Πρόσφατα έγινε το πρώτο κοινό συνέδριο των καθηγητών Ελλάδας και Κύπρου με

θέμα «Το σχολείο του σήμερα και του αύριο». Στόχος του συνεδρίου ήταν η

συγκριτική μελέτη των εκπαιδευτικών συστημάτων των δύο χωρών και κυρίως η

προοπτική του σχολείου στις πολλαπλές προκλήσεις της εποχής μας. Στη σύγχρονη

πορεία του το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα βρέθηκε σε μια τροχιά δυναμικής

ανάπτυξης τις τελευταίες δεκαετίες, απόρροια της κινητικότητας και ανέλιξης

ευρέων κοινωνικών στρωμάτων που έθεσαν το αίτημα της μόρφωσης των νέων ως

πρώτιστο αγαθό.

Έτσι είχαμε ως αποτέλεσμα έναν ταχέως αναπτυσσόμενο εκδημοκρατισμό, που

υποστασιοποιείται με την επέκταση της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης αγκαλιάζοντας

πάνω από το 75% των νέων, ποσοστό μεγαλύτερο από τον μέσο όρο των χωρών της

Ευρωπαϊκής Ένωσης (Ε.Ε.)! Αυτή η δυναμική παίρνει τα τελευταία χρόνια

καινούργιες τάσεις: α) γενίκευσης της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, β) μαζικής

επέκτασης της τριτοβάθμιας και γ) συστηματικής ενίσχυσης της ποιότητας σε όλες

τις εκπαιδευτικές λειτουργίες.

Σήμερα η πολιτισμική εικόνα της χώρας μας και του περιβάλλοντός της γίνεται

ακόμα πιο σύνθετη: ταχεία εμπορευματοποίηση σε πολλές κοινωνικές λειτουργίες,

φαινόμενα διεθνοποιήσεων, ανάδυση της άυλης και χρηματιστηριακής οικονομίας,

ραγδαίες τεχνολογικές και επιστημονικές εξελίξεις που αλλάζουν όχι μόνο τη ροή

της ιστορίας μας, αλλά και τη ματιά που ρίχνει ο άνθρωπος στον εαυτό του. Η

μετάβαση από το φορντικό στο μετα-φορντικό μοντέλο εργασίας ήδη διαμορφώνει

νέες συνθήκες για το σχολικό μας σύστημα. Πριν από μερικά χρόνια το περιοδικό

«Nation» είχε αναδείξει την «εκπαιδευτική πρόταση του μέλλοντος», με την

πρωτοβουλία μιας αμερικανικής εταιρείας που είχε ως στόχο τη δημιουργία ενός

αριθμού «υποδειγματικών» σχολείων υψηλής τεχνολογίας που θα αδιαφορούν πλήρως

για έννοιες όπως ηθική, ευαισθησία και κοινωνική ευθύνη. Μάλιστα είχε

διατυπωθεί η εξής άποψη: «Δεν υπάρχει καμιά έμφυτη σύγκρουση μεταξύ κέρδους

και εκπαίδευσης. Η μεγαλύτερη δυνατή συμβολή της «μπίζνας» στην εκπαίδευση

είναι να κάνει την εκπαίδευση «μπίζνες»»!! Αλλά, για να θυμηθούμε και τη

Ρουσωική θέση του διαχωρισμού της ηθικής από τη γνώση, τότε ποιος ξέρει τι

τέρατα θα προκύψουν, τι καινούργιες βαρβαρότητες θα εμφανιστούν; Ωστόσο, η

παιδαγωγική είναι πολιτική πράξη, όπως και ο πολιτικός λόγος είναι

παιδαγωγικός. Μια θεωρία της διδασκαλίας είναι πολιτική θεωρία. Καμία όψη του

σχολείου δεν είναι ουδέτερη ούτε επιδέχεται μονοσήμαντες τεχνοκρατικές

προσεγγίσεις. Ως εκ τούτου η ροή των εξελίξεων δεν θα είναι μονοπαραγοντικά

συναρτημένη με τους συσχετισμούς και τα προτάγματα των δυνάμεων της αγοράς.

Γύρω από την εκπαίδευση θα συμβούν, αναπόφευκτα, οι μεγάλες διεργασίες στις

επόμενες δεκαετίες, γιατί εδώ θα μορφοποιηθούν πρώτα οι νέες γνωσιοκεντρικού

τύπου ανακατατάξεις στο παραγωγικό εποικοδόμημα και οι μεταβολές στις

διαμορφούμενες καινούργιες κοινωνικές διαστρωματώσεις. Η ανάπτυξη των νέων

γνώσεων πρέπει να συνδεθεί με τα κρίσιμα κοινωνικά ζητήματα, να οδηγήσει

τελικά σε έναν νέο Διαφωτισμό, σε ένα νέο κύμα ουμανισμού. Παράλληλα οφείλουμε

να δώσουμε έμφαση στη σχολική ζωή, στην αυταξία της, στη σπουδαιότητά της για

τη διαμόρφωση συνειδήσεων συλλογικής δράσης στους μαθητές μας. Γιατί η αγωγή

είναι διαδικασία της ζωής και όχι προετοιμασία ή μόνο προετοιμασία για τη ζωή.

Ο σύγχρονος πολίτης διαθέτει όλο και διαρκώς μεγαλύτερο μέρος της ζωής του

στους εκπαιδευτικούς θεσμούς για να μπορεί να συμμετάσχει ενεργητικά στις

διεργασίες του σύγχρονου πολιτισμού. Σε κάθε περίπτωση, το εκπαιδευτικό κίνημα

για να μπορεί να επηρεάζει τις πολιτικές επιλογές πρέπει να συνδέεται με

ευρύτερα κοινωνικά κινήματα, με μορφωτικά/πολιτισμικά ρεύματα. Αλλά το σχολείο

πρέπει να γεφυρώσει τις δύο παράλληλες κουλτούρες της επιστήμης αφ’ ενός, και

της τέχνης αφ’ ετέρου. Να μιλήσει για τη δημοκρατία των Γραμμάτων, αφού αυτή η

δημοκρατία θα καθορίσει τη σχέση του κάθε πολίτη με τον πολιτισμό και την

κοινωνία. Ο παλιός μύθος του δένδρου της Γνώσης μαρτυρεί ότι το δέος της

γνώσης είναι αρχαίο δέος. Μπορεί όμως να είναι και πεδίο αμφισβήτησης και

δημιουργίας, αυτογνωσίας και ετερογνωσίας, χειραφέτησης και ελευθερίας.

Άλλωστε, οι μορφές του Προμηθέα και της Αντιγόνης δεν είναι καθοριστικά

παιδαγωγικά πρότυπα; Εδώ θα κριθεί και το αυριανό σχολείο: να διαμορφώσει

πολίτες που να μη χορταίνουν ποτέ τη γνώση, που θα συνδέουν τη γνώση με την

αρετή και την κοινωνικά ηθική, που θα αναζητούν το Νόημα της ζωής στα μεγάλα

συλλογικά οράματα της ανθρώπινης Ιστορίας.

Ο Νίκος Τσούλιας είναι πρόεδρος της ΟΛΜΕ.

Τελευταία Νέα