Κάτι κουρασμένα κόμματα… σ’ όλο τον κόσμο

Συμβαίνουν και στον Ουλάν Μπατόρ. Σύμφωνα με τηλεγράφημα ξένου

ειδησεογραφικού πρακτορείου, ο ηγέτης του Λαϊκού Επαναστατικού Κόμματος της

Μογγολίας κ. Ιχ Χουράλ Λαμσουρενγκιούν Ενεμπίς δήλωσε ότι επείγει η επανίδρυσή

του. Έλαβε μάλιστα την πρωτοβουλία να αντικαταστήσει το παραδοσιακό αστέρι με

ένα κόκκινο τριαντάφυλλο ως σύμβολο του κόμματος, κίνηση που αποτελεί

προάγγελο της αλλαγής και του ονόματός του. Είναι άγνωστο αν ο κ. Ενεμπίς

μίλησε για «κουρασμένα» κομματικά στελέχη ­ ή αν στη συνέχεια πραγματοποίησε

τακτικό ελιγμό, χρεώνοντας την «κόπωση» στη μογγολική αντιπολίτευση (εφόσον

υπάρχει). Το σημαντικό είναι ότι οι προβληματισμοί που εξέφρασε προσφάτως ο κ.

Κ. Σημίτης έχουν διεθνή απήχηση.

Είναι πράγματι «κουρασμένη» η κυβέρνηση ­ και σε ποιο βαθμό αντανακλάται

αυτό στο ΠΑΣΟΚ; Έχει φθάσει στα όριά της ως κόμμα η Ν.Δ. επί αρχηγίας του κ.

Κ. Καραμανλή ­ και πόσο αυτό εκφράζεται από την εξαγγελία νέας πολιτικής

κίνησης από τον κ. Δ. Αβραμόπουλο; Οι απορίες αυτές συγκλίνουν σε ένα ερώτημα,

το οποίο απασχολεί εμφανώς και τον αριστερό Μογγόλο ηγέτη: Έχουν τα πολιτικά

κόμματα ημερομηνία λήξεως;

Στη χώρα μας, η συζήτηση για το θέμα αυτό έχει πολλές αφορμές. Πρώτα –

πρώτα υπάρχει το τέλος της εποχής της Μεταπολίτευσης, προϊόντα της οποίας

είναι τα δύο μεγάλα κόμματα, δηλαδή το ΠΑΣΟΚ και η Ν.Δ., που εναλλάχθηκαν στην

εξουσία τα τελευταία 27 χρόνια. Στην ατμόσφαιρα αυτή ήρθε να προστεθεί η

έναρξη ενός νέου αιώνα ­ και η πολιτική, ως γνωστόν, είναι επιρρεπής στους

συμβολισμούς.

Η αλήθεια είναι ότι η όλη συζήτηση γίνεται υπό την πίεση του χρόνου. Στο

ΠΑΣΟΚ, η μακροχρόνια παραμονή στην εξουσία δημιουργεί αίσθηση γήρανσης. Στη

Ν.Δ., η μακροχρόνια απουσία από την κυβέρνηση δημιουργεί τα συνήθη, σε αυτές

τις περιπτώσεις, υπαρξιακά ερωτήματα. Πέρα όμως από τις συγκυρίες, το ζήτημα

είναι αν τα πολιτικά κόμματα έχουν τον δικό τους «βιολογικό κύκλο». Η ερώτηση

είναι κρίσιμη, διότι ποτέ ως τώρα στη νεώτερη πολιτική ιστορία δεν υπήρξαν

συνθήκες πολιτικής σταθερότητας ανάλογες με αυτές που έχουν προκύψει μετά το 1974.

