Οι κοινωνικές άμυνες του υπό αναθεώρηση Συντάγματος

Στο κατώφλι του καινούργιου αιώνα οι κοινωνικές, οι οικονομικές και οι

πολιτικές εξελίξεις σε συνάρτηση με τις ραγδαίες εξελίξεις που βλέπουμε και

στον τομέα της τεχνολογίας και της επιστήμης είναι ίσως περισσότερο βαθιές από

τις αλλαγές που ζήσαμε στη βιομηχανική επανάσταση.

Αλλαγές που απελευθερώνουν, αλλά και εγκλωβίζουν τον πολίτη. Αλλαγές που

διαμορφώνουν μια νέα κοινωνική και οικονομική πραγματικότητα που επηρεάζουν

κατοχυρωμένους και καταξιωμένους θεσμούς της κοινωνικής οργάνωσης.

Από τη μία πλευρά δημιουργούνται νέες ευκαιρίες οικονομικής ανάπτυξης και

θεσμικής αναδιάρθρωσης. Από την άλλη πλευρά όμως αυξάνεται ο αποκλεισμός, η

ανισότητα σε σημαντικά τμήματα της κοινωνίας. Η όξυνση αυτή των ανισοτήτων και

της φτώχειας οδηγεί μοιραία στην πόλωση και στον κοινωνικό κατακερματισμό με

σημαντικές πολιτικές και οικονομικές συνέπειες.

Βιώνουμε τις κατακλυσμιαίες επιπτώσεις που επιβάλλουν οι νόμοι της αγοράς της

νέας οικονομίας. Η διεύρυνση της κοινωνικής ανισότητας, η ανατροπή των

κοινωνικών κατακτήσεων, η άμβλυνση, η αδρανοποίηση ή και η κατάργηση θεσμών

κοινωνικής άμυνας τροφοδοτούν και πυροδοτούν τα φαινόμενα ανασφάλειας σε

σημαντικά τμήματα της κοινωνίας.

Η αδυναμία του πολιτικού και κοινωνικού συστήματος να παρέχει σε κάθε άνθρωπο

τη δυνατότητα απασχόλησης γεννά στην κοινωνία έντονα φαινόμενα κοινωνικού

αποκλεισμού. Έτσι αναπτύσσεται στις δυτικές κοινωνίες ένας αντίκοσμος δίπλα

στον λεγόμενο φυσιολογικό κόσμο, ένας κόσμος που λειτουργεί έξω από την

πολιτική και κοινωνική δημοκρατία.

Η κυβέρνηση αλλά και τα άλλα πολιτικά κόμματα, σε μια περίοδο που το διεθνές

περιβάλλον είναι αρνητικό σε ό,τι αφορά το κοινωνικό κράτος, συμφώνησαν στα

πλαίσια αναθεώρησης του Συντάγματος να καθιερώσουν, στο άρθρο 25, την αρχή του

κοινωνικού κράτους. Υπάρχει όμως επιφύλαξη, για τη συμπλήρωση αυτής της

διάταξης, με άλλη διάταξη, που θα επιτάσσει τη δημιουργία μηχανισμών ενός

ελάχιστου ορίου εισοδήματος κοινωνικής ασφάλειας.

Μια διεξοδική ανάλυση των κοινωνικών δικαιωμάτων, που κατοχυρώνονται στα

Συντάγματα άλλων κρατών ή προβλέπονται σε δεσμευτικούς μηχανισμούς, όπως ο ΟΗΕ

και το Συμβούλιο της Ευρώπης, αποδεικνύει ότι το ισχύον Ελληνικό Σύνταγμα δεν

περιέχει ρητή διάταξη που να αναφέρεται στο κυριότερο κοινωνικό δικαίωμα, για

την εξασφάλιση αξιοπρεπών συνθηκών διαβίωσης σε κάθε άτομο. Πρόκειται για το

δικαίωμα σε ελάχιστα όρια προστασίας των ατόμων που δεν διαθέτουν επαρκείς

πόρους συντήρησης.

Οι συνέπειες έλλειψης ενός παρόμοιου δικαιώματος είναι προφανείς. Το κράτος

δεν εξασφαλίζει την κάλυψη των ατόμων εκείνων, που για διαφορετικούς λόγους,

που είναι έξω από τη θέλησή τους, αποκλείονται από την παραγωγική διαδικασία

και δεν μπορούν έτσι να τύχουν προστασίας από τους οργανισμούς κοινωνικής

ασφάλισης σε περίπτωση ανάγκης.

Σε κοινωνικοπολιτικό επίπεδο οι συνέπειες επικεντρώνονται στη διεύρυνση των

κοινωνικών ανισοτήτων και στην εμφάνιση «θυλάκων κοινωνικού αποκλεισμού», για

συγκεκριμένες ομάδες του πληθυσμού, που σταδιακά περιθωριοποιούνται και

απομακρύνονται από βασικές διαδικασίες του οικονομικού, κοινωνικού και

πολιτικού βίου.

Πιστεύουμε ότι η εισαγωγή του δικαιώματος σε ελάχιστα όρια συντήρησης θα

συμπληρώσει τον κατάλογο των κοινωνικών δικαιωμάτων που προβλέφθηκαν στο

Σύνταγμα του 1975, καλύπτοντας έτσι το σχετικό κενό που έχει ήδη επισημανθεί

από τους διεθνείς οργανισμούς.

Ο θεσμός της κοινωνικής ασφάλειας δεν κατοχυρώνεται ρητά στο Σύνταγμα του

1975, αλλά μπορεί να συναχθεί ερμηνευτικά από το σύνολο των διατάξεων που

αναφέρονται στο δικαίωμα για κοινωνική πρόνοια (άρθρο 21 παρ. 2 και παρ. 3 Σ),

υγεία (άρθρο 21 παρ. 3 Σ) και κοινωνική ασφάλιση (άρθρο 22 παρ. 4 Σ). Η

διάταξη όμως για την κοινωνική ασφάλιση είναι διατυπωμένη έτσι που φαίνεται

ότι αποκλείει από το πεδίο προστασίας του δικαιώματος το σύνολο του πληθυσμού,

καθώς περιορίζεται στην «κοινωνική ασφάλιση» των εργαζομένων.

Η αναθεώρηση της συγκεκριμένης διάταξης αποβλέπει στην ενίσχυση του αισθήματος

προστασίας του πληθυσμού, με την προσθήκη ρητής δέσμευσης, για την κρατική

παρέμβαση και χορήγηση προστασίας σε περίπτωση επέλευσης κινδύνων που απειλούν

τη δυνατότητα βιοπορισμού όχι μόνο των εργαζομένων αλλά κάθε ατόμου.

Πιστεύουμε ότι η υιοθέτηση μιας νέας προσέγγισης, σε σχέση με το περιεχόμενο

της κοινωνικής ασφάλισης, θα συμβάλει στην προσαρμογή του δικαιώματος στις

μεταβαλλόμενες οικονομικές, κοινωνικές και δημογραφικές συνθήκες.

Ο ιός της φτώχειας μολύνει όλο και περισσότερο το κοινωνικό σώμα. Το απρόσωπο

βλέμμα ενός αναδυόμενου και διευρυνόμενου κοινωνικού αποκλεισμού εντείνεται

και εκτείνεται, με συνέπεια να απειλούνται σε συλλογική κατάθλιψη σημαντικά

τμήματα της κοινωνίας.

Είναι χρήσιμες κι απαραίτητες όλες οι αναθεωρούμενες διατάξεις του

Συντάγματος, όμως έχουμε ιστορική ευθύνη να εξασφαλίσουμε θεσμούς που θα

θωρακίζουν την κοινωνική άμυνα απέναντι σ’ εκείνα τα εισβάλλοντα φαινόμενα

ενός εκβαρβαρισμένου καπιταλισμού, που θα απαγορεύσει το δικαίωμα αξιοπρέπειας

σε εκατομμύρια ανθρώπους, θα τους θέτει εκτός δημοκρατίας, θα τους σπρώχνει

στην απελπισία και στην απόγνωση. Οφείλουμε, όλοι, να εργαστούμε με υψηλό

αίσθημα κοινωνικής ευθύνης, για μια κοινωνία βιοκεντρική, χωρίς ρατσισμούς και

αποκλεισμούς.

Ο Παναγιώτης Κουρουμπλής είναι δικηγόρος, διδάκτωρ Κοινωνικών Επιστημών,

βουλευτής Αιτωλοακαρνανίας (ΠΑΣΟΚ).