Ζούμε στην εποχή όπου: οι άνθρωποι ανταλλάσσουν μηνύματα με την ταχύτητα του

φωτός, τα τηλεοπτικά μέσα επικοινωνίας δεν προβάλλουν τη λογική, τη βούληση

και το επιχείρημα, αλλά εστιάζουν στο συγκινησιακό, στην ασυνέχεια, στην

επιθυμία και στον εντυπωσιασμό και η… αλληλοκατανόηση παραμένει το

ζητούμενο… Η γλώσσα, ο φορέας αξιών και μέσο επικοινωνίας, δεν έχει τον

κυρίαρχο ρόλο στα ηλεκτρονικά μέσα γιατί αυτά ενθαρρύνουν διαφορετικές δομές

νοήματος και σκέψης, αφού ο θεατής δεν πρέπει να κουράζεται με σύνθετους

στοχασμούς(!). Η κυρίαρχη αντίληψη είναι… δικαίωμα στην πρόσβαση.

Είναι αλήθεια ότι σ’ ένα διασυνδεδεμένο κόσμο η πρόσβαση αποτελεί τη

δυνατότητα εμπειριών και ένταξης στο διαμορφούμενο «γίγνεσθαι». Το ερώτημα που

προβάλλει είναι: τι είδους πρόσβαση επιζητούμε; Η σφαίρα του εμπορίου είναι

έτοιμη να εντάξει στην επιρροή της κάθε εκδήλωση της ανθρώπινης

δραστηριότητας… χωρίς δισταγμούς και διακρίσεις.

Το μέσο στο οποίο οι άνθρωποι έχουν άμεση πρόσβαση είναι η τηλεόραση και όπως

είναι φυσικό αυτή αποτελεί και το μέσο χειραγώγησης των μαζών. Στην οικονομική

αλυσίδα της αξίας, το marketing (το σύνολο των ενεργειών που αφορούν στη

διάθεση των προϊόντων μιας επιχείρησης) προσλαμβάνει ιδιαίτερη σημασία και

γίνεται το μέσο διά του οποίου μεταφράζονται οι πολιτισμικοί κανόνες,

πρακτικές και δραστηριότητες σε εμπορευματοποιημένες μορφές.

Στη νέα πραγματικότητα, η πώληση του προϊόντος καθίσταται δευτερεύον στοιχείο

έναντι της πώλησης της εμπειρίας, π.χ. η εταιρεία Χ δεν πουλά κυρίως τα

αθλητικά παπούτσια όσο μια παράσταση: με τι θα έμοιαζε κανείς φορώντας αυτά τα

παπούτσια («η εικόνα δεν αντιπροσωπεύει το προϊόν αλλά μάλλον το προϊόν

αντιπροσωπεύει την εικόνα»); Οι ειδικοί δημιουργούν επεξεργασμένες

φαντασιώσεις και πλασματικές καταστάσεις, που τις υφαίνουν από τα στοιχεία της

σύγχρονης κουλτούρας, με τρόπο ελκυστικό… Η λεηλασία της κουλτούρας

συνεχίζεται με αμείωτο ρυθμό, για την ανακάλυψη νέων θεμάτων που προκαλούν την

ανθρώπινη επιθυμία… Ακόμη και η σύνδεση της βαναυσότητας, της υποκρισίας και

του δράματος της ανθρώπινης μιζέριας τίθεται στην υπηρεσία της διάθεσης του

προϊόντος. Οι τάσεις της αντικουλτούρας έχουν γίνει ελκυστικοί στόχοι

εκμετάλλευσης, με την ταύτιση προϊόντων και υπηρεσιών με αμφιλεγόμενα

πολιτισμικά θέματα. Μια μέθοδος πώλησης των προϊόντων βασίζεται στην προβολή

του lifestyle. Οι διαφημιστές έχουν συνειδητοποιήσει ότι οι άνθρωποι είναι

πάνω απ’ όλα καταναλωτές συμβόλων παρά απλώς προϊόντων. Έτσι η τηλεόραση

αναλαμβάνει, ως μέσο, το ρόλο του ερμηνευτή των πολιτισμικών μηνυμάτων.

Οι νέοι διαμορφωτές της αισθητικής ασχολούνται τόσο με την παραγωγή λαϊκής

παιδαγωγικής όσο και με τη διαμόρφωση του lifestyle.

Στην ελληνική κοινωνία, η τηλεόραση προβάλλει ως νέος ισχυρός παράγοντας

κοινωνικοποίησης (μαζί με την οικογένεια, το σχολείο, την εκκλησία, την

παρέα…) της νεολαίας. Είναι, όμως, γεγονός ότι οι απαιτήσεις παρακολούθησης

της τηλεόρασης είναι ελάχιστες και ο ρόλος της στη διαμόρφωση συνειδήσεων

κυρίαρχος, αφού οι περισσότεροι άνθρωποι παρακολουθούν τα προγράμματά της με

θρησκευτική ευλάβεια.

Τα τελευταία χρόνια, πολλά προγράμματα δημιουργούν ψευδαισθήσεις και ονειρικές

καταστάσεις… ο κόσμος της φαντασίας και των ανεκπλήρωτων επιθυμιών

δοξάζεται…

Σε παγκόσμια κλίμακα, η υποκουλτούρα του ανθρωπίνου πνεύματος υπερτερεί σε

μεγάλο βαθμό σε σχέση με την κουλτούρα. Το ερώτημα είναι: έχει κανείς το

δικαίωμα να επιβάλει σ’ ένα ανθρώπινο πλάσμα να διαλέξει ένα υψηλότερο επίπεδο

στις χαρές και στα γούστα του;

Η μόνη ασφαλής παρέμβαση είναι η παιδεία και η προστασία των «ανυπεράσπιστων».

«Η ηθική της προσδοκίας: θα σε κάνω εγώ να αγαπήσεις το ωραίο κείμενο, την

ωραία μουσική, την ιστορία, τη φιλοσοφία… είναι εξαιρετικά αμφίσημη». George

Steiner: «Η βαρβαρότητα της άγνοιας»).

Ο Χρήστος Β. Μασσαλάς είναι πρύτανης του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων.