|
|
Στην Κρήτη φοβούνται το λιακόνι (Chalcides ocellatus). Αμέτρητοι είναι οι
θρύλοι για το κοντόχοντρο γυαλιστερό σαμιαμίδι, που δεν ξεπερνά σε μήκος τα 30
εκατοστά, παρ’ όλο που, στην πραγματικότητα, είναι δειλό (κρύβεται στην άμμο ή
στις χαραμάδες, αν νιώσει ότι απειλείται) και εντελώς ακίνδυνο. Ο
χαμαιλέοντας, πάλι, θεωρείται θαυματουργός από αρχαιοτάτων χρόνων. Στην Αφρική
τον συνδέουν με τον θάνατο και με τη δημιουργία του πρώτου ανθρώπινου ζεύγους,
ενώ από το σώμα του κατασκευάζουν «μαγικά» φίλτρα και φάρμακα. Πάντως, την
καλύτερη φήμη απ’ όλα τα ερπετά έχουν οι χελώνες: στην Ανατολική Ασία
θεωρούνται ερωτικά σύμβολα, ενώ σε πολλά μέρη της Γης συμβολίζουν την υπομονή,
την καρτερία και τη σιωπή…
Ένα ταξίδι στην επιστήμη, τη βιολογία, την ιστορία και τον πολιτισμό
φιδιών και ερπετών, προτείνουν δύο Έλληνες ειδικοί ερπετολόγοι. Οι κ.κ.
Αχιλλέας Δημητρουλόπουλος και Γιάννης Ιωαννίδης συγκέντρωσαν στοιχεία και
φωτογραφίες, συνέθεσαν την πιο λεπτομερή καταγραφή των ερπετών της Ελλάδας, η
οποία δημοσιεύεται σε έναν εμπεριστατωμένο επιστημονικό οδηγό αναγνώρισης, που
εξέδωσε πρόσφατα το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Γουλανδρή.
Πέρα από τα επιστημονικά δεδομένα, τα γενικά χαρακτηριστικά και τις
πληροφορίες για το πώς αναγνωρίζονται, πού ζουν και τι τρώνε τα ερπετά της
Ελλάδας, οι δύο ερευνητές επιχειρούν να ανακαλύψουν και τον… πολιτισμό των
φιδιών. Μέσα από μύθους και αλήθειες, θρύλους και δοξασίες που έχουν τις ρίζες
τους στην αρχαία Ελλάδα και επιβιώνουν ακόμη σήμερα. «Πλάνες και δοξασίες που
σχετίζονται με τα ερπετά, μύθοι και παραδόσεις, συναντώνται σε πολιτισμούς που
φαινομενικά δεν έχουν άμεση σχέση και χωρίζονται απο μεγάλες γεωγραφικές
αποστάσεις», σημειώνει ο κ. Δημητρουλόπουλος. «Για παράδειγμα, στην Ελλάδα,
αλλά και στα τέσσερα σημεία του ορίζοντα, λανθασμένα πιστεύεται πως τα φίδια
δηλητηριάζουν με τη γλώσσα, υπνωτίζουν τα θύματά τους, αγαπούν το γάλα και
φοβούνται το ελαφοκέρατο».
Μόνο η επιστημονική γνώση των τελευταίων χρόνων άρχισε να θέτει σε
αμφισβήτηση τη φοβία και την αποστροφή για τα ερπετά. «Ωστόσο, παρ’ όλο που τα
φίδια και πολλές από τις σαύρες συνδέονται με το χώμα και σε πολλούς
πολιτισμούς συμβολίζουν ό,τι πιο “χαμηλό” υπάρχει στις ανθρώπινες αξίες (την
κακία, τη βρωμιά, τον ύπουλο κίνδυνο), υπάρχουν και εκείνοι που τα έχουν
θεοποιήσει», τονίζει ο κ. Ιωαννίδης. «Για παράδειγμα, τα ιερά φίδια που
βλέπουμε σε παραστάσεις ή γλυπτά των αρχαίων Ελλήνων: συνήθως είναι ακίνδυνα
είδη, που ανήκουν στην οικογένεια των Κολουβρίδων (Colubridae)».
Οι «δράκοι» των παραδόσεων
|
|
Θηρία, φίδια και δράκοι πρωταγωνιστούν σε πάρα πολλές παραδόσεις, σε κάθε
περιοχή της Ελλάδας. Όπως σημειώνει ο κ. Αχιλλέας Δημητρουλόπουλος, «σε πολλές
περιοχές, όπως στην Άνδρο, οι δράκοι (φίδια με μεγάλα μάτια) θεωρούνται οι
αρχαιότεροι κάτοικοι». Ο Νικόλαος Πολίτης, στον πρώτο τόμο των «Παραδόσεών»
του περιγράφει τη στιγμή που έφτασαν οι πρώτοι άνθρωποι στην Άνδρο. «… ζούσε
ακόμη εκεί ένας δράκος πολύ γέρος και στραβός. Παρακάλεσε να του φέρουν έναν
άνθρωπο, να τον ψάξει για να δει τι πράγμα είναι. Του πήγαν έναν, αλλά για να
μη πάθει τίποτα του έβαλαν στο κεφάλι του πάνω ένα υνί. Ο δράκος έπιασε το
υνί, το ‘σφιξε και το ‘κανε σκόνη».
