Το μυστικό της μακροζωίας είναι η… πρόληψη

Οι πρόγονοί μας γνώριζαν ήδη ότι η ζωή ανήκει, σε έναν σημαντικό βαθμό, στα

χέρια μας. Και όχι μόνο γιατί ­ αν και επικαλούνταν την εκ των άνω βοήθεια ­

θυμόντουσαν ότι… καλή η Αθηνά, αλλά χρειάζεται να κουνήσεις και το χέρι σου.

Αλλά και γιατί γνώριζαν ότι η υγεία και η αρρώστια δεν έρχονται πάντα ως…

κεραυνός εν αιθρία ούτε είναι μοιραία, αλλά πως είναι αποτέλεσμα φυσικών

διεργασιών. Πέρα από αυτό που μας έχει κληροδοτηθεί, είναι το προϊόν της

σχέσης ανάμεσα στις δυνάμεις του περιβάλλοντος (στις οποίες θα μπορούσαμε να

συμπεριλάβουμε τις κοινωνικές συνθήκες) και την ατομική συμπεριφορά μας.

Και είναι η αρμονία ανάμεσά τους που φέρνει και την εσωτερική ισορροπία.

Γιατί, όπως και να το δει κανείς, η υγεία είναι η απόλυτη ισορροπία ανάμεσα

στο μέσα μας (σώμα και πνεύμα μαζί και ας προσπαθούν να τα χωρίσουν) και στο

εξωτερικό περιβάλλον.

Οποιαδήποτε διαταραχή σε αυτήν την αρμονική σχέση φέρνει την αρρώστια ­ την

αρρώστια στον άνθρωπο, την αρρώστια στα άλλα όντα, την αρρώστια στο

περιβάλλον.

Κάπου βαθιά στην ψυχή μας το ξέρουμε αυτό πολύ καλά ­ το προδίδει άλλωστε η

σωρεία παροιμιών και εκφράσεων του πολιτισμού μας αλλά και όλων των άλλων. Και

όμως, με μια απίστευτα αυτοκαταστροφική στάση επιτρέπουμε στον εαυτό μας να

κακοποιεί το σώμα μας ­ το «σπίτι» στο οποίο κατοικούμε ­ όπως κακοποιούμε και

τον χώρο γύρω μας. Και ύστερα ψάχνουμε γιατρό και γιατρικά να φτιάξουν αυτό

που καταστρέψαμε. Τα δύο τρίτα των πρόωρων θανάτων οφείλονται σε αίτια που

μπορούν να προληφθούν, λένε οι ειδικοί και τώρα πια επιβεβαιώνουν όλο και

περισσότερες έρευνες. Σε αυτήν τη σειρά άρθρων επιδιώξαμε να αναζητήσουμε

βασικές απαντήσεις μέσα από συνεντεύξεις και ερευνητικά στοιχεία από όλο τον

κόσμο, στους παράγοντες που επηρεάζουν την υγεία μας και στους τρόπους

πρόληψης ασθενειών που μαστίζουν και συχνά οδηγούν σε πρόωρο θάνατο πολλούς

ανθρώπους. Τέτοια στοιχεία που να επιβεβαιώνουν ότι ο άνθρωπος μπορεί να

επηρεάζει τη ζωή, αλλά και τον θάνατό του, εμφανίζονται όλο και περισσότερο.

Σκεφθείτε, λοιπόν, ποια είναι η δική σας φιλοσοφία: θέλετε πραγματικά να

ζήσετε ή απλώς… αφήνεστε να ζήσετε ώσπου να αρρωστήσετε, σαν να είναι ένα

τυχαίο και αναπόφευκτο γεγονός.

Αν θέλετε να ανήκετε στην πρώτη κατηγορία, μην στέκεστε, κάντε κάτι. Εμείς

σας δείχνουμε απλώς την αρχή.

Πολλά χρόνια ζωής και σίγουρα αρκετά χρόνια καλύτερης ζωής θα μπορούσαμε να

κερδίσουμε αλλάζοντας, απλώς, κάποια πράγματα στη συμπεριφορά μας και ακόμη

περισσότερα αν μπορούσαμε να επηρεάσουμε το περιβάλλον καθώς και τις

κοινωνικές συνθήκες μέσα στις οποίες ζούμε. Εντούτοις, οι περισσότεροι δεν το

έχουμε σκεφτεί και, βέβαια, δεν το προσπαθούμε παρά μόνο όταν αρρωστήσουμε. Κι

όπως μας αποκαλύπτει ο καθηγητής κ. Γιάννης Τούντας, έρευνα που έγινε την

άνοιξη σε εργαζομένους μεγάλων νοσοκομείων της Αττικής έδειξε ότι ούτε καν

γιατροί και νοσηλευτές δεν έκαναν στοιχειώδεις προληπτικές εξετάσεις.

Επιδιώκοντας να αναζητήσουμε αποδείξεις για το αν μπορούμε να πάρουμε τη ζωή

και την υγεία μας στα χέρια μας, ρωτήσαμε τον κ. Τούντα, ο οποίος πρόσφατα

εξέδωσε ένα βιβλίο ακριβώς με αυτό το θέμα και τίτλο «Κοινωνία και Υγεία».

ΕΡ.: Κύριε Τούντα, είμαστε αυτό που γεννιόμαστε ή υπάρχει και ένα

κομμάτι που εξαρτάται από μας;

ΑΠ.: Από πολλές έρευνες έχει διαπιστωθεί ότι η υγεία μας εξαρτάται κατά

20% από βιολογικούς παράγοντες (κληρονομικότητα, φύλο, ηλικία κ.λπ.), κατά

10-15% περίπου από τις παρεχόμενες ιατρικές υπηρεσίες και κατά 40-50% περίπου

από την ανθρώπινη συμπεριφορά, ενώ το υπόλοιπο περίπου 20% από το περιβάλλον.

Βέβαια, περιβάλλον και συμπεριφορά είναι συγκοινωνούντα δοχεία, το ένα

επηρεάζει το άλλο και αυτά επηρεάζονται από το κοινωνικό περιβάλλον και τις

οικονομικές συνθήκες.

Οι κοινωνίες

ΕΡ.: Ένας μέσος πολίτης θα μπορούσε να γλιτώσει κάποιες αρρώστιες μόνο

από τη δική του συμπεριφορά;

ΑΠ.: Η σύγκλιση πολλών μελετών οδηγεί στο συμπέρασμα ότι τα άτομα που

αντιμετωπίζουν σωστά βασικούς παράγοντες που σχετίζονται με τη συμπεριφορά

(π.χ. να τρέφονται σωστά, να κοιμούνται αρκετές ώρες, να μη ζουν κάτω από

στρες, να γυμνάζονται και να μην καπνίζουν) ζουν 11 χρόνια περισσότερο από

άλλους που εκτίθενται αρνητικά σε αυτούς τους παράγοντες. Για παράδειγμα

έχουμε διαπιστώσει ότι οι μεσογειακοί λαοί που συνηθίζουν τον μεσημεριάτικο

ύπνο έχουν κατά μέσον όρο 2 χρόνια ζωής περισσότερο. Αντίθετα η εργασία σε

βάρδιες και εναλλασσόμενα ωράρια έχει αρνητικές επιπτώσεις στην υγεία. Γιατί

αυτό επηρεάζει το βιολογικό μας ρολόι, την ισορροπία του οργανισμού.

Η σύγχρονη ερευνητική δραστηριότητα σε αυτούς τους τομείς εστιάζεται σε δύο

καινούργια πεδία:

Το ένα είναι οι κοινωνικοί παράγοντες. Π.χ. τελευταία υπάρχουν μελέτες γύρω

από τα θέματα της κοινωνικής συνοχής, της κοινωνικής αλληλεγγύης και των

κοινωνικών ανισοτήτων στον χώρο της υγείας. Έχει παρατηρηθεί ότι κοινωνίες που

έχουν ισχυρούς κοινωνικούς δεσμούς, κοινωνική πολιτική, κοινωνική ασφάλεια,

ακόμα και εάν δεν είναι τόσο πλούσιες όπως άλλες, παρουσιάζουν πολύ καλύτερο

επίπεδο υγείας. Και αυτό διαφέρει από χώρα σε χώρα, αλλά και μέσα στην ίδια

χώρα.

Η φτώχεια

ΕΡ.: Δηλαδή τα λεφτά εκτός από την ευτυχία δεν κάνουν ούτε την υγεία…

ΑΠ.: Βέβαια. Παρ’ ότι η φτώχεια είναι η πρώτη αιτία θνησιμότητας και

νοσηρότητας στον κόσμο έχει διαπιστωθεί πως ο πλούτος μιας χώρας είναι

αποφασιστικός μόνο μέχρι ενός σημείου. Από εκεί και πέρα σημαντικότερο ρόλο

παίζει το πώς κατανέμεται κοινωνικά και πώς δημιουργούνται κοινωνικές υποδομές

μέσα σε αυτές τις κοινωνίες.