ΗΠΑ – ΒΡΕΤΑΝΙΑ

Γαϊδουράκια και Νέοι Εργατικοί

Μια ματιά στη διεθνή πολιτική σκηνή αποκαλύπτει ότι το κόμμα είναι είδος

ευπαθές. Μοναδική εξαίρεση οι ΗΠΑ και σε κάποιο βαθμό η Βρετανία. Στην

Αμερική, η διπολική αναμέτρηση Ρεπουμπλικάνων και Δημοκρατικών είναι σταθερή

και κρατάει από τον προηγούμενο αιώνα. Ελέφαντες και γαϊδούρια ­ τα σύμβολα

των δύο κομμάτων ­ κάνουν αισθητή την παρουσία τους προεκλογικά. Ωστόσο, η

αμερικανική περίπτωση απαιτεί δύο διευκρινήσεις. Πρώτον, το αμερικανικό

πολιτικό σύστημα εμφανίζει σταθερά ιδεολογικά και θεσμικά χαρακτηριστικά εδώ

και δύο αιώνες. Ακόμη και ο εκλογικός νόμος είναι «αντίκα», γεγονός που

κόστισε στον κ. Αλ Γκορ την προεδρία. Δεύτερον, τα αμερικανικά πολιτικά

κόμματα έχουν ατονήσει ως θεσμοί από το 1960. Το συνέδριο των Δημοκρατικών

εκείνης της χρονιάς ήταν η τελευταία φορά που το ποιος θα λάβει το χρίσμα (ο

Κέννεντυ αντί του Τζόνσον) κρίθηκε από τις ψήφους των εκλεκτόρων. Έκτοτε, το

πραγματικό γήπεδο όπου αναδεικνύεται η απήχηση ενός υποψηφίου δεν είναι το

κόμμα, αλλά η τηλεόραση. Εκεί αναδείχθηκε, παραδείγματος χάριν, το 1992 η

δυναμική του Κλίντον, που ως κυβερνήτης του περιθωριακού Άρκανσο δεν είχε τις

πλάτες του κομματικού κατεστημένου των Δημοκρατικών. Κατά τα λοιπά, λέγεται,

Δημοκρατικοί και Ρεπουμπλικάνοι δεν είναι κόμματα, αλλά μηχανισμοί

συγκέντρωσης χρημάτων. Είναι οι εκάστοτε υποψήφιοι που δίνουν τον τόνο. Και

αυτοί βεβαίως αλλάζουν κάθε οκτώ, το πολύ, χρόνια.

Στη Βρετανία, η αντιπαράθεση Συντηρητικών και Εργατικών κρατάει από το 1900

(έτος ιδρύσεως του Labour). Ωστόσο, τα πράγματα δεν ήταν έτσι από την αρχή.

Διότι στο πρώτο τέταρτο του αιώνα, οι Εργατικοί εδραιώθηκαν μόνο αφού

κατάφεραν να υποσκελίσουν τους κυρίαρχους ως τότε στον προοδευτικό πολιτικό

χώρο Φιλελεύθερους (με τον ίδιο τρόπο που το ΠΑΣΟΚ περιθωριοποίησε μέσα σε δύο

εκλογικές αναμετρήσεις την Ένωση Κέντρου).

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΔΕΞΙΑ

Το λυκόφως της Χριστιανοδημοκρατίας

Αν στον αγγλοαμερικανικό κόσμο υπάρχει μια αίσθηση πολιτικής συνέχειας, τα

πράγματα στη Δυτική Ευρώπη δεν είναι εξίσου απλά. Ακόμη και με χρονική

αφετηρία τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, μετά τον οποίο οι Ευρωπαίοι δεν

γνώρισαν συρράξεις στο έδαφός τους, η πολιτική αρένα στην Γηραιά Ήπειρο έχει

μάλλον δαρβινικά χαρακτηριστικά. Παράδειγμα, η ευρωπαϊκή Δεξιά. Το τέλος του

πολέμου βλέπει την άνοδο της Χριστιανοδημοκρατίας στην Ευρώπη με χώρες αιχμής

τη Γερμανία και την Ιταλία. Η συμπαράταξη συντηρητικών πολιτικών δυνάμεων και

καθολικισμού έχει εκλογική απήχηση και αρέσει και στο ΝΑΤΟ. Η ευρωπαϊκή

Χριστιανοδημοκρατία έχει ημερομηνία λήξεως που συμπίπτει, λίγο – πολύ με το

τέλος του Ψυχρού Πολέμου. Μερικά χρόνια αργότερα, το κραταιό γερμανικό CDU και

μαζί ο πολύς Χέλμουτ Κολ καταρρέουν μέσα σε οικονομικά σκάνδαλα. Τα οικονομικά

σκάνδαλα θα παίξουν ρόλο στην αναδιάταξη και του ιταλικού πολιτικού τοπίου.

Στην Ιταλία οι Χριστιανοδημοκράτες υποσκελίζονται σταδιακά από ακροδεξιούς

τοπικιστές (όπως οι κ.κ. Φίνι και Μπόσι) ή «ανθρώπους της στιγμής», όπως ο

μεγιστάνας Σίλβιο Μπερλουσκόνι που δίνει ως όνομα στο κόμμα του ένα

ποδοσφαιρικό σύνθημα: «Forza Italia». Μέσα σε μια δεκαετία, οι καθολικοί

σταυροί αντικαστάθηκαν από το μπλε χρώμα των tifosi. Μαζί χάθηκε και η

παράδοση των Ντε Γκάσπερι, Μόρο και Αντρεότι.

Ενδιαφέρον παρουσιάζει και η περίπτωση της γαλλικής Δεξιάς. Ως γνωστόν, η

Χριστιανοδημοκρατία δεν ευδοκίμησε στη Γαλλία, όπου η συντηρητική παράταξη

συσπειρώθηκε γύρω από την προσωπικότητα του Ντε Γκωλ. Ο θάνατός του πυροδότησε

ουσιαστικά μια διαδικασία διάσπασης της γαλλικής Δεξιάς γύρω από προσωποπαγή

κόμματα (υπό τους κ.κ. Σιράκ, Ντ’ Εστέν, Λεοτάρ, Μπαλαντίρ κ.λπ.). Πρόκειται

για διαδικασία την οποία έχει επιταχύνει επ’ εσχάτων η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση, η

οποία έχει διχάσει βαθύτατα τους Γάλλους δεξιούς, με αποτέλεσμα τον

θρυμματισμό τους σε ακόμη περισσότερα κόμματα και πολιτικές κινήσεις.

ΟΙ ΣΟΣΙΑΛΔΗΜΟΚΡΑΤΕΣ…

Κόκκινες σημαίες που «ξέβαψαν»

Αξιοσημείωτη είναι και η συμπεριφορά των ευρωπαϊκών σοσιαλδημοκρατικών

κομμάτων τα τελευταία 20-25 χρόνια. Η μακροχρόνια παραμονή στην αντιπολίτευση

υποχρέωσε και τους Βρετανούς Εργατικούς, αλλά και το γερμανικό SPD να

πραγματοποιήσουν αλλαγές στην πολιτική φυσιογνωμία τους, εκλέγοντας νέους και

φωτογενείς αρχηγούς, όπως οι κ.κ. Μπλερ και Σρέντερ, και υιοθετώντας πιο

συντηρητικά πολιτικά προγράμματα.

Αμφότερα τα κόμματα, πάντως, δεν άλλαξαν όνομα ή μορφή ­ έστω κι αν ο Μπλερ

άλλαξε το μαχητικό κόκκινο χρώμα με το μοβ και πρόσθεσε το επίθετο «Νέοι»

στους Εργατικούς.

Το ενδιαφέρον είναι ότι η έξοδος της «Συμμορίας των Τεσσάρων» το 1981 και η

δημιουργία της συμμαχίας SDP/Φιλελεύθερων Δημοκρατών δεν απείλησε τους

Εργατικούς με τον τρόπο που οι ίδιοι είχαν θέσει στο περιθώριο τους

Φιλελεύθερους έναν αιώνα νωρίτερα. Αντιθέτως, στην Ιταλία, η κοσμογονία

προκάλεσε το τέλος του Ψυχρού Πολέμου αλλά και η επιχείρηση «καθαρά χέρια» των

δικαστών δεν άφησε ανεπηρέαστους τους κομμουνιστές του «πι-τσι», που

μετονομάστηκε σε Κόμμα της Δημοκρατικής Αριστεράς, ούτε την ευρύτερη Αριστερά

που συνενώθηκε τελικά κάτω από τα (πολιτικά) φύλλα της «Ελιάς».

Ούτως ή άλλως, η Ευρώπη θα μπορούσε να θεωρείται φυτώριο δημιουργίας νέων

κομμάτων. Υπολογίζεται ότι μεταξύ 1960 και 1998 δημιουργήθηκαν στα κράτη της

Ε.Ε. (με εξαίρεση Ελλάδα, Ισπανία και Πορτογαλία όπου αποκαταστάθηκε με

καθυστέρηση η δημοκρατία) περισσότερα από 140 πολιτικά κόμματα.

… ΚΑΙ Η ΕΛΛΑΔΑ

Να φοβάστε τα μικρά… ψάρια

Τα κόμματα απειλούνται ή πεθαίνουν όταν συμβαίνουν τεκτονικές αλλαγές στο

ευρύτερο πολιτικό σκηνικό ή όταν εμφανίζονται στη σκηνή νέοι ηγέτες που θέλουν

να δημιουργήσουν πολιτικούς σχηματισμούς στα μέτρα τους. Χαρακτηριστική είναι

η περίπτωση του Κωνσταντίνου Καραμανλή που δημιούργησε την ΕΡΕ και τη Ν.Δ.

Πρόκειται για πρωτοβουλία που δεν ανέλαβε ο συνώνυμος και ανιψιός του μετά το

1997, έστω κι αν δέχθηκε εισηγήσεις για «επανίδρυση», λέξη που προκαλεί

αντικρουόμενα συναισθήματα στη Ρηγίλλης. Πάντως, κρίνοντας από την Ιστορία, η

Ν.Δ. θα πρέπει να βρίσκεται σε εγρήγορση απέναντι στον κ. Αβραμόπουλο.

Διότι δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις που το μικρό ψάρι (οι βρετανοί Εργατικοί

τους Φιλελευθέρους, το ΠΑΣΟΚ του ’74 την Ένωση Κέντρου) ενδέχεται να καταπιεί

το μεγάλο. Πάντως, αν η Ν.Δ. αντιμετωπίζει τη γκρίνια της αντιπολίτευσης, στο

ΠΑΣΟΚ έχουν το πρόβλημα της ανανέωσης ενός επιτυχημένου κόμματος. Σύμφωνα με

μια εκδοχή, ο εσωκομματικός πλουραλισμός του ΠΑΣΟΚ είναι χαρακτηριστικό των

σοσιαλδημοκρατικών κομμάτων, που, όπως αναφέρει ένα σχετικό άρθρο του

περιοδικού «West European Politics», «καθρεφτίζουν στην οργάνωσή τους τις

κοινωνικές συγκρούσεις πολύ περισσότερο από οποιαδήποτε άλλα κόμματα». Αυτή

είναι και η δύναμή τους.

Το ερώτημα στη Χαριλάου Τρικούπη είναι αν έχει φθάσει ο καιρός κάποιας

μετεξέλιξης και πού οδηγεί αυτή. Προς το παρόν, η προαναγγελία «ανασύνθεσης

του πολιτικού σκηνικού» από τον κ. Σημίτη στη ΔΕΘ, δεν έχει βρει συνέχεια.

Άλλωστε, άλλο στην Ελλάδα, τα πράγματα δεν γίνονται με την ίδια ταχύτητα όπως

στη Μογγολία.