Ιστορίες για βοϊδοκέφαλα φίδια, με τρομακτικά κεφάλια, για φίδια που φυλάσσουν
χωριά και βασιλιάδες εξιστορούνται ακόμη σήμερα στην Πάτμο, στα Καλάβρυτα,
στην Κεφαλονιά, στη Μακεδονία, στις Κυκλάδες…
Μία από τις πλέον διαδεδομένες (αν και σε παραλλαγές) είναι αυτή του τόπακα:
ενός φιδιού με χρυσά κέρατα που κάθε χρόνο τα αλλάζει. «Όποιος τύχει να δει
ένα τέτοιο φίδι, δεν πρέπει να φοβηθεί, αλλά να ρίξει τα ρούχα του κάτω και να
περιμένει. Το φίδι θα πάει να κυλιστεί στα ρούχα και θ’ αφήσει εκεί τα χρυσά
του κέρατα».
Χαμαιλέοντας
|
|
Ο Πλίνιος επισημαίνει την πίστη των Κυπρίων στις «φιδόπετρες», που δεν
είναι παρά υπολείμματα κρανίων φιδιών που έχουν την ιδιότητα να προστατεύουν
από δαγκώματα ή να θεραπεύουν. Ακόμη και σήμερα, στην Κύπρο πιστεύουν πως
τέτοιες ιδιότητες έχουν τμήματα από το κρανίο του χαμαιλέοντα – του μοναδικού
ερπετού στην Ευρώπη που ζει σε δέντρα και το χρώμα του δέρματός του μπορεί να
αλλάξει από πράσινο ή καφετί σε μαύρο, κίτρινο ή ασπρουδερό.
Οχιά
|
|
Διοσκουρίδης, Γαληνός, Ορειβάσιος αλλά και πολλοί ακόμη γνωστοί θεραπευτές
της αρχαιότητας ασχολήθηκαν με τα δηλητηριώδη φίδια και το δηλητήριό τους.
«Πρωταγωνιστής» στις έρευνές τους ήταν η οχιά (Vipera ammodytes), που ζει
πάντα σε βραχώδεις και θαμνώδεις περιοχές, περνά το μεγαλύτερο μέρος της ζωής
της κρυμμένη εκεί, παραμονεύοντας τα θηράματά της. Πριν από την αναπαραγωγή
τους, οι αρσενικές οχιές δίνουν «τελετουργικές» μάχες μεταξύ τους. Και η νίκη
ή η ήττα φαίνεται πως έχουν επίδραση στην αναπαραγωγική επιτυχία του
συγκεκριμένου ατόμου.
Σαπίτης
|
|
Οι αρχαίοι Έλληνες θεωρούσαν ερπετό οποιοδήποτε πλάσμα ζούσε σε στέρεο
έδαφος. Ωστόσο, ορισμένοι είχαν δώσει ονομασίες σε συγκεκριμένα είδη ελληνικών
και αφρικανικών φιδιών. Για παράδειγμα, ο Νίκανδρος στα «Θηριακά» (στιχ. 147)
αναφέρεται στο είδος «σηψ», που δεν είναι άλλο από τον σαπίτη – ένα φίδι με
τριγωνικό και κάπως κοντό κεφάλι, πολύ δραστήριο και ευκίνητο, με πολύ καλή
όραση, που συναντάται συχνά στην ηπειρωτική Ελλάδα και την Πελοπόννησο, τη
Ζάκυνθο, την Κεφαλονιά, και αλλού.
Λατρεία των φιδιών
«Είναι σύμβολο της γονιμότητας, της επαναγέννησης και της αθανασίας. Το
φίδι θεωρείται, σε όλες τις αρχαϊκές θρησκευτικές παραδόσεις, σεληνιακό ζώο.
Γιατί, όπως ακριβώς η Σελήνη, έτσι κι αυτό κρύβεται και επανεμφανίζεται
περιοδικά, αλλάζει δέρμα, ανανεώνεται και ξαναγεννιέται διαρκώς». Ο κ. Χρίστος
Ντικμπασάνης, καθηγητής Θεολογίας, ο οποίος τα τελευταία 10 χρόνια μελετά την
παρουσία του φιδιού σε πρωτόγονες αλλά και σύγχρονες θρησκείες (μια μελέτη που
κατέληξε στο βιβλίο «Οφιολατρεία»), εξηγεί πως «ακόμη και σήμερα η λατρεία του
φιδιού επιβιώνει στην Αφρική, στην Ινδία, στις χώρες της Ωκεανίας».
INFO
«Ερπετά της Ελλάδας και της Κύπρου», Α. Δημητρουλόπουλος – Γ. Ιωαννίδης, Εκδ.
Μουσείου Φυσικής Ιστορίας Γουλανδρή, τιμή: 35 ευρώ
«Οφιολατρεία», Χ. Ντικμπασάνης, Εκδ. Αρχέτυπο, τιμή: 11,70 ευρώ