­ Ένα δεύτερο πεδίο μεγάλου ενδιαφέροντος σε αυτές τις μελέτες είναι αυτό που

αποκαλούν «εξελικτική ιατρική». Έχει τη βάση της στην εξελικτική βιολογία και

ψυχολογία, δηλαδή στο πώς ο ανθρώπινος οργανισμός και η υγεία του εξαρτάται σε

μεγάλο βαθμό από τις διαδικασίες της φυσικής επιλογής.

Με βάση αυτές τις θεωρίες που ξεκινούν από τον Δαρβίνο και φθάνουν σε πολύ πιο

εξελιγμένες νέο-δαρβινικές θεωρίες ο άνθρωπος για πολλά χρόνια ήταν σε θέση να

προσαρμόζεται στις καινούργιες συνθήκες του περιβάλλοντος διότι οι αλλαγές που

συνέβαιναν ήταν πολύ αργές.

Τα τελευταία όμως χρόνια, κυρίως μετά τη Βιομηχανική Επανάσταση, οι αλλαγές

αυτές είναι πάρα πολύ γρήγορες, το ανθρώπινο είδος δεν προλαβαίνει να

προσαρμοστεί κι αυτό έχει δυο μεγάλες επιπτώσεις: η μια είναι ότι ο άνθρωπος

έχασε αυτό που είχε παλιά και έχουν ακόμη τα περισσότερα ζώα, δηλαδή τη

δυνατότητα της αυτοφροντίδας και αυτοθεραπείας του· η δεύτερη είναι ότι οι

απειλές που δημιουργούνται από το περιβάλλον είναι κι αυτές συνεχώς

εξελισσόμενες έτσι ώστε να μην προλαβαίνει ο άνθρωπος, έστω και με τη βοήθεια

του πολιτισμού, να αντιδρά θετικά και να τις αντιμετωπίζει αποτελεσματικά.

Νοσηρότητα

Όλα αυτά αρχίζουν και διαμορφώνουν την έννοια της αλληλεπίδρασης. Μην ξεχνάμε

ότι η σύγχρονη νοσηρότητα και κυρίως αυτά που μας απασχολούν περισσότερο, όπως

είναι τα καρδιαγγειακά και οι καρκίνοι, είναι πολυπαραγοντικές νόσοι.

ΕΡ.: Ποιος θεωρείται ο πιο επικίνδυνος παράγοντας για την υγεία μας από

τις ανθρώπινες συμπεριφορές;

ΑΠ.: Το κάπνισμα είναι διεθνώς η δεύτερη αιτία νοσηρότητας και

θνησιμότητας (μετά τη φτώχεια), ενώ η τρίτη αιτία είναι το παθητικό κάπνισμα ­

αποδεδειγμένα, με στοιχεία. Ο επόμενος σημαντικός παράγοντας είναι η διατροφή

που έχει πολλές πλευρές διότι εκεί υπεισέρχεται η παχυσαρκία, η χοληστερίνη, η

υπέρταση κ.ά. Ο παράγοντας που ανέρχεται ραγδαίως στη κλίμακα είναι η φυσική

άσκηση, που έχει διαπιστωθεί τα τελευταία χρόνια ότι παίζει πολύ σημαντικότερο

ρόλο απ’ ό,τι πιστεύαμε. Και μάλιστα για τα καρδιαγγειακά έχει φθάσει να

θεωρείται σχεδόν ίδιας σημασίας με το κάπνισμα και τη διατροφή.

Η ψυχή

Ένα άλλο νέο στοιχείο που έχει αρχίσει πια να υπολογίζεται είναι η σχέση

ψυχικής και σωματικής υγείας. Γι’ αυτό οδηγούμαστε σε μια αναβίωση της

ολιστικής θεωρίας για την υγεία ξεπερνώντας τον κλασικό διαχωρισμό σώματος –

ψυχής που επέβαλε η χριστιανική Εκκλησία και στη συνέχεια ο Καρτέσιος με τη

μηχανιστική αντίληψη του ανθρωπίνου σώματος και εμπέδωσε ως βάση η σύγχρονη

ιατρική.

Ξαναγυρνάμε πια σε μια ολιστική αντίληψη ενότητας σώματος – ψυχής διότι

βλέπουμε ότι οι ψυχικοί παράγοντες επηρεάζουν άμεσα τη σωματική μας υγεία και,

αντίθετα, με τις εξελίξεις της γενετικής ότι πολλά από τα ψυχικά νοσήματα

έχουν κάποιο βιολογικό υπόβαθρο που μπορούν να αντιμετωπιστούν με βιολογικές

παρεμβάσεις.

Η ψυχή και το σώμα

ΕΡ.: Μπορείτε να μας αναφέρετε έρευνες που να δείχνουν την

αλληλεπίδραση ψυχής και σώματος;

ΑΠ.: Ναι. Για παράδειγμα ξέρουμε ότι η κατάθλιψη ευνοεί και επιταχύνει

την εκδήλωση διαφόρων καρκίνων και ότι το άγχος συνδέεται άμεσα με τα

καρδιαγγειακά, με το έλκος στομάχου και πολλές άλλες ψυχοσωματικές διαταραχές.

Από την άλλη μεριά ξέρουμε ότι σωματικές διαταραχές επιβαρύνουν τη ψυχική μας

κατάσταση. Όταν είμαστε άρρωστοι έχουμε μια μεγαλύτερη τάση για διάφορες

ψυχικές διαταραχές, είτε είναι κατάθλιψη, είτε είναι άγχος κ.λπ.

Επίσης ξέρουμε ότι ορισμένοι κοινωνικοί παράγοντες επηρεάζουν την ψυχική μας

υγεία. Η ανεργία, ας πούμε, έχει μεγάλες, σοβαρές επιπτώσεις στην υγεία μας,

μειώνει τα χρόνια ζωής, αυξάνει τις ψυχικές διαταραχές και τις αυτοκτονίες.

Από την άλλη η ενεργοποίηση των ψυχικών δυνάμεων του ασθενούς μπορούν να

βοηθήσουν στην καλύτερη αντιμετώπιση της αρρώστιας, ενώ αντίθετα, όπως

κυριαρχεί στη σύγχρονη ιατρική, όταν ο ασθενής είναι ένας παθητικός αποδέκτης

κάποιων ιατρικών οδηγιών με ελάχιστη ενημέρωση, υπάρχει χειρότερη εξέλιξη της

υγείας του.

Είναι πολύ σημαντικό ο σύγχρονος άνθρωπος να συνειδητοποιήσει ότι ο ίδιος

είναι ο πιο αποφασιστικός παράγοντας της υγείας του.

Το πορτρέτο του ανθρώπου που προσέχει

ΕΡ.: Ποιο είναι το «πορτρέτο» ενός ανθρώπου που θέλει να μείνει υγιής;

ΑΠ.: Αυτός που προσέχει τις συνήθειές του σε σχέση με συγκεκριμένους

παράγοντες όπως η διατροφή, η χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών (κάπνισμα, αλκοόλ,

ναρκωτικά), η φυσική άσκηση (παχυσαρκία, καθιστική ζωή κ.λπ.), η ψυχική ευεξία

(στρες, κατάθλιψη) που, βέβαια, δεν εξαρτώνται μόνο από εμάς αλλά και από το

κοινωνικό μας περιβάλλον. Εδώ μπαίνουν οι κοινωνικοί παράγοντες, όπου μεγάλο

ρόλο παίζει η ύπαρξη οικογένειας. Υπάρχουν αρκετά στοιχεία που δείχνουν ότι

άτομα που ζουν μόνα τους ζουν λιγότερα χρόνια από άτομα που ζουν με τον

σύντροφό τους. Ή ότι οι ηλικιωμένοι που ζουν σε οίκους ευγηρίας ή χωρίς τα

παιδιά τους ζουν λιγότερα χρόνια από τους ηλικιωμένους που ζουν με τα παιδιά

τους. Γενικά ο θεσμός της οικογένειας λειτουργεί προστατευτικά για την υγεία.

Εκτός από την οικογένεια άλλοι κοινωνικοί θεσμοί πολύ σημαντικοί για την υγεία

είναι οι κοινωνικές συναναστροφές, η φιλία, οι θεσμοί που παρέχουν αλληλεγγύη

όπως η Εκκλησία, οι σύλλογοι, τα ιδρύματα, οι κοινωνικές οργανώσεις, τα

πολιτικά κόμματα.

Η εργασία

Η εργασία εντάσσεται επίσης στους κοινωνικούς παράγοντες που σχετίζονται άμεσα

με την υγεία. Η ιεραρχική θέση στην εργασία, η δυνατότητα λήψης αποφάσεων και

οι συνθήκες εργασίας έχει διαπιστωθεί από μελέτες ότι επηρεάζουν τη

θνησιμότητα. Για παράδειγμα, έρευνα στην Αγγλία έδειξε ότι υπήρχε τετραπλάσια

θνησιμότητα στους δημοσίους υπαλλήλους των κατώτερων εργασιακών θέσεων σε

σχέση με τα υψηλότερα κοινωνικά στελέχη και αυτά μεταξύ τους, μολονότι είχαν

τις ίδιες απολαβές και το ίδιο βιοτικό επίπεδο, είχαν διαφορές ανάλογα με τη

θέση. Η μόνη διαφορά που διαπιστώθηκε ήταν η εξουσία, εργασιακή και κοινωνική,

που ασκούσαν. Πολύ περισσότερες συνέπειες στην υγεία έχει βέβαια η απουσία

εργασίας, η ανεργία.

Πάντως, όπως τονίζει ο κ. Τούντας, τα τελευταία 10-20 χρόνια βλέπουμε διεθνώς

να μετατοπίζεται το μοντέλο της νοσηρότητας σε μια καινούργια κατεύθυνση και η

πρόβλεψη της ΠΟΥ για το 2020 είναι ότι σε όλο τον κόσμο θα επικρατήσει παντού

ένα μοντέλο που θα κυριαρχείται από τα καρδιαγγειακά, τους καρκίνους και την

κατάθλιψη. Αυτές θα είναι οι τρεις πρώτες αιτίες αρρώστιας σε όλο τον κόσμο

πια. Δηλαδή, όπως μας λέει, η περίφημη παγκοσμιοποίηση της οικονομίας οδηγεί

τελικά και σε μια παγκοσμιοποίηση της ασθένειας μέσα από κοινά πρότυπα

καταναλωτισμού, συμπεριφοράς και περιβάλλοντος.

QUIZ: ΤΟ ΤΕΣΤ ΤΟΥ ΚΑΛΟΥ ΥΠΝΟΥ

Νανούρισμα και… καληνύχτα

1. Ποια είναι η πιο αναπαυτική θέση για καλό ύπνο;

α) ανάσκελα

β) στο αριστερό πλευρό

γ) στη θέση που βρισκόσαστε συνήθως όταν ξυπνάτε

δ) η εμβρυακή στάση

2. Τι σε κάνει να κοιμηθείς γρηγορότερα και να κάνεις καλύτερο

ύπνο;

α) ένα αλκοολούχο ποτό πριν από το κρεβάτι

β) ένα γρήγορο περπάτημα μία ώρα πριν πέσετε στο κρεβάτι

γ) ένα ζεστό μπάνιο λίγο πριν ξαπλώσετε

δ) το να κοιτάτε το ταβάνι

3. Τι είναι η άπνοια στον ύπνο;

α) άλλη λέξη για το ροχαλητό

β) μια διαταραχή όπου ο κοιμισμένος σταματά για λίγο να αναπνέει

γ) μια διαταραχή όπου ο κοιμισμένος κλωτσάει συχνά βίαια

δ) άλλη λέξη για το βρέξιμο στο κρεβάτι

4. Τι είναι αλήθεια για τον ύπνο των ηλικιωμένων;

α) χρειάζονται λιγότερο ύπνο από τους νεώτερους

β) χρειάζονται περισσότερο ύπνο από τους νεώτερους

γ) χρειάζονται επίσης 7-9 ώρες

δ) χρειάζονται τον ίδιο ύπνο αλλά σε μικρότερες δόσεις

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

1. Το γ. Η καλύτερη θέση είναι αυτή που φαίνεται να επιλέγει το σώμα μας και

γι’ αυτό ξυπνάμε συνήθως σ’ αυτήν.

2. Το γ. Ένα ζεστό μπάνιο μπορεί να βοηθήσει να χαλαρώσετε και να

κοιμηθείτε γρηγορότερα. Το αλκοόλ μπορεί να σας βοηθάει να κοιμηθείτε γρήγορα,

αλλά συνήθως προκαλεί ανήσυχο ύπνο.

3. Το β. Η άπνοια του ύπνου είναι μια δυνητικά επικίνδυνη κατάσταση κατά

την οποία ο κοιμισμένος σταματά να αναπνέει κατά μικρά χρονικά διαστήματα ενώ

κοιμάται. Συνήθως συνοδεύεται από δυνατό και τακτικό ροχαλητό αν και δεν

συνυπάρχει πάντα με αυτό.

4. Το γ. Οι ηλικιωμένοι χρειάζονται τις ίδιες ώρες ύπνου με τους νεώτερους,

δηλαδή 7-9 ώρες.