεί να είναι αισιόδοξος.
Η αυξανόμενη αναγνώριση των θεμελιωδών ανθρωπίνων δικαιωμάτων, ο σεβασμός της
διαφορετικότητας, η προώθηση των αρχών της δημοκρατίας, τα αναγεννητικά
αντιρεύματα: το οικολογικό, το ποιοτικό, της αντίστασης στην πεζή και καθαρά
ωφελιμιστική ζωή, της αντίστασης απέναντι στην ηγεμονία της τυποποιημένης
κατανάλωσης, της χειραφέτησης από την πανταχού παρούσα τυραννία του χρήματος,
της αντίδρασης στην αποχαλίνωση της βίας,… δίνουν την ελπίδα ότι οι πόθοι
που γονιμοποίησαν τις μεγάλες ελπίδες του 20ού αιώνα, αλλά και που στην πορεία
τους προδόθηκαν, ίσως να μπορέσουν να αναγεννηθούν υπό τη μορφή μιας νέας
αναζήτησης αλληλεγγύης και ευθύνης. Τα επίπεδα εκπαίδευσης και αλφαβητισμού
(πρέπει να αποτελούν βασική προτεραιότητα στον σύγχρονο κόσμο) βρίσκονται σε
υψηλότερο επίπεδο από κάθε άλλη εποχή. Εκείνο όμως που έχει παραγκωνισθεί σ’
αυτή την προσπάθεια είναι η υποβάθμιση του μωσαϊκού των γλωσσών, ενώ κάθε
γλώσσα είναι και ένα παράθυρο σ’ έναν άλλο κόσμο, σ’ ένα άλλο τοπίο, σε μια
άλλη δομή ανθρώπινων αξιών. Ο άνθρωπος γίνεται περισσότερο μονοδιάστατος και
αδυνατεί να κατανοήσει ότι πρέπει όλοι να συμβάλουμε στη δημιουργία ενός
κόσμου λίγο πιο ανθρώπινου, λίγο πιο δίκαιου, λίγο πιο πλούσιου, λίγο πιο
όμορφου απ’ ό,τι τον βρήκαμε. Είναι γεγονός ότι έχει καταρρεύσει ο μύθος της
προόδου ως ιστορικής αναγκαιότητας. Η πρόοδος είναι φυσικά δυνατή, αλλά
αβέβαιη. Ο πολιτισμός και η κουλτούρα πρέπει να συμβάλλουν στην κατανόηση της
νέας πραγματικότητας και να ενισχύσουν την άμυνα απέναντι στις βαθύτατες
παρορμήσεις καταστροφής και βαρβαρότητας…
Σήμερα το κύρος της επιστήμης είναι δικαιολογημένα υψηλό. Η επιστήμη όμως δεν
διεκδικεί καμιά ηθική υπεροχή. Η τοποθέτησή της ως πηγή υπέρτατης γνώσης
αρχίζει να φαντάζει στη λαϊκή συνείδηση ως μαγική δύναμη… Η ηθική δικαίωση
που ο άνθρωπος διαρκώς αναμένει απ’ αυτή δεν θα προκύψει από τη χρήση της αλλά
από τον τρόπο της χρήσης. Τη διαφορά την πλήρωσε η ανθρωπότητα πανάκριβα.
Για να δούμε τις προοπτικές του 21ου αιώνα είναι, ίσως, αναγκαίο να
συνηθίσουμε σε μια τελείως διαφορετική, από αυτήν που βιώνουμε, αισθητική…
και να οπλιστούμε με περίσσευμα αισιοδοξίας, ελπίδας και δύναμη αντίστασης
απέναντι στις κάθε μορφής βαρβαρότητες που αναδύονται και συμπορεύονται με τις
ήδη υπάρχουσες…
Ο καθ. Χρήστος Β. Μασσαλάς είναι πρύτανης του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων
